مقاله روایت زنانه در آثار داستانی نویسندگان زن حیطه‌ی جنگ و پایداری

بخشی از مقاله

چکیده

زنان نویسنده، روایت و نقلقولی زنانه دارند و دنیای داستان های آن ها با همین لحن، ترسیم می شود. دنیایی که به جزئیات توجه بسیار شده و شخصیتها با ریزبینی موشکافی می شوند. نکتهی مورد نظر این مقاله، توجه به شخصیتپردازی مردان از سوی نویسندگان زن است. تلاش بر این است تا بدانیم که در روایتهای زنانهی نویسندگان زن منتخب، شخصیت های مرد، چگونه حیات می یابند، چگونه سخن می گویند و به چه نسبتی واقعی ترسیم می شوند.

نقد و بررسی و معرفی آثار نویسندگان و شاعران زن، بیتردید، ارتقای کیفی پدیدآورندگان را فراهم میآورد. هدف این پژوهش،ایجاد فضایی برای چاپ انواع نقدهای متفاوت و متقابل،به انگیزهی یا بالا بردن یا به انگیزهی افزایش درجه والایی آثار ادبی زنان است. از نتایج این پژوهش این است که نویسندگان زن، در تلاشند تا با رسوخ به روح شخصیت های زن، از دیدگاه آنان، ظلم و ستم جامعه سنتی و بهویژه مردان را نمایان کرده و تمامی ناملایمت های آنها را نمایش دهند.

- 1-1 مقدمه

در این پژوهش کوتاه، تلاش شد تا نویسنده های برتر در حیطه ی ادبیات دفاع مقدس و پایداری برگزیده شوند.تمامی نویسندگان منتخب از نویسندگانی هستند که بارها مورد لطف جوایزمختلف در جشنواره های ادبیات داستانی شده اند. نویسندگان منتخب،در داستان های خود، همه به جنگ تحمیلی ایران و عراق، با رویکردی محترم و مقدس می نگرند و به آرمان های آن احترام می گذارند. ابتدا توضیحاتی کوتاه از روایت زنانه و زنان در دفاع مقدس، مطرح شده است.

پس از آن، به معرفی رمان های منتخب پرداخته ایم. در ادامه، نویسنده ی هر رمان را بسیار کوتاه معرفی کرده و پس از آن، خلاصهای کامل مطرح شد. سپس به تحلیل روایت زنان نویسنده از مردان و شخصیت مردان، در این آثار پرداختیم. تلاش محقق بر این امر است که در لابه لای هر تحلیل، گوشه هایی از رمان به عنوان شواهد و نیز به منظور تبیین مطالب گنجانده شود .لازم به ذکر است که این پژوهش کوتاه، با تکیه بر چهار رمان مربوط به سه دهه پس از انقلاب اسلامی تدوین شده است: دل فولاد - منیرو روانی پور - سرود اروند رود - منیژه آرمین - خاله بازی و بازی آخر بانو - بلقیس سلیمانی - . تمامی این نویسندگان، همواره مشکلات و شخصیت زن ایرانی را به خوبی در داستان های خود مورد توجه قرار دادهاند. حال از وجههی تازه تری باید به این رمان ها نگریست.

-1-2 روایت زنانه ، رمان و نویسندگی

امروزه حضور زنان در عرصه داستاننویسی امری پذیرفته شده است. زنان چه به عنوان نویسنده و چه به عنوان خواننده سهم عظیمی در شکلگیری ادبیات داستانی جهان به ویژه فرم رمان دارند.به همین جهت یکی از شاخههای مهم نقد ادبی، نقد ادبی فمینیستی است. درادبیات مرد محور موضوع تجربه زنان مورد توجه قرار نمیگیرد، بلکه آنچه تصویر میشود نقشی از زنان است که مردان درباره زنان فکر میکردهاند که چگونه باید باشند. - حسینی، - 101: 1394با توجه به مطالب گفته شده، می توان گفت در نقد زن محور با زنان به عنوان نویسنده مواجه هستیم.این نوع نقد، زنان را به عنوان تولید کنندگان متون میشناسد.

