بخشی از مقاله
چکیده
در دنیاي پررقابت کنونی براي ادامه رشد و بقاي سازمانها، ایجاد و توسعه بهرهوري یک راهحل تأثیرگذار است. از طرفی در میان عوامل مؤثر بر بهرهوري، نیروي انسانی بهعنوان مهمترین و مؤثرترین عامل تولید و بهرهوري است. لذا پژوهش حاضر باهدف سنجش رابطه یادگیري سازمانی با بهرهوري نیروي انسانی، بررسی رابطه هریک از مؤلفههاي یادگیري سازمانی با عوامل بهرهوري نیروي انسانی و رتبهبندي مؤلفهها و عوامل در پارك علم و فناوري یزد صورت گرفته است. بهمنظور جمعآوري دادهها از دو پرسشنامه یادگیري سازمانی و بهرهوري نیروي انسانی استفادهشده است. جهت تجزیهوتحلیل دادهها از روش مدل یابی معادلات ساختاري استفاده گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که یادگیري سازمانی با بهرهوري نیروي انسانی رابطه مثبت و معناداري دارد. آنالیز نتایج، بیانگر اولویت مؤلفههاي کسب دانش و حافظه سازمانی براي تخصیص منابع سازمانی در جهت بهبود بهرهوري منابع انسانی است.
کلمات کلیدي: یادگیري سازمانی، بهرهوري نیروي انسانی، مدل یابی معادلات ساختاري
.1مقدمه
در دنیاي پررقابت امروزي براي داشتن آیندهاي پویا و توسعهیافته و ایستادگی اقتصادي، نیازمند افزایش بهرهوري و استفاده حداکثري از امکانات هستیم. بسیاري از کارشناسان بر این باورند که حلقه مفقود اقتصاد ایران پیش از آنکه سرمایه و یا منابع طبیعی باشد، نبودن بهرهوري نیروي کار است .[1] نیروي انسانی مهمترین دارایی هر سازمان است، چراکه انسانهاي باانگیزه، توانمند و بهرهور میتوانند با استفاده هوشمندانه از سایر منابع، انواع بهرهوري را محقق ساخته و نهایتاً باعث بهرهوري سازمان شوند.[2] از طرفی سازمانها بهمنظور افزایش بهرهوري باید بتوانند خود را با تغییرات محیطی تطبیق داده و در شرایط مختلف رفتارهاي مناسبی را نشان دهند.براي این منظور سازمانها نیازمند دانش و آگاهی نسبت به عوامل محیطی میباشند، بهعبارتیدیگر سازمانها نیازمند یادگیري میباشند.
سازمانهاي آگاه میدانند که دانش، سرمایهاي فکري است و تنها سرمایهاي است که باگذشت زمان تغییر میکند و اگر بهطور مؤثري مهار شود، می-تواند خلاقیت و وضعیت رقابتی سازمان را حفظ نماید، از طرفی استفاده از کل منابع فکري سازمان، میتواند مزایاي قابلتوجهی را در پی داشته باشد.[3] بنابراین میتوان گفت براي موفقیت سازمان، دانش بهعنوان یک سرمایه، باید بین انسانها قابلمبادله باشد و توانایی رشد داشته باشد. دانش نحوه حل مشکلات، میتواند کسب شود و بهاینترتیب یادگیري سازمانی را توسعه دهد.[25] پاركهاي علموفناوري، از دیدگاه اتحادیه بینالمللی پاركهاي علمی؛ سازمانی است که بهوسیله متخصصان حرفهاي مدیریتشده و هدف اصلی آن افزایش ثروت جامعه، از طریق ارتقاء فرهنگ نوآوري و رقابت سازنده میان شرکتهاي حاضر در پارك و موسسههاي متکی بر علم و دانش است، پس توجه به یادگیري سازمانی به جهت ارتقاي دانش سازمانی و تقویت بهرهوري، در این شرکتها حائز اهمیت است.
