بخشی از مقاله
چکیده
در الگوی فرآیند مدار بر خالف الگوهای مبتنی بر هدف که بر انتقال مکانیکی دانشها و برخی مهارتها تاکید میشود؛ روشهای چگونه آموختن، حل مسأله و تفکر مورد توجه است. لذا این پژوهش با هدف بررسی تاثیر آموزش مبتنی بر رویکرد فرآیند مدار در میزان عالقهمندی و یادگیری دانشآموزان پایه اول ابتدایی - مطالعه موردی: آموزش جدول شگفت انگیز - انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، شامل دانشآموزان پایه اول ابتدایی استان زنجان میباشد که در سال تحصیلی8183 مشغول به تحصیل بودند.
از این جامعه، تعداد 06 دانش آموز در قالب 2 کالس، به وسیله نمونهگیری خوشهای مرحلهای انتخاب شدند. از طریق قرعهکشی، یکی از کالسها به عنوان گروه آزمایش و کالس دیگر به عنوان گروه کنترل انتخاب گردید و در طول سال تحصیلی، آموزش جدول شگفتانگیز به گروه آزمایش در قالب رویکرد فرآیند مدار1 و به گروه کنترل طبق روش معمول کتاب ریاضی اول دبستان، انجام شد. با انجام چندین مرحله آزمون برای دانشآموزان هر دو گروه، تجزیه و تحلیل اطالعات بدست آمده از آزمونها نشان داد که یادگیری و میزان عالقهمندی دانشآموزان گروه آزمایش از جدول شگفت انگیز، به طور چشمگیری بیشتر از دانشآموزان گروه کنترل بوده است.
مقدمه
نتایج بدست آمده از آزمونهای بینالمللی تیمز2 و مطالعات انجام شده بر اساس آنها، نشاندهنده آن است که دانشآموزان ایرانی عملکرد قابل قبولی در آزمونهای به عمل آمده نداشتهاند - مرکز ملی مطالعات بینالمللی پرلز و تیمز،.3 - 1382 بنابراین لزوم تغییر در محتوای کتابهای ریاضی، الزم و ضروری به نظر میرسید. بر همین اساس و در بازنگری کتابهای ریاضی دورهی ابتدایی،"کسب توانایی مهارت حل مسأله" توسط دانشآموزان، از سوی برنامهریزان و مولفان کتب درسی مورد توجه قرار گرفت.
به همین منظور در کتاب ریاضی پایه اول که در سال تحصیلی86-81 تألیف گردید، راههای مختلفی برای دستیابی به این هدف به کار گرفته شد که از جمله آنها میتوان به جدول شگفتانگیز اشاره کرد. جدول شگفتانگیز یا سودوکو مخفف عبارت ژاپنی Souji wa dokushin ni kagiru به معنای"عددهای بیتکرار" است که اخیرا در برنامهی درسی ریاضی کشورمان مورد توجه قرار گرفته است. جدولهای شگفتانگیز یکی از مصداقهای حل مسأله در ریاضی پایه اول ابتدایی میباشند.
حل این جدولها توسط کودکان، روش جالب و سرگرم کنندهای برای تفکر منطقی و زمینهای برای آموزش راهبردهایی مانند حدس و آزمایش، حذف حالتهای نامطلوب، زیرمسأله و ... میباشد. در کتاب ریاضی پایهی اول ابتدایی، 29 جدول شگفتانگیز در بخشهای مختلف کتاب، گنجانده شده است. با توجه به اینکه روش آموزش کتابهای جدیدالتالیف ریاضی در دورهی ابتدایی بر اساس رویکرد فرآیند مدار، میباشد، لذا چگونگی یاددهی مفاهیم موجود در این کتابها، ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با رویکرد فرآیند مدار مرتبط با آموزش ریاضی دارد.
با این حال، مشاهدات حاکی از آن است که اکثر دستاوردهای تحقیقات انجام شده با رویکرد فرآیند مدار، بیشتر در حد نظریه باقی مانده و کمتر امکان اجرای آنها در نظام آموزش ریاضی بوده است - غالم آزاد،. - 1381 با توجه به انتزاعی بودن جدولهای شگفتانگیز برای اکثر دانشآموزان پایه اول ابتدایی، به ویژه جدولهای شگفتانگیز عددی با مرتبههای باالتر که حل آنها معموال برای اغلب دانشآموزان پایه اول دشوار است، لذا پژوهش حاضر به منظور یافتن راهکارهایی برای آموزش جدول شگفتانگیز؛ متناسب با سن، عالقه و میزان درك و فهم دانشآموزان پایه اول ابتدایی با تاکید بر رویکرد فرآیند مدار، انجام شده است.
سبك های یادگیری دانش آموزان
سبكهای تفکر و یادگیری دانشآموزان طیفی بین 3 مهارت کالمی، تصویری و دستورزی است. معموال در اکثر دانشآموزان یکی از این سه سبك یادگیری بر سبكهای دیگر غلبه دارد. در دانشآموزان کالمی، ساختار نمادین کالم، نقش مهمی در تفکر و یادگیری ایفا میکند و درك این دانشآموزان از جزء به کل است. در دانشآموزان تصویری، شهود و تصویرسازی نقش مهمی در تفکر و یادگیری ایفا میکند و این دسته از دانشآموزان، از درك کل به سمت ادراك جزئیات، حرکت میکنند. در دانشآموزان دستورز که ساختارگرا هستند، بازسازی ساختارها با دست و فکرشان، نقش مهمی در تفکر و یادگیری ایفا میکند.
