بخشی از مقاله
چکیده:
دوره ی ابتدایی ومعلمان آن نقش مهمی در زبان آموزی و آموزش خواندن دارند. آگاهی نداشتن معلمان از نظریه های زبان آموزی و رابطه آن با روشها و مدلها و رویکردهای خواندن باعث بی توجهی بسیاری از معلمان ابتدایی به امر خواندن دانش آموزان شده است که ضعف در خواند عامل همه ی ضعف های درسی دانش آموزان است. لذا به دلیل نقاط ضعف احتمالی برنامه درسی زبان فارسی دوره ابتدایی ایران در آموزش خواندن، لازم است معلمان با اهمیت زبان آموزی و مهارت های خواندن ،روش های خواندن، مدلها و رویکردهای خواندن و شیوه های آموزش خواندن آشنا شوند. مقاله حاضر با هدف بررسی زبان آموزی و رابطه آن با اصول و مبانی خواندن به عنوان یکی از مهارت های زبانی در دوره ابتدایی بمنظور آگاهی معلمان از آنها انجام گرفته است و دراین مقاله با بررسی ادبیات پیشین وضمن به کارگیری روش اسنادی-کتابخانه ای و فیش برداری از اسناد و مدارک داخلی و خارجی ؛ به معرفی مهارت های زبانی، اهمیت مهارتهای زبان آموزی ، خواندن به عنوان یکی از مهارت های زبانی، نظریه های زبان آموزی، اهداف خواندن در دوره ابتدایی ، روشها و مدل های خواندن، شیوه های آموزش خواندن و رویکردهای خواندن پرداخته شده است و به این نتیجه دست یافتیم که آموزش درست خواندن زمانی میسر خواهد شد که معلم هر یک از وجوه تولیدی و دریافتی را با توجه به اقتضای طبیعی، سنی و پایه تحصیلی با روش های نوین و تاثیر گذار، به دانش آموزان بیاموزد و مهارت خواندن که پایه آن در ابتدایی است را بطور ویژه مورد آموزش قرار دهد. لذا به ارائه پیشنهادها و راهکارهای عملی برای آموزش مهارتهای خواندن در برنامه درسی زبان آموزی دوره ابتدایی پرداختیم. ارزش: انجام چنین تحقیقی به حوزه آگاهی معلمان با خواندن و نحوه درست آموزش خواندن توسط معلمان اهمیت بالایی دارد چراکه پژوهش جامعی در این زمینه انجام نشده است.
واژه های کلیدی: زبان آموزی، اصول و مبانی ، آموزش خواندن، دوره ابتدایی
-1مقدمه :
زبان ذاتا وسیله ای برای بیان تعداد نامحدود و نامعینی از معانی است که از طریق نظامی - سیستمی - محدود صورت می گیرد، و نیز راهی برای ابراز خواسته ها و نیازها، تبادل اطلاعات و بیان احساسات و درک دیگران است - . - Dale, 1972 از این طریق است که کودکان کنترل می شوند و کنترل کردن دیگران را یاد می گیرند. برقراری ارتباط با دیگران و تبادل افکار، از بارزترین کارکردهای زبان است. - مفیدی و سبزه ، - 1388 تکلم آفریننده و نماینده زندگی اجتماعی انسان هاست و زبان بخشمعیّن و اساسی تکلم انسان است که به صورت شگفت انگیزی در سنین اولیه ی کودکی یاد گرفته می شود .بعلاوه زبان مهم ترین زمینه یادگیری و آموزش کودکان خردسال است ؛ بنابراین می بایست به زبان آموزی توجه ویژه شود.
