بخشی از مقاله
.1 مقدمه
زندگی در دنیای کنونی نیازمند آموزش و پرورش مبتنی بر دانایی، تحقیق و نوآوری است - اسلامی، 22: 1383 - .به دلیل تغییر و تحول سریع در عرصهی اطلاعات، دانایی بشر، شتاب گرفتن جریان تولید دانش وهمچنین جریان منسوخ شدن دانش کنونی، برنامه درسی باید بیش از گذشته هدف چگونگی یادگرفتن ویادگیری مادام العمر را در کانون توجه قرار دهد . برنامه درسی باید در صدد تحقق بخشیدن به تعریف تازهای از سواد باشد که سواد اطلاعاتی و رایانهای را نیز در بر گیرد . حتی تصور انسان تحصیلکرده وکارآمد که فاقد توانایی استفاده از ظرفیتهای فناوری جدید در بهبود کیفیت زندگی خود در ابعاد مختلف باشد،امکان پذیر نیست.ظهور عصر اطلاعات یکی از عظیمترین چالشهایی است که امروزه جوامع مختلف را تحت تأثیر قرار داده است .رشد غیرقابل پیشبینی اطلاعات و فناوریهای مربوط به حوزه ذخیره، سازماندهی و دسترسی به اطلاعات از جمله ویژگیهای بارز این عصر به شمار میآیند - بارنت،. - 21: 20081
گسترش شتابنده فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، بشر امروزی را در یافتن منابع اطلاعاتی مورد نیاز با سرگشتگی بیسابقهای روبرو ساخته و تنها راه غلبه بر این سردرگمی و تسریع در یافتن اطلاعات مورد نیاز، فراگیری مهارتهای سواد اطلاعاتی است - صابری، . - 3: 1388بنابراین، در دوران حاضر که عصر پیشرفت علمی است و پایه آن آموزش و پژوهش علمی است .تغییرنگرش کشورها در سطوح مختلف و تربیت نسلی جدید و نواندیشی در عرصه فناوری اطلاعات در این زمینه امری ضروری است و این امر نیز جز از طریق بهبود وضعیت آموزشی امکانپذیر نمیباشد .اما مسئله این است که تحقق یادگیرندگان مادام العمر، مأموریت محوری مؤسسات آموزشی است .و شواهد نشان میدهد تنها تعداد بسیار اندکی از مؤسسات ارزیابی سواد اطلاعاتی فراگیران را به عنوان بخشی از شرایط فارغ التحصیلی آنان ضروری میدانند - کوارتون2، . - 78: 2003
به موازات مهم بودن سواد اطلاعاتی از سوی سنگ زیربنای هر جامعهای آموزش و پرورش است .چراکه سازمانهای آموزشی مکان پرورش ارزش های اخلاقی است .اخلاق، مجموعهای از عناصر درارتباط با یکدیگر است که روابط اجتماعی انسانها را در جامعه نه تنها تنظیم میکند بلکه اعضای جامعه را نیز به یکدیگر متصل میکند .اما امروزه آموزش و پرورش رایج تلاش خود را تنها در جهت تغییرات کمی یا انباشتگی دانش و افزایش کمی میزان آن و همچنین بالا بردن مهارتها، سرمایه گذاری کرده است - سنگدل، - 14: 1390 .به همین خاطر، به امور مربوط به تحولات درونی یادگیرندگان توجه چندانی نداشته است .در نتیجه این یک خلاء مقطعی سرنوشت ساز میتواند تلقی شود چرا که شالوده شخصیتی و فکری تازه یادگیرندگان - دانش آموزان - در مقطع ابتدایی پیریزی میگردد.و از سوی دیگر پیشرفت تحصیلی یکی از مهم ترین دستاوردهای هر نظام آموزشی است .
انگیزه ودغدغهمحقّق از پرداختن به این موضوع آن بوده است کهاولاً طبق مطالعات انجام شده باافزایش پایههای تحصیلی میزان افت تحصیلی در دانش آموزان بیشتر میشودثانیاً. هر سالهمتاسّفانه منابع انسانی واقتصادی فراوانی ازجامعه به واسطه افت تحصیلی، تجدیدی دانش آموزان به هدر میرود و بلاخره اولیاء،مربیان، معلمان و مسئولان آموزش و پرورش و نیز خود دانشآموزان از اینکه میبینند هر ساله عدهای بسیار زیادی از دانشآموزان و فرزندان آنها دچار افت تحصیلی، تجدیدی شده، نگران و ناراحت میشوند.اعتقادمحقّق آن است که با شناخت دقیق و درست علل و عوامل این پدیده می توان جلوی بسیاری از افتها و شکستهایتحصیلی دانشآموزان راگرفت .از این رو در این تحقیق به بررسی تأثیر سواد اطلاعاتی بر رشداخلاقی و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان پرداخته میشود.
