بخشی از مقاله
چکیده
خلق و زایش از ویژگی های ذاتی و همیشگی طبیعت است. یافتن قواعد حاکم بر این سیر و نحوه جریان خلق و تکامل در طبیعت می تواند راهنمای موثری در خلق آثار معماری باشد. در این میان میتوان گفت هر طراح در انتخاب هایش آزادی عملی بیشتری از انتخاب طبیعی دارد . اما مسلما هر چه انتخاب های او نزدیک تر به انتخاب طبیعی باشد، به پایداری بیشتری دست می یابد. جهت حصول این امر لازم می نماید تا با بررسی های دقیق تر روند تکامل و شکل گیری در طبیعت بررسی گردد. در این مقاله که روش تحیق در آن به صورت کیفی است، با تدقیق در حوزه شکل شناسی زیستی چهار مسئله اصلی که تأثیر آنها بر طراحی معماری قابل توجه است مستفاد می گردد:
-1 رابطه تحولات فرم ها در طول تاریخ،
-2 رابطه بین شکل و رفتار،
-3 رابطه بین شکل و محیط یا اقلیم،
-4 رابطه بین شکل و ساختار. عمده بحث ها بر سر رفتار و شکل و سیر تاریخی شکل بوده که بر این اساس سه نظریه اصلی شکل گرفته است :
-1 زوال فرم ها در طول تاریخ بر مبنای عملکرد تابع فرم و اقلیم.
-2 تکامل فرم ها در طول تاریخ بر مبنای فرم تابع عملکرد و اقلیم.
-3 تکامل فرم ها با مبنای عملکرد تابع فرم و اقلیم. همواره طراحی طبیعت گرا در معماری یکی از مهمترین دغدغه های همه معماران طبیعت گرا بوده است که همگی بر آموزش مستقیم از طبیعت تأکید داشتند. نظریه های گوناگون طراحی معماری مناقشه بزرگی بر سر خاستگاه فرم معماری مطرح نمودند.، در این جا سعی بر این است تا با الگوبرداری از طبیعت در پی پاسخ به این پرسش باشیم که تاثیر پذیری فرم معماری از هر یک از این عوامل چگونه است؟ در ادامه با ذکر اصول اصلی طراحی طبیعی و تطبیق آنها با جریان خلق فرم معماری سعی در برقراری ارتباطی منطقی و منطبق با جریان طبیعی آفرینش میان هریک از عوامل ذکر شده و فرم معماری خواهیم داشت.
-1مقدمه
در فاصله سالهای 1750 تا 1850 یعنی دوران ظهور رئالیسم، جهان صنعتی شاهد تاثیر گسترده صنعت در بخش ساختمان بود. تاثیر اندیشه »مقابله با طبیعت« اگرچه قرن نوزدهم و سه ربع قرن بیستم را فتح کرد، ولی با پرسشی دیگر همراه شد: مگر طبیعت چیزی جز خود ماست؟ در این وقت است که با نگاهی به پشت سر، بشر می نالد و غمگینانه می سراید:»راه ها از مرداب هاسر در آورده اند!« این است تاوانی که انسان به جای »کنار آمدن« با طبیعت و الهام گیری از آن، برای »تقابل« با آن می پردازد.
سرآغاز دهه 80 میلادی، نقطه عطفی در خصوص»محافظت از محیط زیست« محسوب می شود. نام گذاری روزی به خاطر زمین با عنوان »روز زمین« ، در ژوئن 1970 میلادی، حادثه مهمی بود که در تاریخ جنبش های سبز به وقوع پیوست. با اوج گیری نهضت های پایداری و توجه به بحث انرژی در معماری در دهه 80 میلادی لزوم توجه به بهره وری و استفاده بهینه از منابع در سایه طراحی معماری مطرح می شود.
از طرفی با پیدایش تجربه های شکست خورده پس از انقلاب صنعتی و سلطه صنعت بر معماری در دوران مدرن از جمله مشکلات ناشی از عدم توجه جامع به تمام نیاز های مخاطبان مانند: ندیده شدن بستر های رفتاری و فرهنگی و حتی عملکردی حاکم بر شرایط کارفرما مانند پروژه "پروت ایگو" که منتقد معماری مدرن"چارلز جنکز" زمان تخریب آن را مرگ معماری مدرن نامید، لزوم نگاهی عمیق تر و همه جانبه به آفرینش آثار معماری ضروری می نمود.
در این میان می توان ادعا نمود که مطالعات نشان می دهد که سیر زایش و زوال در طبیعت یکی از بهترین نمونه های پیش روی انسان جهت خلق و استفاده از امکانات موجود می باشد. می توان گفت مادرطبیعت همواره به عنوان یکی از مظاهر کمال خلقت مورد توجه انسان بوده. چندیست که توجه و رسیدن به کمال آفرینش یکی از مسائل مورد توجه معماران ژرف اندیش می باشد. در این میان تدقیق در احوالات طبیعت و سیر در اعماق این بحر جهت الگو برداری و رسیدن به شیرازه ایی برای شروع فرایند طراحی می تواند مثمر ثمر باشد . حتی چنانچه این الگوها بنابر گفته "کریستوفر الکساندر" در کتاب »معماری، راز جاودانگی« مسیری برای رهایی معماری از منیت خود باشد و آغازی برای طراحی بر مبنای آنچه که طبیعت و بستر طلب می کند.