-1-3 ویژگیهای رمان نویسندگان زن

در این مقاله تلاش شده است تا زبان روایی و داستانی زنان در رمانهای منتخب، مورد مطالعه قرار میگیرد.بررسی آثار زنان نویسنده نشان میدهد که رمان زنان تا آغاز قرن بیستم همان شیوه معهود نویسندگی مردانه را دنبال میکند. آنها در نگارش به طور ناخودآگاه به دنبال موضوعات خاص میروند و با توجه به بینش و نگرش زنانه خود به موضوع مینگرند و برای بیان آن از شیوههای خاص متفاوت با شیوههای داستاننویسی مردان سود میبرند.شیوه کاربرد عناصر داستان در رمان زنان متفاوت است.آنها شگردهایی مخصوص به خود دارند.

نخستین نکتهای که در نویسندگی زنان حائز اهمیت است اینکه زنان از فرم ادبی رمان بیشتر از سایر فرمها استفاده میکنند.مایلز، 1380، - 318شخصیتهای داستانی رمانهای زنان اغلب از میان خود زنان انتخاب شدهاند.انتخاب زاویه دید در داستانهای زنان اغلب به صورتی است که بینش و نگرش زنان را نمایش دهد. - حسینی، 97 :1384 - محتوای رمانهای زنانه درابتدا محدود به روابط خانوادگی و مسائل زنان بود. - میرصادقی، - 119 : 1377در رمانهای زنان»نوستالژی«و غم غربت از مضامین و موضوعات رایج است.

بازگشت به گذشته به صورتهای متفاوت از موضوعهای مورد علاقه ایشان است. - حسینی - 98 : 1384یادآوری خاطرات و لذت بردن از آن از ساحتهای مورد علاقه زنان است.در رمانهای زنان»نوستالژی« و غم غربت از مضامین و موضوعات رایج است. - حسینی - 98 : 1384با توجه به زندگی خاص زنان میتوان ویژگی در»انتظار بودن«را همزنانه دانست.اطناب و پرگویی هم مزید علّی همان بیان جزیینگر و فراغت و فرصت بیشتر است.جست و جوی هویت در رمانهای زنان اغلب با جست و جوی عشق حقیقی همراه است.زنان همواره به نوعی عشق و عاشق اثیری میاندیشند. - حسینی، - 98 : 1384از ویژگیهای رمان فمینیستی حضور پررنگ شخصیتهای زن در داستان نسبت به مردان است.

-1-1-3 سرود اروند رود: منیژه آرمین

خلاصه داستان:

سلیمه، زنی است از اهالی خرمشهر که خود، و خانوادهاش را برای جشن عقد دختر بزرگش ربابه آماده میکند. عقد ربابه سر میگیرد، اما یک روز پس از جشن عقد، خرمشهر بمباران و با آغاز جنگ، سیل حوادث جایگزین زندگی آرام سلیمه میشود.همسر و داماد یک روزه سلیمه، هر دو در اولین روز بمباران خرمشهر جان خود را از دست میدهند. اکبر پسر بزرگ او که هیچگاه از پدر، محدودیتها و مخالفتهای همیشگیاش دل خوشی نداشت به گروههای خرابکار میپیوندد . اصغر پسر دوم او به جبهه جنگ ملحق شده و در طول رمان گاهگاهی به خانوادهاش سر میزند. عبدل پسر کوچک سلیمه نیز در درگیری و مقاومت مردمی بر اثر شدت جراحات، یک پای خود را از دست داده و با شرایط تازهای روبهرو میشود. شهر، آشفته میشود. تمامی داستان شرحی است بر آوارگی و مشکلات این خانواده.

نقد روایت زنانه ی رمان از مردان داستان:

رمان منتخب، رمانی زن محور از زاویه ی دانای کل است. نویسنده طبق آن چه پیش از این اشاره شد، تلاش داشته است تا با انتخاب این زاویه ی دید به راحتی به فکر و ذهن شخصیت محوری خود یعنی سلیمه نفوذ کرده و افکار و احساسات زنانه ی وی را به نمایش بگذارد.از تواناییهای نویسنده که نشأت گرفته از جنسیت زنانهی وی است، تسلط در بیان حالات کودکانه ، احساسات و آرزوهای ایشان است.

