مقاله رویکردی بر مسئولیت اجتماعی سازمان ها در قبال جوامع محلی کشور ایران

بخشی از مقاله

چکیده

امروزه مسئولیت اجتماعی شرکت - CSR - مقوله اي است که در اکثر سازمان ها و براي بسیاري از مدیران، به موضوع قابل توجه و با اهمیتی تبدیل گردیده است. مسئولیت اجتماعی شرکت ها تنها مختص متخصیصن یا شرکتهاي بسیار بزرگ نمی باشد، همه رهبران کسب و کار و مدیران فردا بایستی چرایی و اهمیت موضوع مسئولیت اجتماعی را درك کنند. همان گونه که شرکت ها با تولید و ... خود جامعه را تحت تأثیر قرار می دهند، جامعه نیز شرکت ها را ملزم به احساس مسئولیت در برابر عملکرد خود می کند تا علاوه بر تولید و خدمات مطلوب، ملاحظات اجتماعی را نیز رعایت کنند.

در این مقاله نظر به اهمیت موضوع و لزوم ترویج هر چه بیشتر آن، مبحث مسئولیت اجتماعی سازمان ها در قبال جامعه محلی در کشور ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در آغاز این مقاله، به بیان تعاریف و مفاهیم پایه اي مقوله ي مسئولیت اجتماعی سازمان ها و تفاوت میان آنها پرداخته شده است. در ادامه سعی شده است ابعاد اساسی مسئولیت اجتماعی سازمان ها در قبال جامعه محلی تشریح گردد. در پایان برخی مسائل مربوط به CSR در ایران و برخی از توصیه ها آورده شده است.

-1 مقدمه

از دهه هاي آخر قرن بیستم، پارادایم جدیدي در علم مدیریت آغاز شد. در این سالها، با توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات و شبکه هاي اطلاعاتی و اجتماعی، جهانی شدن شرکت ها نیز سرعت گرفته است. اکنون اندازه برخی شرکت ها در حد دولت ها و کشورهاست. حتی برخی از این شرکتها تا دو میلیون نفر کارمند در سراسر دنیا دارند. از سوي دیگر، معضلات جهانی همچون ورشکستگی شرکتهاي بزرگ چند ملیتی و تاثیر آنها بر اقتصاد و جامعه، استفاده از کودکان کار، پایمال شدن حقوق و دستمزد اولیه کارگران ارزان در برخی نقاط جهان، تولید محصولات مخرب محیط زیست، تضییع حقوق شهروندي و بروز مشکلات اجتماعی و گرم شدن زمین، از جمله دغدغه هاي جامعه جهانی در چند دهه گذشته بوده است.[1]

اینگونه بود که پارادایم پایداري آغاز شد و در ادامه مباحث توسعه پایدار، موضوعاتی مانند پایداري شرکتی، حاکمیت شرکتی، حاکمیت شایسته، اخلاق کسب و کار، استراتژي هاي کسب و کار سبز و مسئولیت اجتماعی شرکتی، هر روز جاي خود را در مباحث مدیریتی و اجرایی شرکتها باز کرد، تا جاییکه امروزه جزو مهمترین و چالشی ترین موضوعات سازمانها، دولتها و شرکتها محسوب می شوند.[1] امروزه مسئولیت اجتماعی شرکت - CSR - مقوله اي است که در اکثر سازمان ها و براي بسیاري از مدیران، به موضوع قابل توجه و با اهمیتی تبدیل گردیده است.  مسئولیت اجتماعی شرکتها تنها مختص متخصیصن یا شرکتهاي بسیار بزرگ نمی باشد، همه رهبران کسب و کار و مدیران فردا بایستی چرایی و اهمیت موضوع مسئولیت اجتماعی را درك کنند .

