بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از مهمترین مسائل در صنایع راهبردی به مفهوم عام شناخت وضعیت آینده تولید آن صنایع میباشد. مهمترین ابزار برای این کار سناریونویسی است بهطوریکه بیش از 30 سال است که بهعنوان یکی از ابزارهای شناخت آیندههای محتمل به کار برده میشود. امروزه شیوههای سناریونویسی بسیار گسترش پیدا کرده است تا جایی که شاهد آشفتگی در فرایندهای متعدد آن هستیم. دلیل این آشفتگی نیز تکامل مستمر این روشها و ایجاد روشهای جدید میباشد. این اختلافات در تعاریف، ویژگیها، اصول و روشها بیشتر خود را بروز داده است. وجود آشفتگی باعث ایجاد عدم تمایل نسبت به سناریونویسی میشود. در این میان باید در پی ایجاد هماهنگی بین روشهای گوناگون برآمده تا ابهام و آشفتگی در این حوزه برطرف شود که این امر نیازمند طبقهبندی این روشها میباشد. این مقاله ابتدا در پی شناسایی ریشه و رشد سناریوها و نتایج تکامل شیوهها و فرایندها و همچنین ارائه یک طبقهبندی از این روشها به سه گونه مختلف میباشد. در ادامه با ارائه تحلیلهای جامع برای سناریونویسی در زمینه صنایع راهبردی ایران مناسبترین رویکرد پیشنهاد شده است.
واژگان کلیدی: سناریونویسی، صنایع راهبردی، شیوههای سناریو نویسی، آیندهپژوهی
-1 مقدمه
به نظر میرسد سناریونویسی در چند سال اخیر، بهعنوان یک ابزار راهبردی برنامهریزی موردتوجه زیادی قرار گرفته است. اسکنار1 بیان میدارد که اکثر مواردی که راجع به شیوههای سناریونویسی شناخته شده است ناشی از سه منبع میباشد. اول، مقالاتی که بیشتر آنها توسط متخصصان سناریونویسی نگاشته شده است بهطوریکه چگونگی سناریونویسی در شرکتهای بزرگ را تبیین کرده و در ضمن توصیههایی به انجام پروژههای سناریونویسی مبتنی بر تجربه ارائه میدهند؛ دوم، مقالات در مورد ادبیات آیندهپژوهی که الگوهای متعددی را برای تنظیم سناریو پیشنهاد میدهند؛ درحالیکه بسیاری از آنها غیرعملی بوده و به حد کافی مورد آزمون قرار نگرفتهاند و درنهایت بدنه کوچکی از پژوهشها بر اساس مطالعات عملیاتی مرتبط با موضوع میباشد بهطوریکه این مقالات اسنادی را پیشنهاد میدهند که میتوان به ارزش سناریوهای گوناگون که ابزاری برای برنامهریزی بلندمدت محسوب میشوند، پی برد .[35]
با بررسی این سه منبع، چند مشاهده میتواند صورت پذیرد. ابتدا اینکه بهجای اجماع حول چارچوب سناریونویسی، اختلافنظر وجود دارد بهطوریکه برداشتهای مختلف از آن عبارت است از: برنامهریزی، اندیشیدن، پیشبینی، تحلیل و یادگیری، کهعمدتاً ناشی از معانی مختلف کلمه سناریو میباشد. دومین مشاهده این است که هیچ اجماعی بر محدوده سناریو وجود ندارد بهطوریکه در برخی تعاریف، ویژگیها، اصول و روششناسیها تفاوتهایی مشاهده میشود. ماسون2 بیان میدارد که سناریو عبارت از راهبرد بلندمدت است [27]؛ درحالیکه سیمپسان3 بیان میکند که عوامل بلندمدت دارای مفاهیمی هستند که تعریف آنها با ابهام روبرو است .[37] دیدگاه گادت4 و روبلات5 دراینباره این است که سناریونویسی مورد استفاده درست قرار نگرفته است 10] و .[13 نتیجه تمام این نظریات از زبان خاکی این است که چندین روش در آیندهپژوهی به حدی رسیدهاند که در محقق ایجاد سردرگمی میکنند .[18] سومین مشاهده این است که همچنانی که امروزه تعداد زیادی از الگوها و روشهای توسعه سناریونویسی وجود دارد، در آینده نیز از شدت آشفتگی و تنوع آنها کاسته نخواهد شد .[26]
-2-1 بیان مسئله
امروزه با توجه به تعدد صنایع گوناگون در عرصه کسبوکار لازم است تا صنعتگران و سیاستگذاران این عرصه توانایی این را داشته باشند تا آینده پیش روی هر یک از صنایع مورد دلخواه خود را بشناسند. همچنین معلوم است که بدون شناخت دقیق و درست از آینده یک صنعت خاص، نمیتوان کسبوکار تازهای را در صنعت مربوطه شروع کرد چرا که ممکن است صنعتی که برای شروع کسبوکار انتخاب میشود، در آینده نهچندان دور از رونق کنونی و سهم بازار خود بکاهد؛ لذا امروزه نیاز به روشی مناسب بهمنظور شناخت دقیق و درست آینده صنایع گوناگون بیش از هر زمان دیگری اهمیت و ضرورت دارد. رسیدن به این شناخت امروزه با سناریونویسی انجام میگیرد. با توجه به مطالب مطرحشده در بخش مقدمه و نیز مباحث آینده معلوم میشود که سردرگمی و ابهام بسیار زیادی در بین شیوههای سناریونویسی وجود دارد که باعث انتخاب سخت و دشوار از بین آنها برای انجام فعالیتهای سناریونویسی در بحث تولید میشود؛ واضح است که با وضع موجود هیچ شناخت قابل اتکائی از روشهای سناریونویسی وجود ندارد تا بتوان بر اساس آن، با انتخاب یک رویکرد از سناریونویسی وضعیت تولید آینده یک صنعت خاص را بررسی کرد.
