بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مراحل اساسی در طراحی و تنظیم برنامه های درسی مدارس انتخاب محتوای برنامه است،منظور از محتوا، مجموعه ای از دانش ها، مهارت ها، گرایش ها و ارزشهایی است که دانش آموزان باید در مدرسه بیاموزند. مهم ترین بخش محتوا، مواد درسی که در قالب کتاب های درسی جمع آوری و به دانش آموزان ارائه می شود. باتوجه به این مطالب هدف از این مقاله بررسی روش های موثر بر یادگیری محتوایی درسی دینی و قرآن در دوره ابتدایی است. مواد و روش ها: این پژوهش یک مطالعه مروری است که با استفاده از منابع متعدد در زمینه یاگیری و ارتباط آن با درس قرآن- دینی با جستجوی کتابخانه ای و اینترنتی صورت گرفته است .
نتایج نشان دادمعلّم آگاه، برای غنی سازی محتوای یادگیری باید محتوای کتاب دینی و قرآن را با تدبیر خود هم چون پارچه برش دهد و آن را متناسب با قامت دانش آموز به هئیت لباس مناسب در آورد که بتواند شاگردان را درآن فضا به صورت اعضای جامعه ای منسجم برای یادگیری شکل دهد و قالب ریزی کند، ویژگی هایی را از خود بروز می دهد کهفعّالیّت او را به عنوان سرمشق و عاملی تعیین کننده در ایجاد روحیه ی اجتماعی در دانش آموزان، اثر بخش سازد .ویژگی هایی چون حالت شاد، رفتار دوستانه، بلوغ عاطفی، صداقت، صمیمیت وتوجّه دلسوزانه و آمیخته بامحبّت،توجّه به نیازها، احساس و عواطف بچه ها و علاقه مندی به اجتماعی شدن آن ها،از این جمله اند.
کلمات کلیدی: یادگیری، روش های یادگیری، محتوای قرآنی و دینی
مقدمه
کتاب درسی مهم ترین منبع یادگیری دانش آموزان و محور همه فعالیت های آموزشی آنان است. کتاب درسی مهم ترین و شاید یگانه منبع درسی دانش آموزان و تدریس معلم است. محتوای کتاب درسی، رسالت تحقق هدف های آموزشی پیش بینی شده را بر عهده دارد و تمام ارزشیابی ها براساس آن صورت می گیرند.در نظام آموزشی کشور ما درس دینی به لحاظ دارا بودن ابعاد متنوع و مرتبط با جنبه های گوناگون زندگی انسان، از مهم ترین موضوعات درسی به شمار می رود. هدف نهایی و غایی این درس تربیت انسان شایسته و وارسته ای است که صلاحیت تقرب به درگاه الهی را داشته باشد. برای نیل به چنین هدف والایی مسلما تمهیدات و برنامه ریزهای بسیار ظریفی لازم است تا میان عناصر برنامه درسی، تناسب و هماهنگی لازم که از ویزگی های برنامه درسی کارآمد است و بدون آن شرایط لازم برای ایجاد وحدت نظر در دانش آموزان حاصل نمی شود، پدید آید؛ مخصوصا تناسب محتوا با هدف. زیرا محتوا وسیله ای برای دستیابی به هدف است و ناهماهنگی آن ها اعتبار برنامه درسی را کاهش می دهد.
از آنجا که درس دینی و قرآن، درس زندگی فردی و اجتماعی است و با رفتارها و کردارهای ما در این جامعه آمیخته شده است و نسل جوان هم آمادگی دریافت هر گونه رفتار و کردار را از عالم بیرون دارد، پس مطالب این کتاب که امروز سهم زیادی در تعلیم و تربیت این نسل به عهده گرفته است، باید به گونه ای باشد که جوانان بتوانند پاسخ سوال های قرآنی و نیازهای خود را دریافت کنند.از آنجا که نظام تعلیم و تربیت فعلی ایران با وجود آنکه از سابقه ای چندان طولانی برخوردار نیست، در تهیه وتدوین برنامه های درسی خود فراز و نشیب های متعددی را تجربه کرده است . در طی هفتاد سال اخیر، نه تنها چندین بار اهداف نظام تربیتی تغییر کرده اند، بلکه ساختار آن نیز دستخوش دگرگونی شده است .با این حال اهداف عقیدتی- اخلاقی کم و بیش همواره مطرح بوده اند و برنامه های درسی خاصی را برای خود داشته اند .
روند تهیه و تدوین برنامه های درسی مربوط به اهداف عقیدتی -اخلاقی از یک حالت تلفیقی و ترکیبی به سوی خالص شدن و مجزا بودن ح رکت کرده است و از دهه سوم قرن حاضر شمسی، برنامه های درسی مربوط به این اهداف، در قالب درسی به نام تعلیمات دینی محدود گردیده اند که این وضعیت تاکنون ادامه داشته است - فیضی،. - 1390غزالی معتقد است :تربیت دینی باید از سنین پا یین آغاز شود؛ زیرا در این سن کودک بدون طلب دلیل و برهان، آماده پذیرش عقاید دینی است .از طرف دیگر، نهادینه کردن معانی دینی با تلقین و تقلید آغاز میشود و سپس با توجه به مراحل گوناگون رشد، دستورات مناسب هر مرحله به تدریج عرضه می شود و در پایان به پدید آمدن باورهای عمیق و محکم در ذهن انسان و در نهایت به دینداری و سواد قرآنی وی می انجامد - ملکی و همکاران، 1390 - .