مسئولیت اجتماعی سازمان را می توان یک تعهد مدیریتی دانست که رفاه جامعه را به عنوان یک کل حفظ کرده و بهبود میبخشد. از سوي دیگر این امر گامی است به سوي منافع سازمان.[2-4] براي مدیران امروز دیگر کافی نیست که وظایفی چون برنامه ریزي، سازماندهی و کنترل را انجام دهند و خود را اثربخش بنامند بلکه پاسخگویی به نیازهاي جامعه و خواست شهروندان و مشتریان داخلی و خارجی سازمانهایشان از زمره وظایف بااهمیت تر آنان محسوب می شود.  مسؤولیت اجتماعی سازمان ها محرکی مهم در توجه بیش تر به جامعه به عنوان ذینفع اصلی فعالیت هاي سازمانی به شمار میآید 5]و.[6 تدوین استراتژي و خط مشی سازمانها از طریق رعایت و بکارگیري اصول مسئولیت اجتماعی نتایج و اثرات مفیدي براي سازمانها و شرکتها خواهد داشت از جمله:

-1 کاهش شکایات

-2 کاهش ریسک هاي عملیاتی

-3 شهرت و اعتبار تجاري

-4 کارایی عملکردي

-5 نوآوري

-6 دستیابی .[7]

این مقاله میکوشد پاسخی به سوالات زیر را براي خوانندگان محترم فراهم آورد: مسئولیت هاي یک شرکت/سازمان در قبال جامعه محلی که در آن فعالیت می کند چیست؟ آیا مسئولیت یک شرکت/سازمانصرفاً بقاء و به حداکثر رساندن سود است؟ آیا علاوه بر مسئولیت اقتصادي و قانونی، سازمانها مسئولیت هاي اخلاقی و اجتماعی نیز دارند؟

-2 مفاهیم و تعاریف مسئولیت اجتماعی سازمان

درباره موضوع و مفهوم مسئولیت اجتماعی همانند سایر مفاهیم علوم اجتماعی هیچگونه تعریف واحدي وجود ندارد و میان صاحب نظران این موضوع و دانشمندان علم مدیریت اتفاق نظري وجود ندارد. مسئولیت اجتماعی شرکتها یعنی رویه هاي باز و شفاف کسب و کار، یعنی روشهایی که مبتنی بر ارزشهاي اخلاقی و احترام به کارکنان، جامعه و محیط زیست می باشد.. مسئولیت اجتماعی شرکتها به این منظور برنامه ریزي می شود که براي جامعه به طورکلی و براي سهامداران حامل ارزشهاي پایدار باشد.[5]

گریفین و بارنی - Barney & Griffin - در کتاب خود مسئولیت اجتماعی را چنین تعریف می کند: مسئولیت اجتماعی مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان بایستی در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه اي که در آن فعالیت می کند انجام دهد.[8] درك فنرچ و همین ساورد در کتاب فرهنگ مدیریت در خصوص مسئولیت اجتماعی می نویسد: مسئولیت اجتماعی وظیفه اي است بر عهده موسسات خصوصی به این معنا که تاثیر سویی بر زندگی اجتماعی که در آن کار می کنند نگذارند.

میزان این وظیفه روشن نشده است ولی عموما مشتمل است بر وظایفی چون آلوده نکردن، عدم تبعیض در استخدام، نپرداختن به فعالیتهاي غیر اخلاقی و مطلع کردن مصرف کنندگان از کیفیت محصولات.[5] از طرف دیگر رونالد اي برت و گریفین نیز معتقدند: اخلاق، روي نحوه رفتار فرد در داخل سازمان توجه دارد ولی مسئولیت اجتماعی، روي نحوه برخورد سازمان با کارکنان، سهامداران، سرمایه گذاران و ارباب رجوع و اعتباردهندگان و به طور کلی ذینفعان، سروکار دارد.[8]

