بخشی از مقاله
چکیده
حدیث یکی از ناب ترین و مهم ترین علوم اسلامی است که بعد از قرآن و محور و پایه اسلام مبتنی آن می باشد بر فقها لازم است تا در آن تبحر داشته باشند و براساس آن به استنباط احکام شرعی همت گمارند لذا اهمیت حدیث بر همگان روشن می باشد حدیث خود به شاخه های متعددی تقسیم می شود فقه الحدیث یکی از شاخه ها و زیر مجموعه های مهم حدیث می باشد علما اسلام جهت فهم برترمقصود احادیث به این علم روی آورده اند و در پرتو آن به استنباط احکام شرعی پرداخته اند یکی از کتب مهم حدیثی که در زمره صحاح سته به شمار می رود و شروح بسیاری بر آن نوشته شده سنن ترمذی است.القوت المغتذی تالیف جلال الدین سیوطی یکی از شروح مهم بر سنن ترمذی می باشد مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی به بررسی روش فقه الحدیثی علامه سیوطی در شرح سنن ترمذی می پردازد و در صدد بیان اسلوب وشیوه ایشان در تشریح احادیث این کتاب می باشد.
کلید واژگان:روش فقه الحدیثی،سیوطی،قوت المغتذی
مقدمه
حدیث از جمله علومی است که در بستر اسلام توسعه یافت و به بالندگی رسید وجامعه ی اسلامی نیاز مبرمی به آن دارد این نیاز به گونه ای است که امت اسلامی متکی به حدیث است و هیچ علمی جایگزین آن نمی شود .مسلمانان با اشراف به این امر از همان آغاز نهضت اسلام اهمیت فوق العاده ای برای حدیث قائل بودند و با تلاشی ستودنی و غیر قابل وصف در این عرصه قدم گذاشتند باگذشت زمان و نیاز بیشتر به علم حدیث و عدم حضور صاحب رسالت - ص - ضرورت تدوین حدیث یک امر غیرقابل انکاربود از نیازهای مهم زمان بشمار می رفت .بنابراین علماء و خبرگان این علم شروع به تدوین کتب حدیث نمودند وآثار گرانبهایی را خلق کردند یکی از کتب معتبر که توسط عالمی خبیر ووارسته به رشته ی تحریر در آمد سنن ترمذی است.
از آن جایی که سنن ترمذی در زمره کتب مرجع واصلی در علم حدیث می باشد از این رو محدثان توجه ویژه ای به آن معطوف داشتند و برای تشریح احادیث آن کتب متعددی نگاشتند یکی از شروح مهم این کتاب، القوت المغتذی علی جامع الترمذی تألیف جلال الدین سیوطی است که از علماء بزرگ و شارحان نامی بشمار می رود و در علوم متعددی صاحب نظر بوده و آثار متعددی به منصه ی ظهور رسانده است .این نوشتار سبک ایشان در تشریح أحادیث سنن ترمذی را مورد بررسی قرار می دهد.محمدبن عیسی ترمذی مکنی به ابوعیسی درسال 209درترمذ ازنواحی ماوراءالنهریا قریه ی بوغ ازقرای ترمذ به دنیا آمد - ترمذی،بیتا،ج1،ص - 77وی ازمحدثان پرکار اهل سنت به شمار می رودکه مشایخ متعددی ازجمله بخاری ،ابوداودواحمدبن حنبل راملاقات کرده وازآنان به اخذحدیث پرداخت وتاثیرگذارترین استاد براوبخاری است - عسقلانی،1408،ج 9،ص - 344ترمذی درسال279 درترمذ چشم ازجهان فرو بست - ذهبی،1374،ج 2،ص - 635
ترمذی دارای آثارمتعددی بوده که ازبین آن هادوکتاب سنن وشمایل باقی مانده است.سنن اوالجامع الصحیح مشهور می باشدکه روایات آن منحصر به روایات فقهی نبوده بلکه جامعی ازاحادیث فقهی،اعتقادی ،تاریخی و...است.ازاین جهت این کتاب به دوکتاب صحیح بخاری وصحیح مسلم شبیه تراست تابه کتاب های سنن نکته دیگردرباب کتاب ترمذی آن که مولف بعدازذکرهر حدیثی به بیان نوع آن پرداخته وصحت یاضعف آن را برخواننده روشن کرده است.وی نخستین کسی است که اصطلاح حسن را به عنوان نوع جدیدی ازحدیث ابداع نمودوقبل ازاو محدثان حدیث راتنها به صحیح وضعیف تقسیم کرده بودند - عجاج خطیب،1401،ص - 33 درذیل روایات سنن ترمذی مطالب باارزشی ازجهت فقه الحدیث ویاجرح وتعدیل های رجالی ونیز تعیین نوع حدیث -ازصحیح ،حسن یاضعیف به چشم می خورد.ازدیگر مزایای جامع ترمذی قلت تکرار دراحادیث آن است - مدیر شانه چی،1362،ص - 54
