بخشی از مقاله
چکیده
درجامعه امروز انسان ها به دنبال عرصه ها با هویتی خواص هستند تا در این عرصه و فضا ها بتوانند به تعامل دست یابند به صورتی که هر فضا فقط یک فضا معمولی نباشد. در طراحی فضا و دسترسی های تعریف شده به آن فضا تعریف خواص و شرایطی ماننددیده بصری فضا بسیار مهم است.جایگاه ویژه برای تعامل که به صورت تعریف معمار گونه باشد و همگان را به آن فضا دعوت کرده ودر آن فضا فرد به آرامشی برسد و بتوان در عین حال از این فضا تعامل اجتماعی برای سرگرمی انجام امور فرهنگی هنری و آموزش های اجتماعی استفاده مفید کرد این فضا ها با چنین قابلیتی عنصر مهمی در مراکز عمو می ایفا می کنند.
کلمات کلیدی :تعامل اجتماعی.فضای عمومی.انعطاف پذیری.مقیاس کلام
مقدمه
انسان ها در سراسیمگی شهرهای امروز ، عرصه هایی با هویت های ویژه هستند تا علاوه بر تأمین آسایش و تعامل با همنوعات ، در بستر پویایی اجتماعی به کمال متعالی خود نائل شوند. رشد فزاینده ابعاد شهرنشینی و شکل گیری مقیاس جدیدی از رشد شهری در طی دهه های اخیر موجب شده است که شهر و شهرسازی معاصر با چالش های تازه ای چون افزایش نابهنجاری اجتماعی ، کمرنگ شدن هویت وحس تعلق اجتماعی و در مجموع کاهش کیفیت زندگی مواجه شود از این نظر ، استفاده و تخصیص فضاهای عمومی مسئله ای است که باید در مطالعات زندگی روزانه کسانی که در شهرها زندگی می کنند مورد بررسی قرار گیرد. در جهتی فضاهای عمومی عنصر مهمی در شکل گیری تعاملات اجتماعی در میان ساکنان آن است. از آنجایی که در گذشته محلات و بازارها نقش گسترده و عمده ای در شکل دهی تعاملات اجتماعی ایفا می کردند ؛ لذا با خلق مجموعه ای متمرکز از عملکردهای خدمات شهری همساز و یا مکمل یکدیگر می توان به وسیله جذابیت های عرصه جمعی آن ، مردم را به سمت فضا سوق داد.
رویکرد تعاملات اجتماعی
از آنجائیکه قرن حاضر ، قرن ارتباطات می باشد در نتیجه انکار انسان ها از دید یکدیگر پنهان نمی باشد در قرآن کریم هم انسان ها را به داشتن صبر و شکیبایی و ارتباط با هم دعوت کرده است
جایگاه تعاملات اجتماعی
چهار عامل اساسی درسنجش مطلوبیت کیفی وضعیت فضاهای عمومی شهری اهمیت بیشتری برخوردارند : این عوامل عبارتند از ؛ دسترسی و به هم پیوستگی ، آسایش و منظر ، کاربری ها و فعالیت ها ، اجتماع همچنین حنا آرت - - 1958 قلمرو عمومی را عامل اصلی سکونتگاه های شهری قبل مدرنیسم فضاهایی جهت ارتباطات اجتماعی بوده است و این فضاها جهت ایجاد حس همبستگی و تعلق در میان مردم می شده است.بدون تردید محله به عنوان یکی از عرصه های فضاهای شهری قابلیت تولید بستر مناسب جهت شکل گیری تعاملات اجتماعی را دارا می باشد. محله تبلور کالبدی اجتماع و مرزهای آن تبلور حریم ها و قلمروهاست ، توجه به بعد اجتماعی محله ، قلمروهای اجتماعی و غیر کالبدی و ایجاد عناصر کالبدی که بتوانند مرزهای قلمروی اجتماعی را هر چه بیشتر مهیا سازد. دسترسی ف نظارت و برگزاری مراسم مذهبی - ملی و باستانی با ماهیت جمعی در فضاهای عمومی در کنار احداث فرهنگسراها ، کافی شاپ ها و مراکز تجاری را دارا باشد.