این دسته از دانشآموزان با بکار بردن ابزارها و ساختن اشکال و بازسازی ذهنی ساختارها در ذهن خود، مفاهیم را یاد میگیرند - داودی و همکاران،. - 1381 .5 رتبه دانشآموزان ایرانی شرکت کننده در آزمونهای تیمز - ریاضیات پایه چهارم ابتدایی - در سال 1115 از بین 26 کشور شرکت کننده 25، در سال2223 در بین 25 کشور شرکت کننده22، در سال2227 در بین 36 کشور، 21 و در سال 2211 در میان 52 کشور شرکت کننده،43 بوده است.
الگوی برنامه ریزی درسی فرآیند مدار
در این الگوها بر فرآیند یادگیری عالیق و نیازهای یادگیرندگان، رشد و گسترش صفات انسانی، ارزش ها و به ویژه روشهای چگونه آموختن تاکید میشود. در این الگوها، مراحل برنامه ریزی بر خالف الگوهای هدف مدار - که فقط بر نتیجه تاکید دارند - معموال چرخهای و تعاملی دارند. در این الگو اساس و شیوه عمل بر تدارک و سازماندهی مطالب، مواد و تجارب یادگیری مناسب برای دانشآموزان است به طوری که از طریق آنها بتوان تغییراتی مطلوب در دانشها، مهارتها و نگرشهای آنان ایجاد کرد. در الگوی فرآیند مدار بر خالف الگوهای مبتنی بر هدف که بر انتقال مکانیکی دانشها و برخی مهارتها تاکید میشود؛ روشهای چگونه آموختن، حل مسأله و تفکر مورد توجه است.
طرفداران الگوی فرایندی معتقدند که اساس یادگیری بر تجربه و تولید دانش به وسیله خود یادگیرنده استوار است. بر همین اساس، آنها برنامه درسی را طرحی برای یادگیری میدانند. در این برنامهها از دانش و تجارب پیشین به عنوان محملی برای دستیابی به تجربیات جدید استفاده میشود. به عالوه کوشش میشود تا دانشآموزان از طریق درگیر شدن در فعالیتهای یادگیری خود به تولید و کشف دانش اقدام کنند - احمدی،. - 1381
در الگوهای فرایندی مهارتهای اساسی تفکر یا فرایندهای ذهنی مانند: مشاهده کردن، طبقه بندی کردن، فرضیه سازی، آزمون فرضیهها، استنباط کردن، تعمیم یافتهها و نظایر آن به عنوان مهارتهای اساسی یادگیری بیش از هر چیز دیگری مورد توجه قرار میگیرد. در این برنامهها عنصر هدف از انعطاف پذیری بیشتری نسبت به برنامههای هدف مدار برخوردار است و به صورت متعادل به انواع تغییر در دانشها، مهارتها و نگرشهای یادگیرندگان توجه دارد. به عالوه، در جریان یادگیری مسیری که یادگیرنده طی میکند، مهمتر از مقصدی است که وی میخواهد به آن برسد. در این الگو دانش در خدمت روش قرار میگیرد و به جای انتقال دانش، شیوه تولید دانش به یادگیرندگان آموخته میشود.
در این الگو شرایطی فراهم میشود تا به جای آنکه دانشآموزان در معرض انبوهی از دانشها و واقعیتها که محصول تفکر و اندیشه دیگران است، قرار گیرند، بیشتر با محیط اطراف خود به تعامل بپردازند و به تجربه و عمل دست بزنند. از طریق این تجربهها آنان با انواع مهارتهای تفکر آشنا میشوند و به مرور میآموزند که این مهارتها را در کجا و چگونه باید مورد استفاده قرار دهند. این مهارتها که همان مهارتهای اساسی تفکر هستند، به تمام موارد زندگی افراد انتقال مییابد و زمینه یادگیری مادام العمر را برای آنان فراهم میکند.
چنانچه مهارتهای تفکر یا فرایندهای ذهنی بر محور فعالیتهای گروهی و یادگیری مشارکتی سازماندهی شود، دانشآموزان فرصت مییابند تا ضمن یادگیری مهارتهای تفکر، انواع مهارتهای اجتماعی را برای زندگی در یک جامعه دموکراتیک از طریق تجربه عملی کسب کنند. گاهی در گزینش و سازماندهی محتوا و روشهای مربوط به برنامههای درسی فرایند محور کوشش میشود تا فرایندها با تاکید بر بعضی از مسائل مهم اجتماعی و نظایر آن در نظر گرفته شود تا دانش آموزان اندیشه و نگرش خود را نسبت به مسائل اجتماعی و انسانی در سطح گستردهتر و عمیق تر توسعه دهند - احمدی،. - 1381 با توجه به اینکه تجربههای اولیهی کودکان در یادگیری ریاضی از اهمیت بسیاری برخوردار است، یافتههای پژوهشی نشان میدهد که چگونگی شکلگیری این تجارب، متأثر از نوع برنامهای است که به کودکان عرضه میشود و میتواند تعیین کنندهی آیندهی ریاضی آنها باشد.