زبان آموزی هم از لحاظ نظریه های یادگیری و هم از نظر بررسی مراحل رشد زبانی قابل توجه است. - زینلی باغینی و محمودی ، - 1391 نظریه های متفاوتی درباره زبان آموزی، یادگیری زبان و خواندن وجود دارد. نظریه پردازانی چون چامسکی با وجود تأکید بر سرشتی و ذاتی بودن زبان، وجود یک بستر زبانی را در رشد اولیه زبان کودک مهم و موثر می دانند. - لطف آبادی، . - 1365 آنچه می توان گفت این است که کودکان درباره زبان چیزهایی را می دانند که آنها را از طریق شنیدن یادگرفته اند.کسانی چون پیاژه، برونر و لوریا نیز علاوه بر تأکید بر عوامل انگیزشی و ذاتی زبان به عوامل محیطی در رشد و نمو زبان و مهارت های زبانی اشاره می کنند - لطف آبادی، . - 1365 پیاژه زبان آموزی را وابسته به شناخت می دانست. وی زبان را به عنوان مجرایی برای ایجاد ارتباط میان کودک و محیط اجتماعی او در نظر گرفته است . به عقیده او میزان مناسبی از رشد شناختی برای رشد زبانی لازم است، با این حال تنها رشد شناختی را برای زبان آموزی کافی نمی داند ، بلکه برخی فرآیندهای دیگر را نیز ضروری می داند. - مشکوه الدینی ، 1376، ص - 274
اما در میان نظریه پردازان حیطه زبان، آن کس که از همه بیشتر به عوامل اجتماعی و تأثیر آن در رشد زبان تأکید می کند، ویگوستکی است که نخستین نقش زبان هم در کودک و هم در بزرگسال را ایجاد ارتباط می داند و ارتباط اجتماعی را منشا بروز زبان در کودک معرفی می کند. ویگوستکی مرحله سن پیش دبستانی را مرحله رشد زبان کودک می نامد. او معتقد است که کارکرد ارتباط زبان در شروع دوره دبستان، آغاز می شود که یک مرحله سریع در پیشرفت زبان است که در این مرحله روابط اجتماعی کودک و گروه های سنی و نقش مدرسه اهمیت زیادی پیدا می کند - لطف آبادی، . - 1365 نظریه ویگوتسکی یک دیدگاه کلی از رشدانسان ارائه میدهد ونقش زبان را در فرایند رشد ذهنی پررنگ میکند. تأکید این نظریه همچنین بر نقش والدین و ارتباط آنان با کودک است - Elliott وهمکارن،. - 1996 در نظریه شرطی شدگی رفتار زبانی از اسکینر نیز، بر پایه فرآیند شرطی شدگی رفتار مؤثر زبانی ، زبان فرا گرفته می شود. به عقیده اسکینر برای توضیح فرآیند زبان آموزی لازم نیست هیچگونه ویژگی ذاتی ذهن خاص و پیچیدگی برای کودک فرض شود، بلکه برای توضیح آنها کافی است که روابط منظم موجود میان رویدادهای جهان بیرون و گفته های کودک که به طور مثبت تقویت می شود نشان داده شود که به این ترتیب در دوره زمانی مناسب تکرار و استوار می گردد. - مشکوه الدینی،1376 ص - 276
چنان که مشهود است، هر کدام از نظریه پردازان جنبه های مهمی از یادگیری زبان را مورد توجه قرار داده اند. شاید بتوان با تلفیق این نظریه ها و رفع کاستی ها و نقاط ضعف آن ها، نظریه ای جامع را به صورت کامل تر ارائه کرد تا پاسخ گوی جنبه های متفاوت یادگیری زبان از قبیل مسائل اجتماعی، فرهنگی، رابطه ی دانش زبانی و مهارت زبانی، و نقش عوامل مهمی چون تعلیم، تقلید، تأیید، تعمیم و تأثیر تعامل زبان با دیگران باشد. از آنجا که برای آموزش زبان به دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی، بر چهار مهارتزبانیِ گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن از طریق رمزگشایی از نمادهای آوایی - شنیداری - و خطی دیِداری - - و رمزگذاری و چگونگی کاربست آنها تأکید می شود - قادری دوست و دانای طوسی ، - 1389 ؛ در برنامه درسی زبان فارسی انتظار می رود دانش آموزان به سطوح بالای هر یک از این مهارتها دست یابند.