بنابراین یادگیری محتوایی همان سوادقرآنی است و سواد قرآنی همان دانش و مهارت پایه و اعتقاد و علاقه به یادگیری قرآن برای بهرهگیری مستمر و مادامالعمر از قرآنکریم است. سواد قرآنی دارای چهار ویژگی است: -1 سواد قرآنی یک نیاز همگانی است. همه افراد جامعه با هر وضع اقلیمی، شغلی، اقتصادی، اجتماعی و... برای آنکه هویت انسانی الهی خویش را بشناسند، و از آن مراقبت کنند و زمینه شکوفایی تدریجی آنرا نیز فراهم آورند، به سواد قرآنی نیازمند هستند. -2 سواد قرآنی از یک حد پایه برخوردار است. هرچند افراد با توجه به تفاوتهایی که در تحصیلات، سن، شرایط اقتصادی و اجتماعی دارند به سطوح مختلفی از سواد قرآنی نیازمند هستند، ولی بهرهمندی عموم از یک حدّ پایه ضروری است. -3 حد سواد قرآنی در طول زمان درحال تغییراست. لذا با توجه به شرایط و امکانات مختلف در هر جامعه و نیز تغییرات این شرایط در طول زمان، این حد، نیازمند شناسایی و تعریف خاص است.
-4 حداقل سواد قرآنی منجر به خواندن مستمر قرآنکریم، فهم تدریجی معنای عبارات و آیات آن شده و زمینهساز بهرهگیری مادامالعمر از آموزههای الهی میشود.انس با قرآنکریم و علاقه به یادگیری آن، هم یک رکن از سواد قرآنی و هم ضامن بقا و توسعه سه رکن دیگر است. اگر سواد قرآنی به دستیابی به این جز منجر نشود، نه تنها ضمانتی برای دوام دو رکن دیگر وجود ندارد، بلکه ضرورت و فلسفه آموزش قرآن ناکام میماند.با توجه به اینکه تدریس قرآن و دینی بصورت خشک و بدون توجه به محتوا باعث عدم آشنایی دانش آموزان با محتوای آن می شود و باعث فاصله بین دانش آموزان بامفاهیم الهی آن است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا روش های یادگیری محتوایی در درسی دین و قرآن دوره ابتدایی موثر است یا خیر؟
پیشینه
کریم زاده و همکاران - - 1394 در پژوهشی به بررسی چگونگی آموزش مفاهیم اصول و روشهای دینی به کودکان پیش دبستانی پرداختند. در این مقاله، بر اساس تحقیقات میدانی و نظری صورت گرفته، به بررسی چگونگی آموزش مفاهیم اصول و روشهای دینی به کودکان دوره پیش دبستانی می پردازیم و به نحوه آموزش برخی مفاهیم دینی به کودکان اشاره می کنیم .روش پژوهش حاضر توصیفی با رویکرد تحلیلی -مقایسه ای است. جامعه پژوهش عبارت است از منابع و مراجعمرتبط و در دسترس شامل - کتاب ها، مقالات و... - مرتبط با پژوهش است.کمیجانی و همکاران - - 1394 در تحقیقی به بررسی آشنایی با ساختار تربیت دینی و راه کارهای برای پذیرش آن در سنین کودکی پرداختند. در این مقاله تربیت دینی- اسلامی به پنج مرحله: انس دینی،عادت دینی، معرفت دینی، عمل به دستورهای دینی و خودجوش دینی تقسیم شده است. سپس این قسمت ها با تکیه بر فرهنگ اسلامی و نقش مربی کودکان، تبیین شده است.
خندقی و همکاران - - 1394 در تحقیقی به بررسی میزان پاسخگویی برنامه درسی دین و زندگی دوره متوسطه و پیش دانشگاهی به نیازهای شناختی دانش آموزان پرداختند. نتایج نشان داد که در پایه اول و پیش دانشگاهی، هیچ یک از اهداف شناختی سطوح پایین - دانش و فهم - وسطوح بالا - کاربرد، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی - محقق نشده بود .در حالیکه در پایه های دوم و سوم اهداف شناختی سطح دانش،نسبتاً مطلوب و سطح فهم و سایر سطوح شناختی بالا نامطلوب بودند .با عنایت به یافتههای حاصل، در مجموع، می توان گفت که اهداف شناختی در برنامه درسی تربیت دینی دوره متوسطه و پیش دانشگاهی به نحو شایسته محقق نشده است .لذا، در پایان، پیشنهاداتی به جهت ارتقای تحقق اهداف شناختی ارائه گردیده است.
دادگران و همکاران - - 1394 در مطالعه خود به بررسی تاثیر کاربرد روش یادگیری کو آنتومی بر یادگیری های درسی دانشجویان پرداختند.نتایج مقاله نشان داد که این روش می تواند موجب افزایش رضایت در دانشجویان شود و آنان دروس را با جدیت مطالعه و پی گیری نمایند و به کارگیری این روش توسط اساتید می تواند موجب ایجاد علاقه و بهبود انگیزه یادگیری و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان شود.عسگری نژاد - - 1392 در مطالعه خود به بررسی روش های مختلف یاددهی- یادگیری در مدارس علوم دینی پرداخت.نتایج نشان داد که معلمان با استفاده از تجربیات خود و دروس مربوطه با به کارگیری روش های فوق می توانند در تفحص گروهی در میزان یاددهی و یادگیری فراگیران در کلاس درس مؤفق باشند .در بخش ارزشیابی می توان با سنجش به موقع فراگیران نقاط ضعف و قوت آن ها شناسایی و انگیزه آن ها را در یادگیری افزایش داد .همچنین در به کارگیری صحیح روش های سخنرانی و تکنیک های آن در راستای فرایند یاددهی یادگیری تأثیرگذار می
