بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش، با هدف شناسایی بدفهمیهای رایج دانشآموزان پایه چهارم ابتدایی، در حوزه محتوایی کتاب هدیههای آسمان انجام شده است. پژوهش با رویکرد کیفی انجام گرفت. جامعه آماری، صاحبنظران حوزه تربیت دینی و معلمان با سابقه بود که با روش نمونه گیری هدفمند با یازده نفر از آنان مصاحبه به عمل آمد. مصاحبه ها به صورت نیمه ساختاریافته تدوین شد و روایی محتوایی آن، مورد تأیید گروهی از صاحبنظران قرار گفت. نتایج حاکی از آن است که:
. 1 بیشترین بدفهمیهای رایج درس هدیههای پایه چهارم در 8 حوزه محتوایی خداشناسی، نبوت و امامت، جهان آخرت، آداب و اخلاق اسلامی، احکام، مراسم اسلامی، شخصیتهای دینی و خودشناسی شناسایی شد.
.2 علل ایجاد این بدفهمیها به تدوین و تنظیم محتوای متون تعلیمات دینی، ویژگیهای شخصیتی و قابلیتها و مهارتهای معلمان دینی، محیط مدرسه و عوامل آموزشگاهی، ویژگیهای شخصیتی و علمی دانشآموزان، نحوه ارزشیابی تربیت دینی، بی هویتی دینی و سوء معرفت عقلانی به دین برمیگردد.
.3 راهکارهای این نوشتار نیز نشان داد توجه و اصلاح 6 محور محتوای متون دینی، شخصیت علمی، اخلاقی و دینی مربی، محیط و عوامل آموزشگاهی، ویژگیهای دانشآموزان و رعایت تفاوتهای فردی، استفاده از روشهای نوین و فعال آموزشی و ارزشیابیهای فرایند محور، میتواند زمینه برونرفت از بدفهمیها را فراهم سازد.
مقدمه
کودکی، آغاز حرکت و تلاش برای زیستن است. مرحله ای است که باید آن را به خودی خود به رسمیت شناخت؛ زیرا کودک، انسانی است مستقل، با احساسات و خصوصیات خوب انسانی. با این همه، کودکی، مقدمه نوجوانی و جوانی مقدمه بزرگ سالی است و اساس زندگی بزرگ سالی، به کیفیت دوره کودکی بستگی دارد. این کیفیت نیز به چگونگی تعلیم و تربیت در این دوران بستگی کامل دارد. در این دوره است که شخصیت، منش و رفتار کودک و رشد جسمانی، عقلانی و فرهنگی وی بر اثر ارتباط او با سایرین شکل میگیرد. بیدلیل نیست که پیشوایان دینی بیش از هرچیز، به دوره کودکی توجه داشته و راهنماییهای لازم را در این زمینه ارائه کرده اند
امروزه، درس دینی جزء جداییناپذیر برنامه درسی مدارس ما به شمار میرود. اهمیت این ماده درسی حتی پیش از انقلاب اسلامی نیز به خوبی احساس می شده و کسانی بوده اند که با تلاشهای خود، نهاد آموزش و پرورش رسمی آن زمان کشور را به گنجاندن ماده درسی با عنوان »دینی« مجاب میکرده اند
جایگاه تعلیم و تربیت در میان عوامل اثرگذار بر تربیت فردی و اجتماعی مردم یک جامعه بر هیچکس پوشیده نیست. البته به مجموعه تعلیم و تربیت دهههای اخیر کشورمان تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نمیتوان اصطلاح نظام را نسبت داد. پس از تشکیل یک نظام تربیتی برنامه ریزی شده در ایران، آنچه در این میان به روشنی قابل درک بود، این بود که در این نظام تربیتی که خرده سیستم حاکم و مسلط بر جامعه است، به صورت رسمی و جدی به آن چه در عرف و اعتقادات عمومی مردم جاری بوده است، توجهی نمیشد، هرچند به صورت غیررسمی در اصطلاح تخصصی به شکل پنهان دخالت ایدئولوژی در سیستم آموزشی قابل درک بود.