تعیین ارتباط بین مؤلفههاي اصلی این موضوع، نقش بسیار مهمی در تخصیص منابع سازمانی در حمایت از فعالیتها، کاهش هزینهها و پیروزي در رقابتهاي بهرهوري سازمانی دارد . معادلات ساختاري با شناخت کافی نسبت به ساختار و میزان تأثیرگذاري هر یک از عوامل، از میان مدلها و ساختارهاي مختلف براي پیشبینی روابط آن، مدلی را که با واقعیت موجود انطباق بیشتري دارد، انتخاب و بدینوسیله روابط بین عوامل را تخمین میزند.
.1.1 یادگیري سازمانی:
مفهوم یادگیري سازمانی به سال 1900 میلادي برمیگردد، زمانی که فردریک تیلور موضوع انتقال یادگیري به دیگر کارکنان را براي افزایش و بهبود کارایی سازمان مطرح کرد.[4] ممکن است علیرغم تمامی توانمندسازيها و فرهنگ حامی و نیز علیرغم یادگیري فردي و تیمی، سازمان بهعنوان یک کل یاد نگرفته باشد. یادگیري سازمانی از طریق به اشتراك گذاشتن بصیرتها، دانش، تجربه و مدلهاي ذهنی اعضاي سازمان حاصل میشود. بهبیاندیگر، یادگیري سازمانی بر پایه دانش و تجربهاي بنانهاده میشود که در حافظه سازمان وجود دارد و به مکانیسمهایی مانند خط مشیها، استراتژيها و مدلهایی که بر روي ذخیره دانش متکی است، تزریق و خوانده میشود.[5]
یادگیري سازمانی بهعنوان یک فرایند پویا بر اساس دانش بنانهاده شده است که در میان سطوح مختلف فعالیتها بهکاربرده میشود. از سطح فردي به سطح گروهی حرکت میکند و سپس به سطح سازمانی میرسدمجدداًو برگشت کرده، این فرایند از کسب دانش توسط افراد شروعشده و با مبادله و یکپارچه-سازي این دانش تا حصول یک دانش جمعی ادامه پیدا میکند. این دانش که در حافظه سازمانی ذخیرهشده است، بر نوع دانش کسبشده اثر میگذارد و یک یادگیرنده منفرد در سازمان بهطور گستردهاي به چیزي که توسط دیگر اعضاي سازمان شناختهشده است دست مییابد26]،.[6تأثیر یادگیري سازمانی بهصورت مستقیم و غیرمستقیم بر راهی است که در آن، یادگیري سازمانی خود را با واقعیتها تطبیق میدهد.[6]
.2.1بهرهوري نیروي انسانی:
بهرهوري مقولهاي فراگیر و جامع است که در سطوح مختلف هر جامعهاي مطرح است. بهرهوري موضوعی فنی، اقتصادي و فرهنگی است که در مشارکت فرد با جامعه، کارکنان با مدیریت سازمانها و سازمانها با محیط اطرافشان ساختهوپرداخته میشود.[7] واژه بهرهوري براي نخستین بار بهوسیله کوئسنی ریاضیدان و اقتصاددان طرفدار مکتب فیزیوکراسی - حکومت طبیعت - بکار برده شد. وي با طرح جدول اقتصادي، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهرهوري در بخش کشاورزي میداند.[8] سازمان بهرهوري ملی ایران بهرهوري را یک فرهنگ و یک نگرش عقلانی به کار و زندگی میداند که هدف آن هوشمندانهتر کردن فعالیتها به زندگی بهتر و متعالی است.[9]