فاکتورهای موثر بر تعاملات اجتماعی
هر یک از افراد بر اساس انکار و جایگاه اجتماعی هود در جستجوی مکانی برای حضور در جامعه و ارتباط با افراد است همچنین گاهی حضور در مکان هایی که افراد در آنها از لحاظ طبقه و فکر با افراد متفاوت هستند زیرساز ایجاد روابط اجتماعی می شوند . کنارد ، دو عامل کالبد و پیشبینی و خلق رویدادهای اجتماعی را از عوامل تأثیرگذار در حضور و تعامل اجتماعی افراد می داند که در ارتقاء حس تعلق به مکان نیز موثر است. نیاز انسان به دوست داشتن و در صبع بودننیاز به یکسری قرارگاه کالبدی دارد و فضاهای شهری بیشترین ظرفیت را در این راستا دارند انسان ها نیاز دارند که به طور مستقیم با فضا در ارتباط باشند تا بتوانند به تجربه درستی از فضا دست یابند و بتوانند به تصویر درستی از فضا برسند.
فضاهای عمومی و پیوند و همبستگی اجتماعی
با هم بودن از طریق ایجاد انواعی از فضاهای عمومی امکان پذیر است. یعنی عرصه عمومی قوی یعنی جایی که زندگی عمومی در آن متجلی شده و از عرصه خصوصی به وضوح جداست ، به عنوان عنصری اساسی برای سلامت یک جامعه مطرح است.
فضای عمومی و حیاط جمعی
با حضور در فضای عمومی می توانیم با افرادی که در گذشته و یاافرادی که در آینده آن را تجربه کرده اند پیوند برقرار کنیم و سبب ایجاد ثبات و تداوم فضای عمومی می شود.
فضای عمومی و انعطاف پذیری
ایجاد فضایی که بتوان خود را با تغییرات در روش زندگیش تغییر دهد سبب ایجاد انعطاف پذیری می شود.
انعطاف پذیری
مکان هایی که بتوانند برای منظورهای متفاوتی به کار آیند ، در مقایسه با مکان هایی که برای کاربری مشخص و محدودی طراحی شده اند حق انتخاب بیشتری را به کاربران عرضه می دارند. با اختصاصی کردن ، امکان جریان یافتن فعالیت های دیگر در فضای تخصصی بسی مشکل می شود و این قدرت انعطاف استفاده کنندگان را کاهش می دهد. ایجاد مکان هایی که بتوانند به منظورهای مختلف قابل استفاده باشند.
انعطاف پذیری در مقیاس کلان:
به معنای توانایی تغییر پذیری در کاربری کل ساختمان به مثابه یک واحد کلی است. که با عیارهایی از قبیل عمق ؛ دسترسی و ارتفاع قابل دستیابی است.
انعطاف پذیری در مقیاس خرد:
به معنای قابلیت فضاهای خاصی در داخل ساختمان است به ترتیبی که بتوان گستره وسیعی از شیوه های استفاده را بر آن مرتبت دانست. این مقوله در کیفیت محیطی در فعالیت ها و قدرت انتخاب روزمره اکثریت مردم تاثیر مستقیم دارد.
طراحی در متن فضا - چیدمان انعطاف پذیری - : طراحی چیدمان عناصر متن فضا به گونه ای می باشد که بتواند شرعی از فعالیت ها را بدون اینکه جای یکدیگر را بگیرند در قلمرو همگانی به بالاترین حد ممکن هم زیستن برسند.
فضای عمومی به عنوان سرمایه اجتماعی
با میزان مشغله های زندگی اجتماعی و فعالیت های سازمانی ، مشغولیت های عمومی مانند انتخابات و مشارکت های اختیاری شهروندان در فعالیت های اجتماعی شهری و اجتماعی شدن غیر رسمی مانند دیدار با دوستان می داند ، لذا فضای عمومی می تواند سازنده سرمایه اجتماعی باشد.
