بخشی از مقاله
چکیده
در آموزش اثربخش ، انجام آزمایش و فعالیتهای عملی مناسب، یکی از ضروریترین بخشهای برنامه درسی است که علاوه بر کمک به درک عمیق مفاهیم و افزایش انگیزه فراگیران در یادگیری ، سبب پرورش مهارتهای کار با ابزار، مواد و وسایل آزمایشگاهی و نیز دستیابی به سطوح بالاتر حیطههای شناختی و مهارتهای کاوشگری و حل مسئله میگردد. امروزه، روش آزمایشگاهی و نمایشی به سبب برخوردار از یک چارچوب و اسلوب صحیح، به تدریج به عنوان یک روش مطلوب و مؤثر در آموزش کودکان و بزرگسالان مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله دو روش تدریس آزمایشگاهی و نمایشی مورد بررسی قرار میگیرند وبه محاسن و معایب این روشها اشاره میگردد.
کلید واژه ها: روش تدریس آزمایشگاهی،روش تدریس نمایشی، محاسن ومعایب
مقدمه
هدف اصلی امرآموزش ایجاد یادگیری در دانش آموزان است و این امر با عمل تدریس اتفاق می افتد. عمل تدریس سلسله فعالیت های مرتب، منظم، هدف دار و از پیش طراحی شده است؛ فعالیتی که هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری است. فعالیتی که به صورت تعامل و رفتار متقابل بین معلم و فراگیر جریان دارد یعنی ویژگی ها و رفتار معلم در فعالیت ها و اعمال شاگردان تأثیر می گذارد و بالعکس. از ویژگی ها و رفتارهای آنان متأثر می شود، این تأثیر ممکن است به صورت مستقل یا غیرمستقل به وقوع بپیوندد. به عبارت دیگر، تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد، براساس طراحی منظم و هدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد . - سیف، - 1388
درروند تعلیم وتربیت،روش های تدریس به منزله ابزار کار تلقی می شودو هر اندازه مربیان با روش های متفاوت اشنا شوند ابزارهای متفاوتی رادر اختیارخواهند داشت توسط این ابزارها که میتوان محتوا ومواد دلخواه را با توجه به عامل زمان ومکان در اختیار دانش پژوهان قرار داد.در انتخاب روش تدریس اصولی وجود دارد که می توانندراهنمای معلمان باشند عبارتنداز:-1 اصل رشد و امادگی-2اصل رغبت-3اصل فعالیت-4اصل راهنمایی-5اصل استفاده از حواس مختلف-6اصل داشتن معلومات لازم وکافی-7اصل تفاوت های فردی - ایمانی،پارسی وتبار،. - 1389معلمان می توانند به روش های مختلف دانش اموزان را درفرایند یاد گیری وارد کنند .
انان می توانند دانش اموزان را به فعالیت های گروهی وارد نمایندوخود برامور نظارت کنندومحیط کلاس را برای انجام فعالیت های گروهی آماده کنندو امکانات لازم را برای دانش اموزان فراهم آورند.واز طریق الگو سازی به دانش آموزان شیوه ی همکاری بایکدیگررا آموزش دهندوشرایطی را فراهم آورندکه دانش اموزان بایکدیگربه گفتگو پرداخته وضمن بیان نظرات خود نظرات دیگران را نیزارزیابی کنند - آقازاده،. - 1388بعضی از متخصصان تعلیم وتربیت تدریسی راپویاوخلاق می نامند که مو جب توسعه یافتگی دانش آموزان،ایجادتعهد یادگیرنده به امر یادگیری،داربست فکری،تعهدات درونی - خود کنترلی فرد - ،خود رهبری،آشنا با واقعیت های جامعه خود جهانی گردد.
در نظام آموزش و پرورش نوین ، فرایند یاددهی یادگیری دانش آموز محور است و فراگیر خود مسئول یادگیری می باشد. در این میان وظیفه ی خطیری بر دوش معلمان است و آن این که با توجه به شرایط موجود ، چگونه می توان روش تدریس خود را طوری انتخاب کرد که به استعداد های فردی دانش آموزان توجه شود و باعث یادگیری عمیق و موثر شود.یکی از الگوها یا روش هایی که امروزه مورد توجه محققان علوم تربیتی رابه خود جذب کرده روش یا الگوی آموزش آزمایشگاهی و نمایشی است.صاحبنظران ، انجام آزمایش و فعالیتهای عملی مناسب را ضروریترین بخش برنامه درسی علوم میدانند.
انجام فعالیتهای عملی مناسب نه تنها سبب عمیقتر شدن میزان دانش و آگاهیهای فراگیران میشود؛ بلکه یکی از مهمترین روشها جهت دستیابی به اهداف مهارتی و نگرشی در برنامه درسی محسوب میشود. از طرف دیگر انگیزش و فعال نگهداشتن فراگیران در کلاس درس ، چالش بزرگی است که حتی ذهن معلمان حرفهای و با تجربه را نیز به خود مشغول کرده است پژوهشها نشان داده است که به کارگیری شیوههای سنتی رویکرد یاددهی- یادگیری نمیتواند پاسخگوی نیازهای آموزشی عصر حاضر باشد. با خروج از رویکرد آموزشی حافظهپرور و به چالش کشاندن ذهن فراگیران از طریق انجام فعالیتهای عملی مناسب و همچنین نگاه بین رشتهای به آموزش علوم تجربی، میتوان فراگیران را در رویکرد یاددهی- یادگیری فعال نموده و روحیه انجام فعالیتهای گروهی و مشارکتی را در آنها پرورش داد .
