بخشی از مقاله
چکیده
معماری تکایا بعنوان نماد فرهنگی شیعه ، ماهرانه با انعکاس تفکر شیعه واصول معماری ایرانی به حفظ پایداری اجتماعی پرداخته است .باتوجه به نقش محوری معماری بومی که همساز با اقلیم وطبیعت مازندران میباشد ومعماری مقدس تکایا همواره تحت تاثیر اصول دین اسلام واعتقادات مذهبی شیعه می باشدبررسی مسئله پایداری با رویکرد اجتماعی رویکرد نوین و بی سابقه نیست. شناسایی توانمندی و تاثیر تفکر شیعه و اصولمعماری ایرانی اسلامی تکایا این توانمندی را برای این تحقیق میسر ساخته است که ساختار معماری مقدس شیعه در تکایا نه تنها خودش بر محور پایداری اجتماعی است بلکه در ارتباط با زندگی مردم جامعه نمایانگر اندیشههای تمدن اسلامی علویان هست ودر واقع انسان امروزی را با پیشینه و ریشههای فرهنگی واجتماعی خویش آشنا میسازد و حلقه اتصال دیروز به امروز و فردا میباشد.
تکایا از مهمترین دستاوردهای اعتقادی وفکری وفلسفی وهنری وفرهنگی معماری پایدار است که از ماندگاری ویژه برخوردار است وهم اینکه بر رفتار وشخصیت و منش انسانها اثر میگذارد. معماری تکایای تبلور تفکر آرمانی شیعه بعنوان نماد هویت بخش مدینه فاضله با اصول پایداری اجتماعی میباشد که به مثابه نگینی بر تارک شهر اسلامی میدرخشد. هدف از این پژوهش در پی رازها و رمزها و الگوهای ماندگاری وجاودانگی در معماری تکایا با توجه به اصول اعتقادی تفکرات معماری شیعه میباشد.
نتایج این تحقیق بر این مهم استوار است که رابطه اساسی معماری تکایا وپایداری اجتماعی در وجود عناصر معنا ومعنویت وهویت حس مکان و تعلق خاطر وفرهنگ سنت دین و عدالت امنیت وهمبستگی وحدت میباشد. جامعه آماری با توجه به عوامل هویت بخش به تفکر شیعه در کالبد معماری مقدس در شهرستان آمل و تعصبات طایفه اسک، به بررسی سه تکیه مربوط به طایفه اسک که شامل: تکیه روستای اوجی آباد - نماد قشلاق - ، تکیه اسک آمل - نماد شهر - و تکیه اسک لاریجان - نماد ییلاق - می باشد بصورت مطالعات کتابخانهای و پژوهشهای میدانی، مورد مطالعه قرار گرفته است.
-1 مقدمه
دین اسلام با نظام اعتقادی جامع و اصول بنیادین شیعه و جهان بینی بی نظیری که دارد تأثیر عمیق بر پایداری اجتماعی گذاشته است و بی گمان فرهنگ عاشورایی و عناصر متعالی آن در آداب و رسوم و متعلقات مربوط به معماری تکایا در بناهای معماری بومی و مقدس شیعه تجلی یافته است. معماری تکایا گواه این ادعا است که به عنوان اولین بناهای مقدس شیعه میباشد. در واقع معماری تکایا با آیین عزاداری و سوگواری و بازخوانی با بار معنایی عمیق و امتزاج چند فرهنگ است. با پاگرفتن مذهب تشیع در ایران، امام حسین - ع - به گونهای از شجاعترین و کاملترین مدافع حق و در قالب اسطوره شهادت در شکل آئینهای قدیم و بازخوانی و مراسم نمایش تعزیه به جهانیان معرفی گردیده است.