لیکن پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران و تشکیل حاکمیت ایدئولوژیک و شریعت محور جامعه، نظام تعلیم و تربیت نیز به عنوان کانون اصلی پرورش و تربیت نیروهایی که مطابق و هم جهت با تفکر حاکم باشند، مورد توجه قرار گرفت. این مسئله امری غیر عادی نیست؛ چراکه نظام های ایدئولوژیک نسبت به عرصه های تربیتی حساسیت فوق العادهای دارند و طبیعی است که روند و جریان حاکم بر سیستم آموزش، همسو با تفکر غالب و حاکم باشد. در این میان دروسی که مستقیما به معارف اسلامی مربوط میشوند از اهمیت زیادی برخوردارند. در ایران، اسلام به عنوان تفکر و ایدئولوژی اصلی مورد پذیرش دولت و ملت است و نظام تربیتی نیز رسالتی جدید در زمینه تربیت اسلامی بر عهده دارد
از سالهای ابتدایی تا سطوح دانشگاهی در سیستم آموزش و پرورش و آموزش عالی ایران، دروسی با عناوین مختلف مانند هدیههای آسمانی، تعلیمات دینی، دین و زندگی، معارف اسلامی و اخلاق اسلامی وجود دارد که مستقیما عهدهدار تعلیم و تربیت در عرصه اسلامی هستند. تعلیم و تربیت اسلامی، امروزه به عنوان مسئلهای مهم برای متخصصین امر آموزش و پرورش در جامعه ما مطرح است. دوره ابتدایی به دلایل گوناگون از جمله شکلگیری پایههای اعتقادات دینی افراد، از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین کارشناسان و مسئولین امر، باید در تهیه و تدوین یک نظام تربیتی مناسب و بر مبنای اندیشه اسلامی، توجه بیشتر و جدیتری داشته باشند.
انسان همواره نیازمند دستیابی به تکیهگاه و کانونی است که ضمن پاسخگویی به نیازهای درونی، به او آرامش بخشد. دین و باور به خدا، یک نیاز متافیزیکی و روانشناختی است که قدرت عظیم و بی پایانی به انسان می بخشد و در بحرانهای فکری و تنشها و فراز و نشیبهای حیات، یاریگر وی بوده، قادر است او را به ساحل نجات رهنمون گرداند. لذا تربیت دینی از ضروریات جامعه انسانی بوده و هست. تربیت دینی، تربیتی بر اساس معیارها و مفاهیم دینی است
هرگاه این مفاهیم و معیارها، مورد بدفهمی قرار گیرد، یا حیطه آنها به غلط، سبکتر یا کمتر از آنچه هست ارزیابی گردد و یا در مواجهه با مسائل نوظهور عصر و دوران کنونی به صورت نابهجا مورد استفاده قرار گیرد، آسیبهایی در تربیت دینی آشکار خواهد شد
آسیب شناسی در حوزه اندیشه دینی، مفهوم جدیدی است که به شناخت آسیبها و مشکلاتی که در رابطه با اعتقادات و باورهای دینی در سطح جامعه و در مقیاس فردی رخ می دهد، نظر دارد. به عبارت روشنتر، آسیب شناسی دینی عبارت است از شناسایی مجموعه عوامل و شرایطی که موجب عدم سازگاری فعالیتها و اعمال دینداری با هنجارهای دینی می گردد که یکی از این آسیبهای مهم بدفهمی و کجفهمی در حوزه آموزش دین میباشد
در نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، همواره سعی بر آن بوده آموزش و پرورش ماهیت دینی داشته باشد، اما علیرغم این تلاشها، تجربه سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به ویژه با نگاه به واقعیتهای موجود آموزش و تربیت دینی در مدارس، نشان می دهد که در این راه، بنبست ها، آسیب ها و آفتهایی وجود دارد. مشاهده وضعیت دینداری نوجوانان و جوانان و میزان پایبندی آنان به دستورات اسلام نشان میدهد که آموزش و پرورش رسمی در تحقق هدفهای تربیت دینی، موفقیت چندانی به دست نیاورده است