خوانندهی این اثر به زیبایی هر چه تمام تر به حالات روحی زن سرپرست خانوار و نیز دختر جوان او نزدیک می شود و حالات وی را درک می کند.در واقع میتوان گفت که روانشناسی مهاجران و زنان هم در داستان مورد توجه قرار گرفته است. این اثر بسیاری از ویژگیهای رمان زنگرا را دار است.نویسنده رمان زن است و شخصیت اول داستان وی زنی سلیمه نام است.به منظور تکمیل نکات کوتاهی که ارائه شد، به گوشه هایی از رمان اشاره خواهیم داشت:

وضعیت و عکسالعمل زن بیوه در برابر نگاه جامعه به او و زندگیاش، زوایای گوناگونی دارد که همواره از سوی نویسندگان به آنها پرداخته شده است. شاید به جرأت بتوان گفت که ذکر چنین تجربیاتی در رمان ها معمولا از سوی نویسندگان زن، با موفقیت روبه رو بوده و نویسندگان مرد، به این شیوایی و جذابیت قادر به توصیف حالات درونی زنان به ویژه در برخورد و مواجهه با مردان، نیستند . به طور معمول این چهرهی بد در جامعهی سنتی از سوی مردان داستان رنگ و بوی خود را نمایان می کند. در ادامه به نگاه آرمنی، نسبت به شخصیتی مرد که به دنبال هوا و هوس و سوء استفاده از ربابهی نوجوان است خواهیم پرداخت: » خوب، دنیا که به آخر نرسیده. یکی پیدا میشود صد بار از او بهتر! ربابه از خجالت رفته بود یک گوشه و رویش را کیپ گرفته بود. از این حرفها احساس بدی میکرد و این حالت را نه به یاری تجربه، بلکه به یاری غریزه میتوانست حس کند...

    ولی زن بیوه را خوب نیست زیاد نگه دارید.

    چی؟ زن بیوه؟ ولی دخترم که بیوه نیست. دنیا انگار روی سر سلیمه خراب شد. تا حدی منظور طرف را فهمیده بود، ولی سعی کرده بود به روی خودش نیاورد. حالا می دید او حیا را خورده و آبرو را قی کرده! ماتمات نگاهی به حلقه نقره که در دست مرد بود کرد و گفت: خب، شما که زن دارید...

خوب معلوم است که دارم. ربابه هم بیوه است. سلیمه یادش رفت برای چه به آن جا آمده. حواله را هم حتی برنداشت. حس کرد لاشخورها افتادهاند روی آنها و میخواهند آنها را زنده زنده ببلعند. دست ربابه را گرفت و خودش را از حجره انداخت بیرون... - «آرمین، - 123 : 1390 در روایت های زنانه، معمولا زنان شخصیت های اصلی را بر عهده دارند و روند داستان را هدایت می کنند. با مبهم شدن آنان، داستان از جذابیت خود فاصله ؛ و با حضور آنان مسیر تکاملی خویش را در پیش می گیرد. سلیمه در روند داستان موثر است و به ایفای نقشی مؤثر و تأثیرگذار - بر سایر شخصیتها - پرداخته است؛ اما همان طور که گفته شد، نویسنده در کنار تمام ویژگی هایی که مختص به روایت زنانهی وی از جامعه است، از شخصیت های منفی مرد خود نیز دوری نکرده و نکتههای منفی آنها را بازتاب می دهد.

-2-1-3 دل فولاد: منیرو روانی پور

خلاصه داستان

افسانه سربلند بیوه ای تنهاست درتهران . بیوه ای سال ها پیش شبی با لباس خواب نارنجی نازک از خانه شوهرش فرارکرده و بعد پدر او را شلاق زده و بعد او به تهران آمده تا بداند درزندگی اش چه شده چرا فرارکرده ان شب گم شده چه اتفاقی برایش رخ داده واکنون نویسنده شده وکتابی پرفروش دارد و به داستان های تاریخی پدرش فکر می کند و تلاش می کند که در دام مهربانی مردم نیفتد و فقط بنویسد فقط بنویسد.

روایت زنانهی نویسندهی زن از مردان داستان:

با نگاهی به پیرنگ قوی داستان، به خوبی می توان این نکته ی اول را در رمان روانی پور مشاهده کرد. وی با روان شناسی آشناست و از نکات فراگرفته ی خود به خوبی در داستان پردازی و تقویت فرم روانی و ادبی رمان خود بهره جسته است.