بخشی از مقاله
چکیده:
بررسی سابقه مدیریت روستایی در ایران در طی سالهاي گذشته حکایت از آن دارد که به روستا و روستایی هنوز باید بهاي بیشتري داده شود. تجربیات بدست آمده در زمینه مدیریت روستایی در ایران در سالیان گذشته نشان می دهد که عملاٌ از فقدان یک ساختار مدیریتی قوي رنج می برند، که نتایج آن تخلیه شدن روستاها، مهاجرت روستاییان، تشدید شدن مسایل و مشکلات شهرهاي بزرگ مانند تهران و در نهایت عدم دستیابی به توسعه همه جانبه و پایدار در کشور است چون کارشناسان معتقدند که اگر قرار است، که توسعه انجام گیرد و مستمر یا پایدار باشد، باید به طور اعم ازمناطق روستایی آغاز شود.
باتوجه به اهمیت موضوع، بهبود مشارکت مردم در توسعه روستایی به منظور بهبود شاخصهاي تسهیلگري، پایداري، ظرفیت سازي و توانمندسازي جوامع محلی در مدیریت روستایی ضروري است. در این راستا و با عنایت به شکل گیري نهادهایی مانند شوراهاي اسلامی روستا و دهیاري ها در روستاهاي کشور، محلی کردن مدیریت روستا به منظور دستیابی به مدیریت پایدار روستایی و بهره گیري از ظرفیت جوامع روستایی نیز بایستی مورد توجه واقع گردد. هدف از این مقاله که به صورت اسنادي و کتابخانه اي صورت گرفته، توجه به نقش دولت در انگاره هاي جدید توسعه، تحلیل تطبیقی از شرایط سایر کشورها در زمینه مدیریت جوامع محلی و در نهایت بررسی نارساییهاي مدیریت روستایی در ایران به منظور ارایه یک چارچوب مفهومی به منظور تقویت مدیریت روستایی و محلی در ایران می باشد.
ایجاد وتقویت شبکههاي محلی روستایی نمیتواند به وسیله فشار قانون انجام پذیرد بلکه به پبشزمینههایی مانند فردسازي، درگیري، ائتلاف و همکاري نیازمند است. در این دورنما توسعه محلی یک فرآیند چند بعدي است، که به طور متغیر عمل میکند ز ابعاد کلیدي آن شامل فاکتورهاي اقتصادي، فاکتورهاي تکنولوژیکی، فاکتورهاي جغرافیایی، فاکتورهاي زیرساختی، فاکتورهاي فرهنگی و فاکتورهاي نهادي است.
هویت محلی زیربناي مدیریت محلی و مدیریت محلی ابزار اصلی توسعه پایدار روستایی به شمار می روند. در واقع هویت محلی مبناي اصلی محلی گرایی و اداره محلی امور جامعه در قالب عنوان »مدیریت محلی« است، واژه اي که در بطن آن تمرکز زدایی، خودگرانی، مشارکت محلی، مشروعیت محلی، توسعه محلی نهفته است. در این زمینه توانایی فنی و مدیریتی حکومت محلی، مشروعیت سیاسی در تصمیم گیري، دسترسی به منابع و داشتن چارچوب حقوقی از پیش شرط هاي اصلی تحقق عملی مدیریت محلی است.
مقدمه:
نگاهی به اوضاع و احوال روستاهاي کشور حکایت از آن دارد که متأسفانه دولتهاي گذشته به روستا و روستایی بهاي لازم را ندادهاند. بررسی وضعیت مدیریت روستایی در طول دورانهاي گذشته نشان میدهد که که قبل از پیدایش دولتهاي قانونی جامعه روستایی علاوه بر اینکه قادر به حل تمامی مشکلات اقتصادي و اجتماعی خود بوده بلکه تأمین کننده مواد غذایی شهرها نیز محسوب میشد. متأسفانه با حضور تشکیلات دولتی که پس از مشروطیت و مخصوصاً پس از اصلاحات ارضی صورت گرفت، شیرازه مدیریت روستا از هم گسیخت. بطوریکه جمعیت روستاها جهت تأمین نیروي انسانی کارخانجات مناطق شهري روانه شهرهاي بزرگ شدند.