فضای عمومی و هویت بخشی تعریف هویت
معنی یک مکان یعنی یک مکان ویژگی های مخصوص به خود را دارا باشد در حقیقت هویت به قلمرویی از حیاط اجتماعی اطلاق می شود که متعلق به فرد باشد عوامل هویت ساز از نظر پنج سرزندگس ، معنی متناسب دسترسی و نظارت و اختیار می باشد عوامل بازسازی هویت دو دسته می باشد ؛ ایجاد فرهنگی و دیگری کالبدی و فضایی یک فضای عمومی می تواند به گونه ای باشد که هم سبب ایجاد تعامل و روابط اجتماعی و هم ضمن دارا نمودن کیفیت کالبدی و فضایی موجب ایجاد حس مکان و تعلق خاطر ، یکی از مهمترین عناصر هویت بخش ، خاطره جمعی است که مستلزم شناخت مفهوم هویت مکانی و هویت شهری و حس مکان است.
هویت مکانی:
هویت مکانی بخشی از زیرساخت هویت فردی و حاصل شناخت وی درباره ی جهان فیزیکی در شکل گیری هویت مکانی دو مرحله وجود دارد ؛ در مرحله نخست محیط به وسیله فرد شناسایی می گردد که هویت مکان نامیده می شود. در مرحله دوم فرایند پیوند روانی با مکان به انجام می رسد و به صورت هویت مکانی تداوم می یابد.
حس مکان:
ابعاد سازنده هویت برای مکان مشتمل بر مجموعه ای از مفاهیم وکیفیتهای فیزیکی ورفتاری وادراکی است. کیفیت فضای عمومی شهری می شود ، حس مکان است. حس مکان به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص می گردد. دستیابی به هویت و در نتیجه باعث بهره برداری بهتر از محیط ، رضایت استفاده کنندگان ؛ احساس تعلق به محیط و تداوم حضور در آن می شود.
تعلق خاطر:
عامل ایجاد تعلق خاصر تجربه های مثبت و وقایع خاص می باشد تعلق اجتماعی من از تعقل کالبدی به وجود می آید.
خاطره جمعی:
در لعت نامه اکسوفورد واژه خاطره به صورت زیر تعریف شده است؛ » قدرت انباشت اطلاعات در ذهن خودآگاه و توانایی به یاد آوردن آنها به صورت ارادی ؛ ذخایر تجارت گذشته برای کاربرد در آینده «؛ خاطراتی است که گروهی از انسان ها در آن سهیم بوده ، آن را به دیگران انتقال داده و در شکل گیری آن نقش داشته اند وی در ادامه دلایل اجتماعی بودن خاطره را به صورت زیر بیان می کند : -خاطرات در مکان ها و فضاهای عمومی شهر رخ می دهد .
-برای به یاد آوردن و گرامی داشتن از مراجع زمانی و مکانی استفاده می شود. که جنبه اجتماعی دارند مانند روزهای سال و مراسم و سنت های مربوط به آن.
-انسان ها خاطرات را در کنار هم و با هم به یاد می آورند. -ساختار باورهای یک اجتماع و آنچه مربوط به گذشته ، اهداف ، ایده و آرمان ها می شود از تصویر ذهنی مشترک در آن جامعه منتجشده است. خاطره جمعی را می توان به عنوان یک عنصر بنیادین برای شکل دادن هویت ملی ، محلی و مدنی در نظر گرفت که به ساخت جامعه پایدار کمک می کند.
فضاهای عمومی و خاطره انگیزی شهر
امروزه در شهرها نفاط به یادماندی و خاطره انگیز بسیار کم است . بنابراین امروزه فضای عمومی تنها دارای نمود کالبدی نیست بلکه عنصری هویت ساز و دارای کارکرد های فرهنگی به شمار می رود. در نتیجه برای اینکه شهر هویتی قوی و به یاد ماندی داشته باشد باید فضاهای عمومی شهر دارای فرم مناسب ، منطقی ، زیبا و پاسخگو به عملکرد مرتبت به آن باشند که موجب ایجاد حس تعلق و ارتباط مناسب مردم به مکان می شود که در نهایت به اهمیت اجتماعی فضا می انجامد.برای تحقق این امر فضاهای عمومی شهر باید در بردارنده خصوصیات زیر باشند:
-فضاهای عمومی به عنوان عوامل شناخت و هویت شهر.