ادبیات پژوهش:
موسوی پور - - 1389 در پژوهشی میزان استفاده از آزمایشگاههای علوم دبیرستانهای شهرستان قم را مورد بررسی قرار داده است. بر اساس نتایج این پژوه ش ، 79 درصد دبیران امکانات موجود در آزمایشگاه را در حد کافی ندانسته اند . همچنین 3/78 درصد دبیران و 60 درصد متصدیان میزان ساعات برنامه هفتگی را برای تدریس علوم آزمایشگاهی در حد کم ارزیابی نموده اند. محقق در نتایج خود فقدان تخصص متصدیان آزمایشگاه را نیز بعنوا ن عاملی در جهت ضعف فعالیتهای آزمایشگاهی در مدارس ذکر می نماید.داودی - - 1388 در پژوهشی تحت عنوان علل عدم استفاده معلمان از وسایل کمک آموزشی به این نتیجه رسید که فقدان مهارت کافیمعلمان در استفاده از وسایل آموزشی؛ فقدان سیستم نظارت و پیگیری، فقدان تفاوت میان معلمانی که از وسایل آموزشی استفاده می کنند با معلمانی که از این وسایل استفاده نمی کنند و عدم انگیزه کافی در معلمان ذکر نموده است.
خدیجه مرادی - 1386 - بررسی راههای بهبود بخشی به وضعیت کارگاهها و آزمایشگاهها به این نتیجه رسید که نتایج این پژوهش بیانگر آنست که بین عامل مربی ، تجهیزات و ساختمانها، مدیریت و برنامه آموزش و تدریس و بهبود وضعیت آزمایشگاه و کارگاه رابطه وجود دارد.سهیلا محمدی ریزی، پروین بهادران، فریبا فهامی، سهیلا احسانپور - - 1389 در پژوهشی تحت عنوان تاثیر روش تدریس نمایشی بر خودکارآمدی دانشجویان مامایی به این نتیجه رسیذند که روش تدریس نمایشی می تواند موجب افزایش سطح خودکارآمدی دانشجویان مامایی در اداره مراحل زایمان شود
روش تدریس آزمایشگاهی
اساس این روش بر اصول یادگیری اکتشافی استوار است در این روش، موقعیت و شرایطی فراهم می شود تا شاگردان خود از طریق آزمایش به پژوهش بپردازند و جواب مسأله را کشف کنند. این روش، فعالیتی است که در جریان آن، شاگردان عملاً با به کاربردن وسایل و تجهیزات و مواد خاص درباره مفهومی خاص تجربه کسب می کنند. برای موضوعات علوم تجربی روش بسیار مناسبی است ولی در روانشناسی و سایر علوم انسانی نیز از آن استفاده می شود. این روش می تواند کیفیت یادگیری را افزایش دهد. برای ارضای حس کنجکاوی و تقویت نیروی اکتشاف و اختراع و پرورش تفکر انتقادی فراگیران بسیار مفید است و اعتماد به نفس و رضایت خاطر را در دانش آموزان ایجاد می کند. نقش معلم در این روش، هدایت شاگردان و نظارت بر کار آنهاست. - شعبانی،. - 1390
کار آزمایشگاهی در آموزش علوم موقعیتی پیچیده است، به طوری که شامل فعالیت های متفاوتی از قبیل پیش بینی ها، دستکاری وسایل، اندازه گیری، و گفتگو در مورد فیزیک میباشد - Chih Wu، - 2008 بایرد - - 1990 معتقد است فعالیتهای آزمایشگاهی یکی از ارکان اصلی آموزش علوم تجربی به شمار میآید و موجب رشد دانش، مهارت و نگرشهای علمی دانشآموزان میشود - بدریان، شکرباغانی، اصفا، و عبدی نژاد، . - 1387 صاحبنظران آموزش علوم تجربی، انجام آزمایش و فعالیتهای عملی مناسب را ضروریترین بخش برنامه درسی علوم میدانند. انجام فعالیتهای عملی مناسب نه تنها سبب عمیقتر شدن میزان دانش و آگاهیهای فراگیران میشود بلکه یکی از مهمترین روشها جهت دستیابی به اهداف مهارتی و نگرشی در برنامه درسی محسوب میشود. از طرف دیگر انگیزش و فعال نگهداشتن فراگیران در کلاس درس علوم، چالش بزرگی است که حتی ذهن معلمان حرفهای و با تجربه را نیز به خود مشغول کرده است .
پژوهشها نشان داده است که به کارگیری شیوههای سنتی رویکرد یاددهی- یادگیری نمیتواند پاسخگوی نیازهای آموزشی عصر حاضر باشد. با خروج از رویکرد آموزشی حافظهپرور و به چالش کشاندن ذهن فراگیران از طریق انجام فعالیتهای عملی مناسب و همچنین نگاه بین رشتهای به آموزش علوم تجربی، میتوان فراگیران را در رویکرد یاددهی- یادگیری فعال نموده و روحیه انجام فعالیتهای گروهی و مشارکتی را در آنها پرورش داد. فعالیتهای آزمایشگاهی یکی از ارکان اصلی آموزش علوم تجربی محسوب شده و موجبات رشد دانش علمی، مهارتی و نگرشهای علمی دانشآموران را فراهم میسازند. انجام فعالیتهای آزمایشگاهی علاوه بر تثبیت یادگیری و افزایش میزان ماندگاری مفاهیم آموخته شده، سبب دست ورزی و کسب مهارتهایی میگردد که در زندگی روزانه مورد استفاده قرار گرفته و زمینههای نوآوری، خلاقیت و تفکر انتقادی را در فراگیران فراهم میسازد.ستفاده از آزمایشگاه و انجام فعالیتهای عملی، بخش جدایی ناپذیری از موضوع درسی است و تاکید زیاد بر تحقق اهداف مهارتی و