-2مبانی ادراک در طبیعت
طبیعت همچون انسان از محیط تاثیر پذیر است و این تاثیر را می توان ادراک نامید. این ادراک در جمادات بسیار ضعیف، در گیاهان و حیوانات برتر و در انسان به اوج خود می رسد. به این ترتیب مراتب ادراک را می توان براساس مراتب موجودات طبقه بندی کرد. تحقیقات جدید علمی سطح بسیار بالایی از ادراک و هوشمندی و عکس العمل را در حیوانات و گیاهان نشان داده است . 1
-3تاثیر ادراکات در زایش
عوامل درونی و بیرونی متعددی در شکل دهی به شکل فرزند یک ارگانیزم نقش دارند که در بخشهای گوناگون این مقال مورد بحث قرار خواهند گرفت . یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار که سبب ایجاد تنوع و دگرگونی شکل می شود، ادراکات مولد یا مادر است . مادر نه تنها خودش بلکه علائقش در شکل دهی به فرزند تاثیرگذار است و فرزند براساس دیده های او تغییر شکل می دهد . 2 همین فرایند در خلق و آفرینش آثار هنر و معماری نیز وجود دارد . هنرمند در دایره تصورات خود خلق می کند و این تصورات از نگاه و بررسی هایی در ذهنش شکل می گیرد . به همین دلیل هنرمندان در مرحله شکل گیری ایده به دیدن آثار گوناگون می پردازند .
-4الگوبرداری از زایش و رشد در طبیعت
واژه nature از ریشه Nat به معنای زادن گرفته شده و این نشانگر آن است که مهمترین ویژگی ذاتی طبیعت خلق و زایش همیشگی آن است. سرخ پوستان امریکایی و زرد پوستان ژاپنی و ایرانیان کهن مهمترین طرفداران نسبت مادری بین انسان و طبیعت هستند. نظریه هایی مثل تناسخ شکل پر رنگ شده ای از تجانس انسان با طبیعت است و نظریه جسمانیه الحدوث بودن انسان که ملاصدرا مطرح کرده است یکی از جدی ترین دفاع ها از این نظریه در میان نظریات اسلامی است . فراتر از اینها تعریف و تحلیلی عقلانی از طبیعت نیز می تواند به روشن شدن چنین تفسیری یاری دهد به همین جهت ضروری است که فرایند زایش و اصول و قوانین حاکم بر آن بررسی شود. پس از این بررسی است که مکاتب طبیعت گرا می توانند در مبانی خلاقیت و طراحی از بزرگترین مظهر خلق و زایش الگوبرداری نمایند.
-5نظریه های گوناگون شکل شناسی زیستی و تأثیر آن در معماری
علم زیست شناسی از 200 سال پیش با پیدایش علم شکل شناسی موجودات - مورفولوژی - توسط گوته شاعر معروف دچار تحولات جدی شد. این علم همان علمی است که بسیاری از هنرمندان، مهندسان و معماران هم به آن علاقه مند شدند تا راز طراحی و مهندسی اشکال موجودات طبیعی کشف شود و الگویی برای آثار آنان بیافریند. چهار مسئله اصلی در حوزه شکل شناسی زیستی و تأثیر طراحی معماری از آن قابل توجه است:
-1 رابطه تحولات فرم ها در طول تاریخ که آیا این سیر تکاملی یا انحطاطی بوده و فرم ها در طول تاریخ، کامل تر یا ضعیف تر گردیده اند مبنای فکری و اعتقادی هم در این نظریه تأثیرگذار بوده است.
-2 رابطه بین شکل و رفتار که به دنبال کشف، زایش یا رابطه علی و معلولی بین آنها و معمولاً آنها را با سئوال معروف پیدایش اولیه و تخم مرغ مقایسه می کنند. 2 حرف عامیانه ای در میان مردم حاکم است که اگر مادر به چهره هر کس که دوست دارد نگاه کند فرزندش به آن شکل درمی آید. ظاهرا این بیان ریشه در طب کهن دارد و در عرفان و فلسفه نیز مورد تفسیر قرار گرفته است . ابن عربی در فتوحات مکیه این موضوع را مورد بررسی قرار داده است . همچنین بحث "وجود ذهنی" ملاصدرا که از ابداعات فلسفی اوست دیگر موید این نظریه است. براساس آن تصورات و اندیشه های ذهنی ساخته های ذهن هستند نه اینکه تصویری از بیون باشند و اگر شخصی صاحب اراده قوی باشد همچون عرفا می تواند همان تصور را وجود عینی هم بدهد.