پایداری در تکایا، به عنوان بناهای آیینی، یادمان خاص و نمادی از معماری پایدار است که تأثیر مکتب شیعه در تبلور هنر معماری بومی با مضامینی چون بزرگواری اولیا و برگزیدگان خدا، عشق آنان به شهادت بصورت حیرت انگیز میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تمام میتواند شکل مناسبی در کالبد معماری مقدس تکیه را برای معانی و باورهای شیعی و اصول پایداری اجتماعی به نمایش گذاشته است. جلوههای مذهب تشیع بخاطر غلبه بر بعد عرفانی آن در هنر معماری پایدار نمایان است، در معماری تکایا، رکنهای بنیادین شیعه مفاهیم اساسی چون »توحید«، »نبوت«، »معاد«، »ولایت«، »امامت«، »شهادت«، »عدالت«، »محبت« و »ایثار«، بر اساس مباحث وجود شناسی و معرفت شناسی هنرمند معمار شیعه که برگرفته از آموزههای عرفانی و حکیمانه اندیشمندان و حکمای اسلامی مسلمان نمایان است.
در طراحی تکایا به عنوان تصویری از عالم ملکوت و بهشت حامل نمادها، نشانهها و عناصر رمزی فراوان است تا از این طریق اثر فرا زمینی خلق کند، به گونهای که فهم و درک مفاهیم پیچیده را ممکن سازند. آنچه را با رازهای عرفانی ایرانی و معماری پایدار آشنا میسازد نمادهایی حامل رمزهای اصول بنیادین اعتقادی شیعه در معماری میباشد. پیوستگی مفهومی و کاربردی و کالبد مقدس تکایا در سایه تجلی فرهنگ عاشورا، روحانی و مقدس گردیده است در این پژوهش به اشتراکات اعتقادات مذهب شیعه و اصول معماری با رویکرد پایداری اجتماعی و بررسی کوششهایی که در تبدیل فرم شده و بررسی بستر طرح میپردازیم تا با مطالعه نتایج حاصل از تحقیق بتوان به پاسخی برای پژوهش حاضر و یافتن بهترین پیشنهاد برای طراحی فرم ساختار معماری مقدس تکایای شیعه با الگوی پایداری اجتماعی پرداخت.
-2 مبانی نظری اصول پایداری اجتماعی
-1-2 معنای پایدار
فعل "Sustain" از ریشه لاتین "Sustinere" و از دو جز "Sus" به معنای از پایین به بالا و "Tinere" به معنای نگه داشتن، حفظ کردن تشکیل شده است. این فعل با مفاهیمی از قبیل »حمایت«، »پشتیبانی « و »تداوم « آمیخته است و صفت "Sustainable" در توصیف »شرایط، حالت و یا چیزی« به کار میرود که مورد پشتیبانی قرار گرفته یا به واسطه کمک یا تأمین معاش، همچنان تداوم یافته است. دهخدا پایداری را به معنای با دوام و ماندنی آورده است.
در فرهنگ سخن و فرهنگ فارسی معین نیز پایداری به مفهوم پایدار بودن و مقاومت، از مصدر »پایش« به معنای پایداری کردن و از خود استقامت نشان دادن آمده است. برای صفت پایداری نیز این معانی بیان شده است: دارای ثبات، همیشگی و مقاومت کننده. بنابراین واژه پایداری که به عنوان معادل "Sustainability" انتخاب شده است فاقد معانی امروزی آن است و بر حفظ و ثبات تکیه دارد. معنای واژه پایداری که در این بحث نیز مد نظر است عبارت است از: »آنچه که میتواند در آینده تداوم یابد« - اسدپور 1385، . - 2
-2-2مفهوم توسعه پایدار توسعه پایدار براساس توسعه اجتماعی، اقتصادی و محیطی تعریف میشود و بخش مهمی از توسعه اجتماعی را آموزشهای طراحی و مهارت ها تشکیل میدهند که باید در ارتباط با ارزشهای اجتماعی و منابع محیطی باشد - حسینی و همکاران 214،. - 1387 در نهایت میتوان گفت که توسعهی پایدار مفهومی جامع دارد و به تمام جنبههای زندگی انسان مربوط میشود و اجرای مدلهای توسعه پایدار نیاز به تغییرات اساسی در سیاستهای ملی و بین المللی دارد به طور کلی پایداری محیطی با هدف حفظ محیط زیست بر موارد زیر تاکید دارد - بیداله خانی، اعتبار 2،. - 1392 توسعه پایدار عبارت کلی، مبهم و رایجی است که تلاش میکند از طریق پرداختن به رابطه پیچیده بین محیط زیست و توسعه، نگرانیهای فزآینده درباره آینده سیاره زمین را در برگیرد.