از منظر مدیریتی و اقتصادي، بهرهوري بهطورمعمول کارکرد سه متغیر، فناوري، نیروي انسانی و سازمان است. هر متغیر بهصورت مجزا به بهرهوري منجر میشود: بهروز بودن، تجهیزات مدرن، سرمایه انسانی حرفهاي و ماهر، هماهنگی کافی و منسجم، هر یک از این موارد، میتواند منبع تغییر تدریجی یا بنیادي در بهرهوري باشد.[10] در این میان عامل انسانی در افزایش یا کاهش بهرهوري نسبت به دیگر عوامل نقش پررنگتري دارد، این عاملی است که بدون آن عوامل دیگر پدید نمیآیند.[10] تنها انسان است که میتواند کمیت و کیفیت کار خود را ارتقا دهد، طرحهاي جدید ارائه دهد و با خلاقیت خود مشکلات را از پیش راه بردارد، بر نیروي کار خود بیفزاید و راهنماي کاهش هزینهها را بیابد و در حقیقت تنها عاملی است که میتواند تغییراتی در خود و محیط اطراف خود به وجود آورد12]،.[11
در ادامه بهمروري بر مطالعات پیشین پرداختهشده است:عباسی و همکاران - - 1393 به پژوهشی با عنوان تبیین رابطه بین سرمایه فکري و بهرهوري نیروي انسانی با تأکید - میانجیگري - بر یادگیري سازمانی پرداختند. یافتههاي پژوهش بیانگر این است که سرمایه فکري تأثیر مثبت و معناداري بر بهرهوري نیروي انسانی دارد، همچنین بیان میکند که اگر یادگیري سازمانی بهعنوان متغیر میانجی در نظر گرفته شود، میتواند در رابطه سرمایه فکري و بهرهوري نیروي انسانی تأثیر معناداري داشته باشد.[13] حاتمی و دستار - - 1391 پژوهشی با عنوان تبیین نقش یادگیري در بهرهوري نیروي انسانی از طریق توانمندسازي انجام دادند. نتایج بیان میکند که یادگیري بر بهرهوري هم بهصورت مستقیم وهم بهصورت غیرمستقیم - متغیر میانجی توانمندسازي - مؤثر بوده و اثر مستقیم آن بیشتر است.[14]
علامه و مقدمی - - 1389 پژوهشی با عنوان بررسی رابطه میان یادگیري سازمانی و عملکرد سازمانی انجام دادند. یافتهها نشان داد که یادگیري سازمانی رابطه معناداري با عملکرد سازمانی دارد، و علت این تأثیر توان رقابت و نوآوري سازمان بیانشده است.[15] جوانمرد و سخایی - - 1389 در پژوهشی به بررسی رابطه بین مهارتهاي فردي، یادگیري سازمانی، نوآوري و عملکرد سازمانی در صنایع کوچک و متوسط استان مرکزي پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که مهارت فردي با عملکرد سازمانی ارتباط مثبت داشته است، همچنین ارتباط بین متغیر مهارت فردي با یادگیري و نوآوري سازمانی مستقیم و مثبت است.[16] باورصاد و همکاران - - 1389 در پژوهشی بر روي رابطه بین نوآوري، یادگیري سازمانی و عملکرد سازمانی به این نتیجه رسیدند که یادگیري سازمانی و نوآوري باهم رابطه مستقیم داشته و تا حدي یادگیري سازمانی تحت تأثیر نوآوري قرار دارد و این دو باهم به کارایی بالاي سازمان منتج میشوند.[17]
محمدي حسینی و همکاران - - 1392 در پژوهشی به بررسی نقش یادگیري سازمانی در افزایش عملکرد نوآوري پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که یادگیري سازمانی تأثیر مثبت، مستقیم و معناداري بر عملکرد نوآوري دارد و میتواند نقش مؤثري در افزایش عملکرد نوآورانه داشته باشد.