مایلت6 پیشنهاد میکند که یکی از مسائل عمده، شناخت دقیق آینده روشهای سناریونویسی بهمنظور حلوفصل سردرگمی در تعاریف و روشهای سناریونویسی میباشد .[30] سهم این مقاله از پژوهشها این است که در پی تولید ادبیات جدید برای برونرفت از این سردرگمی از طریق ترسیم ریشهها و رشد سناریوها برآمده و با تبیین سیر تکاملی روشهای مختلف سناریونویسی کوشش کند تا روشها و ویژگیهای برجسته گونههای مختلف سناریونویسی را که بهطور گسترده ارائه شده است، تبیین کند و بر اساس آن در تلاش است تا مناسبترین شیوه از شیوههای موجود سناریونویسی را برای ترسیم وضعیت آینده تولید در صنایع گوناگون را پیشنهاد کند که بر اساس آن بتوان وضعیت تولید هر صنعت را در چند ده سال آینده با دقت و درستی بیشتر ترسیم کرد.
امروزه گونههای مختلف موجود سناریونویسی به شرح زیر میباشد:
· مدیریت بحران نظیر عملیات پدافند داخلی، در این نوع سناریوها نوعی شبیهسازی وضعیت بحران آینده برای طراحی و آزمایش و شایستگی سیستمها و تجهیزات مربوط به هر وضعیت و افزایش آمادگی مقابله مورد استفاده قرار میگیرد. ×
· جامعه علمی که سناریو را وسیله برقراری ارتباط میان حجم زیادی از الگوهای علمی پیچیده و نظریهها میداند بهطوریکه یک چارچوب موسع و قابلفهم به وجود آید. بهطور مثال سناریو برای تغییرات آب و هوایی بر اساس الگوهای محیطی و سناریو برای توسعه اقتصاد بر اساس الگوهای اقتصادی. ×
· سیاستگذاران عمومی که بهطور فزاینده از سناریو بهعنوان سیاستگذاری برای سازمانهای متعدد و ذینفعان باهدف تحلیل و مساعدت برای اجرای سیاستها استفاده میکنند. مثل تجدید برنامههای دولت که توسط ساندرز7 شرح دادهشده است × .[34]
· سازمانهای متعدد حرفهای آیندهنگر، که اکثرشان تحقیقات و اعضای سازمانی مستقلی دارند و در حیطه گسترش ایده در زمینه روندهای بحرانی که آینده را شکل خواهند داد فعالیت میکنند و هدفشان ارتقای روش تحقیق درباره آینده میباشد. ×
· مؤسسات آموزشی که هدفشان ارتقای تحقیق و توسعه نظریهها و روشهای آیندهپژوهی و همچنین ایجاد محیط یادگیری میباشد بهطوریکه بررسی مسائل و مشکلات را در سیاق آینده ممکن میسازند. مؤسسات شناختهشده با این ویژگیها شامل مرکز آیندهپژوهی هاوایی8 در دانشگاه هاوایی در مانوآ9 و موسسه پیشبینی استرالیایی در دانشگاه صلیب جنوبی میباشد. ×
· کسبوکارهایی که از سناریونویسی بهعنوان یک ابزار برنامهریزی بلندمدت استفاده میکنند. ×
-2 روش تحقیق