اولین حدیث سنن ترمذی و روش علامه سیوطی در شرح آن
آنچه در این نوشتار بیان می گردد به عنوان یک نمونه و جامعه آماری محدود است که بیانگر فضای حاکم برشیوه شرح نویسی سیوطی بر سنن ترمذی می باشد. حدیث:حدثنا قتیبه بن سعید قال:اخبرنا ابوعوانه عن سماک بن حرب:وحدثنا هناد ، قال:حدثنا وکیع،عن اسرائیل،عن سماک،عن مصعب ابن سعد،عن ابن عمر،عن النبی - ص - قال:لاتقبل صلاه بغیرطهور ولاصدقه من غلول سیوطی از روش های ذیل برای شرح احادیث سنن ترمذی بهره برده است
-1ضبط صحیح نام راویان : سیوطی در شرح خود به یکی از نکاتی که درآن توجه نموده است ضبط صحیح نام راویان است.در این راستا وی با اعراب نام راویان را مشخص می نماید. قُتَیبَه بِن سعید، ابوعَوَانه ،سِماک بن حَرب،هناد، وکیع ،إسرائیل،مصعب ابن سعد،ابن عمر - سیوطی،1432،ج1،ص - 27 این اسامی نام راویان است که سیوطی به دقت ضبط نموده است تا مخاطب دچار اشتباه نشود.
-2ذکر نام باب: از جمله اقداماتی که سیوطی در شرحش بر سنن ترمذی توجه نموده ذکر عنوان بابی است که حدیث درآن درج شده است.این حدیث در باب ما جاء لاتقبل صلاه بغیر طهور ذکر شده است - سیوطی،1432،ج1،ص - 27
-3ذکر روایت در دیگر کتب حدیث:سیوطی می نویسد حدیث مورد نظر در سنن نسائی هم آمده است البته با این تفاوت که در آن کتاب به جایلاتقبل،لایقبل ا...آمده است - سیوطی،1432،ج1،ص - 27
-4 بیان مقصود حدیث: سیوطی در القوت المغتذی علی جامع الترمذی به بیان مقصود حدیث می پردازد.درباره مقصود این حدیث می نویسد:مقصود از این حدیث استدلال است بر این که طهارت شرط است در صحت نماز - سیوطی،1432،ج1،ص - 28
-5بیان معنای لغات دشوار حدیث:از جمله مواردی که غالبا شارحان به آن مبادرت می ورزند بیان معنای لغات دشوار موجود در حدیث است.سیوطی نیز به عنوان یک شارح خبره از این فن بهره می برد. دراین روایت ایشان به بیان معنای واژه غلول می پردازد.ابن عربی گفته است:غلول به معنای خیانت است.قرطبی هم در شرح صحیح مسلم گفته است که غلول در این حدیث به معنای مطلق خیانت است و حرام می باشد. - سیوطی،1432،ج1،ص - 31
-6بیان اختلاف الفاظ حدیث:سیوطی در شرح خود الفاظ محتلفی که حدیث با آن نقل شده است را بیان می نماید و اختلاف الفاظ حدیث را به خوبی تشریح می نماید.این حدیث این گونه هم نقل شده است که به جای لاتقبل،لایقبلا...آمده است - سیوطی، 1432، ج 1،ص - 27
-7ضبط صحیح لغات موجود در حدیث: ضبط صحیح لغات موجود در روایت یکی از عواملی است که مورد توجه شارحان قرار گرفته است.قْبَلَ،صَلاه ُ،بِغَیرِ،طُهور ٍ،ولاصَدَقَهُ،مِنْ غُلول .آنچه بیان شد بیانگر ضبط صحیح الفاظ موجود در حدیث می باشد که سیوطی به آن همت گمارده است.
نتیجه گیری
جلال الدین سیوطی در شرح خود بر سنن ترمذی از اسلوب های مختلفی بهره برده و روش فقه الحدیثی خود را ابراز نموده است. او در تشریح احادیث ترمذی به ضبط صحیح نام راویان مبادرت می ورزد.نام بابی که حدیث در آن نقل شده را بیان می دارد،به بیان اختلاف الفاظ حدیث می پردازد،معنای لغات دشوار حدیث را مشخص می نماید به نحوه ی درج و ضبط روایت در سایر کتب حدیث را بیان می نماید. اسامی راویان حدیث را به خوبی ضبط می کند،به بیان معنا و مقصود حدیث همت می گمارد وآنچه حدیث از آن حکایت می نماید را ابراز می دارد.