[18] مظلومی و همکاران - - 1393پژوهشی با عنوان رابطه یادگیري سازمانی، بهبود مستمر و اعتماد سازمانی با عملکرد سازمانی انجام دادند. نتایج پژوهش نشان میدهد که رابطه معناداري میان یادگیري سازمانی، اعتماد سازمانی، بهبود سازمانی و عملکرد سازمانی وجود دارد.[19] اسنیدر مونتوگومري - 1996 - در رساله دکتري خودش با عنوان یادگیري سازمانی و عملکرد سازمانی: کشف ارتباط بین یادگیري سازمانی، دانش سازمانی و عملکرد سازمانی ؛ بیان مینمایند که دانش سازمانی درواقع پل ارتباطی بین یادگیري سازمانی و عملکرد سازمانی است. ]گَسمِن[27 و کئاپ - 2007 -
بامطالعه شرکتهاي کسبوکار کوچک با رویکرد دانشی در کشورهاي سوئیس، آلمان و استرالیا، هوشیاري دانشی این شرکتها را وجه تمایز آن دانستهاند و مؤلفه اصلی تولّددر جهانیشدن شرکتهاي مذکور را نتیجه این اقدام میدانند.[28] هسو و فانگ - 2009 - در پژوهش خود با عنوان سرمایه فکري و عملکرد توسعه محصول: نقش واسطهاي یادگیري سازمانی، نشان دادند که سرمایه انسانی و سرمایه ارتباطی، از طریق یادگیري سازمانی، عملکرد توسعه محصول را بهبود میبخشند و اگرچه سرمایه ساختاري بر قابلیت یادگیري سازمانی اثر مثبت دارد، مدیران نباید اثرات منفی سرمایه ساختاري بر عملکرد توسعه محصول را نادیده بگیرند29]هِرماداسا - 2009 - .[
در رساله دکتري خود با بررسی رابطه بین یادگیري سازمانی، نوآوري و عملکرد سازمانی بر روي 22 شرکت کسبوکار کوچک و متوسط استرالیایی متشکل از 104 شرکت خانوادگی و 118 شرکت غیر خانوادگی، به این نتیجه رسیدند که یادگیري سازمانی، نوآوري را تقویت میکند و تحقق نوآوري با همگامسازي یادگیري سازمانی موجب بهبود و ارتقاي عملکرد سازمانی سازمانها میشود. بعلاوه در سازمانهاي خانوادگی جریان دانش و اطلاعات بسیار بیشتر از شرکتهاي مشابه غیر خانوادگی بوده است.[30] لیائو و چوان وو - 2010 - پژوهشی با عنوان دیدگاه سیستمی مدیریت دانش، یادگیري سازمانی، و نوآوري سازمانی انجام دادند.
نتایج پژوهششان نشان میدهد که یادگیري سازمانی متغیر واسطه بین مدیریت دانش و نوآوري سازمانی است.[31] در پژوهش جیمز و سانزویل - 2011 - با عنوان نوآوري، یادگیري سازمانی و عملکرد یافتهها نشان میدهد که دو متغیر یادگیري سازمانی و نوآوري اثر مثبتی بر عملکرد سازمانی دارد، همچنین بیان میکنند که اندازه و طول عمر شرکت تعدیلکننده این روابط است.[32] نوروزي و همکاران - - 2013 مطالعهاي با عنوان روابط بین رهبري تحول، یادگیري سازمانی، مدیریت دانش، نوآوري سازمانی و عملکرد سازمانی - تحقیق تجربی از شرکتهاي تولیدي - انجام دادند، نتایج نشان میدهد که تحول رهبري بهطور مستقیم تحت تأثیر یادگیري سازمانی و مدیریت دانش است، یادگیري سازمانی بهطور مستقیم و مثبت، مدیریت دانش شرکتهاي تولیدي را تحت تأثیر قرار میدهد، رهبري تحولی بهطور مثبت، نوآوري سازمانی و عملکرد سازمانی شرکت-هاي تولیدي را تحت تأثیر قرار میدهد، یادگیري سازمانی و مدیریت دانش بهطور مستقیم نوآوري سازمانی را تحت تأثیر قرار میدهد.