تشکیلات دولتی عملاً نتوانستند به بهبود وضعیت روستائیان بپردازند و از طریق اجراي برنامههاي عمران روستائی روند توسعه روستایی را تسریع نمایند - موسسه توسعه روستایی ایران،. - 1381 از دید تاریخی مدیریت روستایی در ایران فراز و نشیبهاي متعددي داشته است. این فراز و نشیبها بویژه در سالهاي اخیر سرعت بیشتري یافته و با تغییر و تحولات زیادي به لحاظ تشکیلات و زیربناهاي قانونی مواجه بوده است - اکبري، - 1382؛ تا زمانی که دولت مرکزي در روستاها حضوري نداشت و انجام امور روستا توسط افرادي با مشروعیت سنتی انجام میگرفت، که گاه به لحاظ مورثی بودن آن سالهاي سال در دست افراد خاص در گردش بود - شفیعی، . - 1379 که این افراد عمدتاً مالکان و نمایندگان آنها بودند.
با بسط حکومت مرکزي و گسترش اقتدار آن، حوزه مداخله حکومتگران از شهرها فرا رفته و به روستاها نیز سرایت نمود این گسترش باعث مداخله دولت در روستاها و دستکاري در مدیریت سنتی روستاها گردید. از جمله این تغییرات کاهش قدرت مالکان و سپس حذف سیاسی مالک از محیط روستا و از هم پاشیدگی مدیریت روستا بدون داشتن جایگزین مناسب در آن برهه و سپس راهاندازي انواع نهادهاي محلی توسط دولت و شکلگیري صور مختلف حضور دولت یا نمایندگان آنها در روستا شد - ازکیا،. - 1370 توفیق دولت در حمایت از روستا و ارائه خدمات جهت از بین بردن فقر و ایجاد بستر رشد و توسعه روستاها در راستاي اهداف ملی، نیازمند داشتن ابزار تشکیلاتی است که بتواند به طور موثر و با حداقل هزینه، حداکثر خدمات را به روستائیان ارائه نمایند.
سازماندهی موثر چنین تشکیلاتی که متناسب با شرایط اجتماعی – اقتصادي و فرهنگی خاص حاکم بر روستاهاي کشور باشد، از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. در این مقوله مدیریت روستایی کشور از نظر هماهنگی و تعادل و توازن بین فعالیتهاي سازمانهاي متصدي عمران و بهسازي روستاها نقش اساسی را بر عهده دارد و نیازمند مدلی پویا، انعطاف پذیر و ساختارمند براي توسعه مدیریت روستایی میباشد. در این مقاله سعی بر آن است تا با بررسی تشکلهایی مانند دهیاري ها و شوراهاي اسلامی روستا، چالشهاي موجود در مدیریت توسعه روستایی و بررسی تجربیات سایر کشورها در مدیریت محلی به یک جمع بندي درباره مدیریت روستایی در ایران و ارایه یک راهکار به منظور بهبود این فرایند اقدام شود.
جامعه روستایی ایران
به طور کلی توسعه به عنوان یک سیستم بزرگ ، داراى زیرسیستمهایی است. این زیرسیستمها را به لحاظ مکانی میتوان در سطح قلمرو کشورى - ملی - ، منطقهاى - استانی - ، ناحیهاى - شهرستان - و محلی - دهستان ، شهر و روستا - مدنظر قرار داد - رکنالدین افتخاري، . - 1377 بنابراین مفهوم توسعه گذر از وضع موجود به وضع مطلوب است و کلاً اهداف توسعه یکی است ولی فقطبعد مکان آنها با هم فرق میکند.
بدون تردید فقر و نابرابري در طول تاریخ یکی از پدیدههاي نامطلوب اجتماعی اقتصادي در جوامع مختلف بشري به شمار رفته و در حال حاضر نیز به عنوان بزرگترین معضل جهانی قلمداد میگردد. کاهش و حذف فقر در رأس هدفهاي توسعهاي قرار دارد. مطالعات سازمانهاي جهانی نشان میدهد که تقریباً به ازاء هر پنج نفر در جهان یک نفر فقیر میباشد و در مجموع تعداد فقرا به رقم 800 میلیون نفر میرسد.