مبانی نظری تعریف سواد اطلاعاتی
یکی از پذیرفتهترین و قدیمیترین تعاریف از سواد اطلاعاتی در دنیا، تعریفی است که انجمن کتابخانهی امریکا در سال 1989ارائه کرده است .این تعریف افراد دارای سواد اطلاعاتی را اینگونه توصیف میکند: آنها نیاز به اطلاعات را تشخیص میدهند، قادر به دسترسی به اطلاعات هستند، اطلاعات را به طور موثر ارزشیابی میکنند، به طور خلاقانهای از اطلاعات استفاده میکنند و فراگیران مستقلی هستند که خود را درمسؤولیتهای اجتماعی فعال نشان میدهند - انجمن کتابخانه امریکا3،. - 1989سواد اطلاعاتی به توانایی کدبرداری، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و ایجاد ارتباط در حالتهای مختلف اطلاق میشود - وبستر1، . - 123: 2003توانایی استفاده از کامپیوتر و نرم افزارهای مربوط برای اجرای کاربردها را سواد کامپیوتری میگویند - سیرا 2، - 67: 2004 ابعاد سواد اطلاعاتی کنگ - 2009 - 3سواد اطلاعاتی را شامل چهار بعد عمده، شناختی، فراشناختی، عاطفی و فرهنگی اجتماعی میداند .
دو بعداول مربوط به پردازش اطلاعات است و دو بعد دیگر، به نگرشهای مرتبط با پردازش اطلاعات مربوط میشود .بعد شناختی سواداطلاعاتی، قابلیت پردازش اطلاعات برای تصمیمگیری و حل مسأله را نشان میدهد .این بعد، تواناییهای تشخیص و نیازهای اطلاعاتی، شناسایی اطلاعات مورد نیاز، سازماندهی اطلاعات سودمند و کاربرد اطلاعات برای تصمیم-گیری و حل مسأله را پوشش میدهد. بعد فراشناختی سواد اطلاعاتی، قابلیت پردازش متفکرانه اطلاعات را نشان میدهد . این بعد توانایی طراحی و تنظیم فرایند جست و جو و تشخیص علل دوباره کاری و اتلاف وقت و تلاش طاقت فرسای سواد اطلاعاتی را پوشش میدهد.بعد عاطفی سواد اطلاعاتی به قابلیت ارج نهادن به لذت بردن از فرایند جست و جو توجه دارد . این بعد، توانایی شناسایی اهمیت مهارتهای پردازش اطلاعات و اهمیت معناداری آزادی دسترسی به اطلاعات را پوشش میدهد .بعد اجتماعی فرهنگی سواد اطلاعاتی به استقلال بالای یادگیرندگان و مسئولیت اجتماعی آنها برای به کار بردن اطلاعات در یادگیری انفرادی و جمعیشان توجه دارد .این بعد تواناییهای درکاهمیّت استقلال در کسب و انتقال دانش را پوشش میدهد.
تعریف رشد اخلاقی
رشد اخلاقی به تغییراتی گفته میشود که باافزایش سن در مبانی فکری، احساسی و رفتاری اصول و ارزشهای حاکم بر رفتار انسان پدید میآید - معنویپور ، . - 34: 1390رشد اخلاقی عبارت است از رشد انسان در جنبههای شناختی، گرایشی و رفتار اختیاری انسان که به کمال انسان در زندگی شخصی و اجتماعی و معنوی او میانجامد - علی محمدی شاری،. - 1: 1387
تعریف پیشرفت تحصیلی بنا به تعریف، پیشرفت تحصیلی تسلط بر اطلاعات و دانشهای نظری در یک زمینهی معین تعریف شده،می باشد .پیشرفت تحصیلی، یعنی این که فراگیران تا چه حد در رسیدن به اهداف دورهی آموزش موفق بودهاند - سیف و همکاران، 1383 . - 45:اتکینسون 4و همکاران - 1998 - نقل از - سیف، - 1384پیشرفت تحصیلی را توانایی آموخته شده یا اکتسابی حاصل از دروس ارایه شده یا به عبارت دیگر،توانایی آموخته شده و یا اکتسابی فرد در موضوعات آموزشگاهی میدانند که به وسیلهی آزمون های استاندارد شده، اندازهگیری می شود.
پیشینه پژوهش