درحالیکه یادگیري سازمانی و نوآوري سازمانی بهطور مستقیم عملکرد سازمانی را در بین شرکتهاي تولیدي تحت تأثیر قرار میدهند. در همین حال، رهبري تحولی بهطور مثبت و غیرمستقیم نوآوري سازمانی را از طریق یادگیري سازمانی و مدیریت دانش تحت تأثیر قرار میدهد. مدیریت دانش و یادگیري سازمانی بهوسیله نوآوري سازمانی بهطور غیرمستقیم بر عملکرد سازمانی تأثیر میگذارد.[33] سانتوس ویجیند و همکاران - 2012 - پژوهشی بر روي 181 شرکت کسبوکار کوچک و متوسط در اسپانیا انجام دادند. نتایج نشان داد که یادگیري سازمانی موجب انعطافپذیري و انطباق بیشتر با تحولات سریع بازار ، تدوین استراتژيهاي موفقتر و ارتقاي عملکرد سازمانی در این شرکتها میشود.[34]
.2روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردي است و از حیث گردآوري دادهها، پیمایشی از نوع پرسشنامهاي است. جامعه موردمطالعه در این پژوهش شامل کارکنان ردهبالاي در دسترس شرکتهاي مستقر در پارك علموفناوري شهر یزد است. تعداد 100 پرسشنامه در جامعه موردنظر توزیع شد و درنهایت73 پرسشنامه از شرکتهاي موردمطالعه جمعآوري گردید که از این تعداد، 4پرسشنامه ناقص بوده و 69 پرسشنامه صحیح براي انجام تحلیلها مورداستفاده قرار گرفت. در این پژوهش با توجه به نظر خبرگان در دسترس - اساتید دانشگاهی، مدیران شرکتهاي موردمطالعه - عوامل: -1کسب دانش -2 توزیع اطلاعات -3 تفسیر اطلاعات -4 تجربه سازمانی بهعنوان مؤلفههاي یادگیري سازمانی در شرکتهاي موردمطالعه، بهدستآمده است.
براي اندازهگیري یادگیري سازمانی، از پرسشنامه استانداردشده تمپلتون و همکاران - - 2002 که یادگیري سازمانی را متشکل از چهار متغیر کسب دانش، انتشار اطلاعات، تفسیر اطلاعات، حافظه - تجربه - سازمانی میداند، استفادهشده است. پس از مطالعه ادبیات موضوع، و با اعمالنظر خبرگان در دسترس - اساتید دانشگاهی، مدیران شرکتهاي موردمطالعه - عوامل 1 -توانایی فردي و دانش کاري، -2 حمایت سازمانی - شیوه تخصیص منابع سازمانی - ، -3 انگیزش، -4 شیوه مدیریت، -5 بهینهسازي محیط و فضاي فیزیکی - داخلی و خارجی - بهعنوان عوامل مؤثر بر بهرهوري نیروي انسانی بهدستآمده است.
براي اندازهگیري متغیر بهرهوري نیروي انسانی از پرسشنامه تدوینشده توسط محقق، استفادهشده است. این پرسشنامه با استفاده از مقالات، پژوهشهاي انجامشده درزمینه بهرهوري و نظر خبرگان تنظیمشده است. این پرسشنامه شامل متغیرهاي، دانش کاري و توانایی فردي شامل 5 سؤال21]،[20، حمایت سازمانی - شیوه تخصیص منابع - شامل 5 سؤال22]،[21 انگیزش شامل 5 سؤال22]،[20، شیوه مدیریت شامل 5 سؤال23]،[20، بهینهسازي محیط داخلی و خارجی شامل 5 سؤال 22]،[21 است.با استفاده از منابع تحقیق و نظر اساتید و خبرگان، مدل مفهومی پژوهش بهصورت شکل - 1 - ارائهشده است. با توجه بهمرور ادبیات، یادگیري سازمانی شامل چهار مؤلفه است. هریک از این مؤلفهها بر عواملی تأثیرگذار میگذارند و درنهایت این عاملها بر بهرهوري نیروي انسانی مؤثر میباشند.