رابینسون در این ارتباط می گوید: مسئولیت اجتماعی یکی از وظایف و تعهدات سازمان در جهت منتفع ساختن جامعه است به نحوي که هدف اولیه سازمان یعنی حداکثر کردن سود را صورتی متعالی بخشد. لنتوس - - Lantos استاد دانشگاه استون هیل - Stonehill - در مقاله خود با عنوان مرزهاي مسئولیت اجتماعی شرکت ها می نویسد: مسئولیت اجتماعی شرکتها مستلزم تعهداتی است که ملاًکا از قراردادهاي اجتماعی بین کسب و کار و جامعه نشات گرفته باشد و در آن شرکتها پاسخگوي نیازها و خواسته هاي دراز مدت جامعه باشند اثرات مثبت عملکرد خود را بر روي جامعه به حداکثر برسانند متقابلاًو اثرات منفی عملکرد خود بر روي جامعه را به حداقل برسانند.[5] مسئولیت اجتماعی از نظر ویلیام سی فردریک - Fredrick - این گونه بیان شد که سازمان به غیر از انجام وظایف سنتی اقتصادي، در زمینه فعالیت هاي دیگري نیز در قبال جامعه مسئول است.

فردریک بر این اعتقاد بود که تولید و توزیع باید کل رفاه اجتماعی اقتصادي کشور را مدنظر قرار دهند. منابع باید براي مقاصد و نتایج فراگیر اجتماعی بکار گرفته شوند، نه فقط براي منافع محدود شخصی و تجاري.[5] مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها در دهه اخیر به پاردایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکت ها تبدیل شده است و شرکت هاي بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزیی از استراتژي شرکتی خود می بینند. این مفهوم موضوعی است که هم اکنون در کشورهاي توسعه یافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوي تمامی بازیگران همچون حکومت ها، شرکت ها، جامعه مدنی، سازمان هاي بین المللی و مراکز علمی دنبال می شود.[9]

-3 مروري بر گذشته

هر چند که عبارت مسئولیت اجتماعی شرکت ها در قرن بیستم خلق شده، اما شرکت هاي مشخصی نیز در گذشته درگیر اقداماتی براي منافع کارگران، جامعه و محیط زیست بوده اند. بخش زیادي از پیشرفتهاي مهم مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکت ها در اوایل قرن 20 انجام شده اند. مسئولیت پذیري اجتماعی شرکتی در مفهوم جدید آن، نخست توسط هوارد آر بون - Bowen - در سال 1953 در کتابش، مسئولیتهاي اجتماعی تجار، بکار گرفته شد که مسئولیت هاي اجتماعی تجار را چنین تعریف می کند: تعهد تجار به تعقیب آن سیاست گذاري ها، آن تصمیم گیریها، یا دنبال کردن آن فعالیت هایی که بر حسب ارزش ها و اهداف جامعه ما مطلوب هستند5]و.[9 سرمایه گذاري مسئولانه اجتماعی، در خلال دهه ٠۶١٩ تا ١٩٧٠ نرخ رشد و مقبولیت عامیانه خوبی به دست آورد.[9]

در سال 1971 کمیته توسعه اقتصادي، مسؤولیت اجتماعی سازمان را به صورت زیر تشریح نمود: امروزه روشن است که مفهوم تعامل بین جامعه و تجارت و کسب و کار به طرق گوناگون در حال تغییر است. کسب و کار باید مسؤولیت هاي گسترد ه تري را در خصوص جامعه نسبت به قبل بپذیرد و بایستی محدوده گسترده تري از ارزش هاي انسانی را مورد نظر داشته باشد.[6] گالبرایت در سال 1973 در کتاب خود با عنوان تصویري اقتصادي از شرکت ها، توجه مردم را به سمت رشد فزاینده اندازه و قدرت برخی شرکتها معطوف کرد و ابراز داشت که شرکت هاي بزرگ داراي قدرتی عمومی و همگانی شده اند که این قدرت می تواند بر روي سلامت و رفاه عمومی جامعه و افراد تأثیر گذار باشد.