علی رغم وجهه جهانی این اصطلاح، تعریف توافق شدهای جهانی در مورد توسعه پایدار وجود ندارد. فقدان تعریف برای این اصطلاح، دقیقاً به دلیل وجود تبیین گوناگون دیدگاههای مختلف پیرامون توسعه در نفس این اصطلاح است - پاتر و ایونز 278،. - 1384 بنابراین توسعه پایدار معنای گستردهای مییابد که تمامی جوانب زندگی انسانها را در بر میگیرد که در آن سیاستهایی در زمینه اقتصادی، بازرگانی، تکنولوژی، منابع طبیعی، آموزش و بهداشت و صنعت به گونهای برنامهریزی و طراحی گردد که توسعه اقتصادی، اجتماعی وزیست محیطی را تداوم بخشد - موحد 1379،. - 4
-3-2 ساختارتوسعه پایدار اجتماعی عقیده بر این است که بیش از دو دهه از آغاز بحثهای توسعه پایدار، بُعد انسانی پایداری مورد غفلت قرار گرفته و تمرکز بر ابعاد محیطی توسعه و رشد اقتصادی بوده است. عدم موفقیت و شکستهای وسیع و گسترده این رویکرد، منتهی به ایجاد و تولید تغییری معنادار و تجدید یا نو کردن مفهوم پایداری اجتماعی و دیگر جنبههای مربوط و وابسته به آن است. در موضوعات مطرح در نظریه توسعه پایدار، آراء و باورها و همه موضوعات مربوط به او جایگاه ویژهای خواهند یافت، که از میان آنها فرهنگ به عنوان فضای عمل او که از فضای فکری انسان یعنی جهان بینی اش منتج میشود، از اهمیتی بنیادین و اصلی برخوردار خواهد بود.
در واقع جهان بینی از طریق یک حلقه واسط - یعنی فرهنگ - هدایت عمومی توسعه پایدار را عهده دار است - نقیزاده26،. - 1387 مفهومی از توسعه که فقط بر عوامل اقتصادی تکیه کند، شرایط ساختاری خاصی را به وجود میآورد که خود توسعه نیافتگی را تشدید میکند. تنها با دخالت دادن عوامل فرهنگی در راه حلهای انتخاب شده برای توسعه، میتوان به طور کامل نیازها و خواستهای گروههای اجتماعی و ملتها را برآورده ساخت - دوپوئی1374،. - 22 از آن پس به علت پیچیدگی مباحث فرهنگی ومهمتر از آن ورود به دوره جهانی شدن با تهدیدها و قابلیتهای خاص خود، بعد فرهنگ از دل مفهوم کلی پایداری اجتماعی خارج شده و به عنوان یک زمینه مستقل در توسعه پایدار به رسمیت شناخته شد.
تولید فرهنگی و فرهنگ پذیری در جوامع انسانی در یک فرآیند تحولی، در نهایت راه را به سوی رشد وتعالی انسان، فرهنگ ومحیط زیست هموار میسازد، بنابراین ارتباط آگاهانه و بدون واسطه انسان با محیط زیست از لوازم اولیه توسعه پایدار به شمار میآید - براتی1386،. - 80 فرهنگ عامل اصلی و به بیانی موتور توسعه پایدار است که بدون توجه به آن برنامههای توسعه موفقیت چندانی نخواهد داشت - رحیمی1380، - 138، و با استفاده از هنر و فرهنگ به عنوان ابزار، توسعه فرهنگیِ جامعه قادر خواهد بود که امکان معرفی مدلهای مناسب پایداری را درون جامعه فراهم سازد - صالحی میلانی و محمدی 1389، - .86اگر چه تعریفی شفاف از ارزیابی اثرات اجتماعی در ادبیات پایداری وجود ندارد، اما معمولاً این نوع ارزیابی شامل تلاشی نظاممند برای شناسایی، تحلیل و ارزیابی اثرات اجتماعی پروژهها یا سیاستها بر افراد، گروههای مردمی یا در مجموع بر کل اجتماع است.