-فضاهای عمومی به عنوان عناصر نمادین در شهر برای ایجاد نقاط تأکید در آن.
پس فضاهای عمومی تنها دارای نمود کالبدی نیست بلکه عنصری هویت ساز و دارای کارکردهای فرهنگی به شمار می رود. هویت یک فضای عمومی شهری بیانگر ارزش هایی است که جامعه به آن ارزش ها تمایل داشته و دارد و خویش را در صورت واجد بودن و رعایت آن ارزش ها در مسیر کمال و ترقی می پندارد. - پور جعفر ، 1388 بنابراین امروزه فضای عمومی تنها دارای نمود کالبدی نیست بلکه عنصری هویت ساز و دارای کارکرد های فرهنگی به شمار می رود. این فضاها به عنوان ظرفیتی عظیم برای پاسخگویی به نیازهای اجتماعی نهایت به اهمیت اجتماعی فضا می انجامد. - همان: - .30
برای تحقق این امر فضاهای عمومی شهر باید در بردارنده خصوصیات زیر باشند:
-فضاهای عمومی به عنوان عوامل شناخت و هویت شهر -فضاهای عمومی به عنوان عناصر نمادین در شهر برای ایجاد نقاط تاکید در آن پس فضاهای عمومی تنها دارای نمود کالبدی نیست بلکه عنصری هویت ساز و دارای کارکرد های فرهنگی به شمار می رود. هویت یک فضای عمومی شهری بیانگر ارزش هایی است که جامعه به آن ارزش ها تمایل داشته و دارد و خویش را در صورت واجد بودن و رعایت آن ارزش ها در مسیر کمال و ترقی می پندارد. - پور جعفر، 107 :1388 انسان از جمله تعامل اجتماعی می تواند از طریق تامین کیفیت کالبدی، مفاهیم برگرفته از تاریخ و فرهنگ و خصوصا تعریف رویداد های مختلف اجتماعی و فرهنگی و بستر سازی فعالیتی و عملکردی مطلوب، به شکل گیری هم بستگی و مشارکت اجتماعی و ایجاد خاطرات جمعی مشترک و هویت جمعی کمک کند.
نتیجه گیری
بنابراین امروزه فضای عمومی تنها دارای نمود کالبدی نیست بلکه عنصری هویت ساز و دارای کارکرد های فرهنگی به شمار می رود. این فضاها به عنوان ظرفیتی عظیم برای پاسخگویی به نیازهای اجتماعی انسان از جمله تعامل اجتماعی می تواند از طریق تامین کیفیت کالبدی، مفاهیم برگرفته از تاریخ و فرهنگ و خصوصا تعریف رویداد های مختلف اجتماعی و فرهنگی و بستر سازی فعالیتی و عملکردی مطلوب، به شکل گیری هم بستگی و مشارکت اجتماعی و ایجاد خاطرات جمعی مشترک و هویت جمعی کمک کند . در نتیجه برای اینکه شهر هویتی قوی و به یاد ماندنی داشته باشد باید فضاهای عمومی شهر دارای فرم مناسب، منطقی، زیبا و پاسخگو به عملکرد مرتبت به آن باشند که موجب ایجاد حس تعلق و ارتباط مناسب مردم با مکان می شود که در نهایت به اهمیت اجتماعی فضا می انجامد. - همان: . - 30برای تحقق این امر فضاهای عمومی شهر باید در بردارنده خصوصیات زیر باشند:
-فضاهای عمومی به عنوان عوامل شناخت و هویت شهر -فضاهای عمومی به عنوان عناصر نمادین در شهر برای ایجاد نقاط تاکید در آن پس فضاهای عمومی تنها دارای نمود کالبدی نیست بلکه عنصری هویت ساز و دارای کارکرد های فرهنگی به شمار می رود. هویت یک فضای عمومی شهری بیانگر ارزش هایی است که جامعه به آن ارزش ها تمایل داشته و دارد و خویش را در صورت واجد بودن و رعایت آن ارزش ها در مسیر کمال و ترقی می پندارد. - پور جعفر، : 1388