یکی از عواملی که منجر به مشکلات جدی در یادگیری میشود، بدفهمیهایی است که بر اثر یاددهی نامناسب، تفکر غیر رسمی، یا یادآوری ضعیف گذشته ایجاد میشوند. لازم به ذکر است که بدفهمی به طور مستقل وجود ندارد و در یک چارچوب مفهومی خاص بروز میکند. بدفهمیها میتوانند با تغییرات چارچوب تغییر کنند یا ناپدید شوند. بنابراین، یکی از اهداف کلیدی در اصلاح بدفهمیهای دینی، تغییرات چارچوب مفهومی دانشآموزان از مطالب میباشد. شناخت بدفهمیها و ریشههای ایجاد آن ها در حوزههای مفهومی و در سطوح مختلف تحصیلی، میتواند موجب ارتقای یادگیری گردد
بررسی پاسخهای درست دانشآموزان،لزوماً شواهدی دال بر درک عمیق مفهوم نمیباشد، زیرا دانشآموز ممکن است بر مبنای حفظ کردن رویهها و تعاریف، بدون درک مفهوم، به سؤال پاسخ داده باشد. از طرف دیگر، پاسخهای درست معمولاً یکسان میباشند. ولی بررسی پاسخهای نادرست و خطاهای دانشآموزان میتواند به شناسایی کاستیها در درک دانشآموزان از مفاهیم کمک کرده و از این طریق، به اصلاح آنها پرداخت
از دیدگاه سازندهگرایان، خطاها و بدفهمیها در یاددهی و یادگیری بسیار حیاتی هستند؛ زیرا بدفهمیها بخشی از ساختار مفهومی دانشآموز را تشکیل میدهند که با مفهوم جدید در تعامل هستند و بر یادگیری مفاهیم جدید تاثیر میگذارند و به دلیل این که بدفهمی ها منشا بروز خطا هستند، این تاثیرات اغلب منفی هستند
آگاهی از مفاهیم درک شده و بدفهمیهای دانشآموزان، از عناصر اساسی دانش پداگوژیکی محتوا است . وقتی معلم با ایدهها و مفاهیمی که برای دانشآموزان پیچیده هستند و دلایل این پیچیدگی آشنا باشد، آموزش خود را در سطحی متناسب با سطح رشد دانشآموزان ارائه میکند و از این طریق دانشآموزان را برای ساختن مفاهیم به شکلی صحیح به چالش میکشد. این امر موجب میشود تا احتمال شکلگیری بدفهمیها در دانشآموزان کاهش یابد
اشتراک کجفهمی در سراسر فرهنگها و جوامع مختلف نشان میدهد که اثرات خارجی مانند شیوههای آموزشی، کتابهای درسی و اتکای بیش از حد زبان روزمره را باید به عنوان منابع بالقوه سوءتفاهم، در نظر گرفت
بدفهمی، آنهایی هستند که به صورت حل نشده باقی مانده که مانعی برای پیشرفت محسوب میشود
یکی از منابع مختلف از کجفهمی آموزشی، دانش قبلی یادگیرنده میباشد. دانشقبلی، متغیر مهم در موفقیت یادگیری علم است.
هال و اسکلی - 1993 - 8 نیز بیان کردهاند که اگر یادگیرندهها از دانش قبلی برای پردازش اطلاعات جدید - که ناقص است - استفاده کنند، شکافهایی در دانش ایجاد و منجر به سردرگمی، استدلال نادرست و در نهایت شکلگیری کجفهمی میشود
دوره ابتدایی مناسبترین و حساسترین دوره برای آموزش بسیاری از مطالب آموختنی به ویژه تربیت دینی است، مشروط بر اینکه روش آموزش بر خصوصیات فکر کودک در این سنین منطبق باشد. در چنین شرایطی با اندک غفلتی ممکن است، فعالیتهای آموزشی از مسیر صحیح، منحرف شود و نیروهای موجود صرف فراگیری مطالبی شود که مفید نیست.
بنابراین منابع و مراکز یادگیری این دوره، از ظرافت و حساسیت زاید الوصفی برخوردار است و هرگونه تعلل در این زمینه، مشکلات جبران ناپذیری به بار خواهد آورد. از اینرو با توجه به اهمیت بحث تعلیم و تربیت دینی در دوره ابتدایی که شالوده و پایه اصلی نظام تعلیم و تربیت است و ضرورت شناسایی بدفهمی و کجفهمیهای رایج در تربیت دینی در این دوره سنی، محقق، بر آن شد تا در تحقیق حاضر، به شناسایی بدفهمیهای رایج دانشآموزان پایه چهارم ابتدایی در حوزه محتوایی هدیههای آسمان بپردازد.