دونالدسون نیز در تأیید ادعاي گالبرایت خاطر نشان ساخت که شرکت هاي بزرگ قابلیت تأثیر گذاري بر روي جریان هاي بزرگ اجتماعی را دارند و قدرت آنهاصرفاً اقتصادي نیست، بلکه سیاسی و اجتماعی نیز هست.[9] ایانو و سرافیم در سال 2010 مینویسند: مسئولیت اجتماعی سازمانها کاربردي از چندین نظریه اقتصاد کلاسیک است. نظریه ذینفعان می گوید که مدیریت موثر روابط ذینفعان - به عنوان بلوك اساسی مسئولیت اجتماعی شرکتها - نیز ممکن است به عملکرد مالی بهتر سازمان منجر شود.[4]

-4 ابعاد مسئولیت اجتماعی سازمانی

مشخصه ها و اصول اساسی مسئولیت اجتماعی سازمانها، به شرح زیر می باشد:

•    دربرگیرنده تعهدات اختیاري و داوطلبانه

•    مطابقت با قوانین و مقررات

•    اصل فراگیري و فعالیت موثر در تمام ابعاد و بخش ها

•    حسابرسی

•    شفافیت

•    رفتار اخلاقی

•    انعطاف پذیري در قبال تنوعات و نیازها

•    مشارآت در پایداري / توسعه پایدار. از نظر سازمان بین المللی استاندارد موضوعات مسئولیت اجتماعی شرکت ها شامل موارد ذیل می باشد:

•    حقوق بشر - اعلامیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون اصلی - ILO

•    موضوع محیط کار و کارگران - سلامت شغلی و امنیت شغلی -

•    رفتارهاي تجاري غیرعادلانه مثل ارتشاء، فساد و کارهاي غیر رقابتی - تمام سازمانها -

•    جنبه ها و ابعاد زیست محیطی حاکمیت شرکتی

•    مساله مصرف کننده ها و بازار

•    فعالیت اجتماعی

•    توسعه اجتماعی.[5]

-4-1 بعد اقتصادي

مهمترین بعد مسئولیت اجتماعی سازمانها بعد اقتصادي است که در آن فعالیتها و اقدامات اقتصادي مدنظر قرار می گیرد.[8] تاثیر افزاینده- بازدهی اقتصادي یک سازمان تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم بر روي ذینفعان و سهامداران آن سازمان از جمله کارکنان آن، دولتهاي محلی، سازمانهاي غیر انتفاعی، مشتریان، تامینکنندگان و جوامع محلی دارد. سهم از طریق مالیات- مالیات تاثیر قابل توجهی در ایجاد و توزیع ثروت دارد. اجتناب از پرداخت مالیات، هر چند که قانونی باشد، بر روي رفاه جامعه محلی واقع در حیطه عملیاتی آن شرکت، تاثیر گذار است. اجتناب از عملیاتی که به اعتماد آسیب می رساند- مجوز عملیاتی هر سازمان به اعتماد و حمایت جوامع محلی دارد که در آن کار می کنند .[3]

-4-2 بعد اجتماعی

دومین بعد مسئولیت سازمانها، بعد اجتماعی است که مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان باید در جهت حفظ و کمک به جامعه با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور، انجام دهد.[7] مسئولیت در قبال مشتریان- تاثیر مثبت و مستقیمی بر روي سود شرکت دارد.[3] مسئولیت در برابر پرسنل- ایمنی و سلامتی کارکنان، آموزش و توانمندسازي کارکنان، حقوق بشر، کار شایسته، تبعیض. مسئولیت نسبت به جامعه- جامعه محلی، جامعه دانشگاهی، مشارکت با نهادهاي اجتماعی، مشارکت با سازمان هاي غیر دولتی، داوطلبی شرکتی، حمایت از فعالیت هاي داوطلبی کارکنان، کمکهاي خیریه و اسپانسرینگ. 3]و.[9

-4-3 مسئولیت در برابر محیط زیست

نگرانیهاي زیست محیطی و توسعه پایدار یکی از ارکان اصلی مسئولیت اجتماعی سازمانها است. مسائل زیست محیطی از موضوعات مهم مورد بحث در سی سال گذشته در دنیاي کسب و کار شده است.[3] اینک بسیاري از شرکتها / سازمانها دریافته اند که بهبود عملکرد زیست محیطی می تواند اثرات مفیدي بر روي شرکت/سازمان آنها داشته باشد. توسعه پایدار، کاهش آلودگی، مدیریت ضایعات، صرفه جویی در انرژي، مدیریت خرید سبز از مقوله هاي قابل توجه در این بعد از مسئولیت اجتماعی هستند.