در یک تقسیم بندی این چهار مهارت زبانی به دو صورت »گفتاری یا شفاهی« - سخن گفتن و گوش دادن - و» نوشتاری یا کتبی« - خواندن و نوشتن - و در تقسیم بندی دیگر دو مهارت صحبت کردن و نوشتن را "مهارت های تولیدی"و گوش دادن و خواندن را "مهارت های ادراکی یا دریافت زبان " خوانده اند. - زندی، - 1394 مهارت » خواندن « که از مهارت های ادراکی یا دریافتی زبان است؛ اساس موفقیت و رشد در بسیاری از زمینه های تحصیلی، اجتماعی، اقتصادی و ... است. نظر به آن که پیشرفت و رشد هر جامعه ای در گرو رشد دانش و دانایی آن جامعه است، مهارت» خواندن« زیربنای دریافت دانش و دانایی است و با میزان کتاب خوانی در هر جامعه ارتباط مستقیم دارد و نشانه باسوادی و رشد
عقلانی آن جامعه محسوب می شود. » خواندن « موضوعی مقطعی نیست و نمی توان شتاب زده در رفع مشکلات آن اقدام کرد. مناسب ترین زمان برای توجه به مهارت خواندن متن و درک آن، دوره کودکی است. هرگونه غفلت از دوران کودکی و بی توجهی به برنامه ریزی مناسب برای استفاده بیشینه از این دوره، در آینده سرزنش و شماتت آمدگان را نصیب اهالی امروز خواهد کرد. به خصوص سرآمدان و سردمداران فرهنگ و آموزش در جامعه کنونی ایران، قبل از والدین، مدرسه و جامعه از اهمیت ویژه ای برخوردارند. - فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، - 1392:5 این مهارت از طریق کد برگردانی یا رمز گشایی علائم نوشتاری و ترجمه مستقیم نمادهای نوشتاری به فکر یا گفتار است . به عقیده ی گرونلند - - 1986 خواندن توانایی درک وفهم مطالب، برگرداندن آن ها از حالتی به حالت دیگر است که با تغییر مطالب به صورت توضیح دادن یا خلاصه کردن صورت می گیرد. - فلاحی و همکاران، - 1393
با توجه به مطالب مذکورپیشرفت و ترقی هر جامعه ای به مهارت خواندن بستگی بسیاری دارد.آموزگارانی که معمولا به دانش آموزانشان تکلیف خواندن و مطالعه ی کتاب های علمی و داستانی و ادبی نمی دهند و دانش آموزانی که از معلمانشان لذت خواندن را نمی آموزند،با مشارکت یکدیگر جامعه ای کم سواد را پدید می آورند - بساک و حیدری، - 1391 به عبارتی مهارت خواندن درجات گوناگونی دارد که با توجه به میزان دقت خواننده، به دریافت سطحی ، درک مطلب و خواندن انتقادی تقسیم می شود و امتیازی است که انسان ها را به دو دسته ی با سواد و بی سواد تقسیم می کند. از طرفی آگاهی نداشتن معلمان از نظریه های زبان آموزی و رابطه آن با روشها و مدلها و رویکردهای خواندن باعث بی توجهی بیشتر معلمان ابتدایی به امر خواندن دانش آموزان شده است. لذا به دلیل نقاط ضعف احتمالی برنامه درسی زبان آموزی و همچنین آموزش خواندن در دوره ابتدایی لازم است معلمان با اهمیت زبان آموزی و مهارت های خواندن ،روش های خواندن، مدلها و رویکردهای خواندن و شیوه های آموزش خواندن آشنا شوند.
-2پیشینه:
پورقریب - - 1363 با بررسی »رشد طبیعی گفتار و زبان کودک از تولد تا هفت سالگی « بیان کرده است که هوش، رشد فیزیکی، جنسیت، محیط خانوادگی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، و... از عوامل مؤثر در رشد طبیعی گفتار و زبان محسوب می شوند. پسران در شروع گفتار از دختران عقبتر هستند، ولی این تأخیر در دراز مدت جبران می شود.همچنبن ناهنجاریهای زبانی پسران بیش از دختران است. در مقاله ای که افتخاری و همکاران با عنوان بررسی مهارت های حرکتی مرتبط با گفتار و خواندن در کودکان 5 ساله شهر سمنان سال 1385 بر روی 400 کودک 5 ساله انجام داده اند این نتیجه حاصل شده است که توانایی کودکان 5 ساله شهر سمنان در تکرار کلمه ها بیش تر از تکرار عبارت و جملات است . میانگین سرعت نامیدن و تکرار کلمه ها در کودکان 5 ساله شهر سمنان کمتر از میانگین سرعت نامیدن و تکرار کلمه ها در کودکان 5 ساله شهر تهران است ؛ اما در تکرار عبارات و جملات سخت و نا آشنا کودکان 5 ساله شهر سمنان امتیاز بیش تری کسب نمودند.
قاسم پورمقدم ، زندی و بخشش - - 1387 در مقاله »بررسی مقایسه ای برنامه درسی آموزش زبان ملی ایران و آمریکا در دور ه ابتدایی «، برنامه درسی آموزش زبان ملی دور ه ابتدایی ایران و چهار ایالت آمریکا - کالیفرنیا، آریزونا، ویرجینیا و ویسکانسین - را مطالعه کرده اند. در جای دیگر، قاسم پورمقدم - - 1387 در مقاله ای با عنوان »بررسی مبانی فلسفی، روانشناختی و زبانشناختی برنامه درسی زبان فارسی در دوره ابتدایی « ، مبانی فلسفی، روا نشناختی و زبا نشناختی برنامه درسی زبان فارسی، دیدگا هها، رویکردها و رو شهای برنامه درسی فارسی ابتدایی را مطالعه کرده است.
قاسم پور در پژوهش خود با عنوان » بررسی تطبیقی دیدگاه ها، رویکردها و روشهای برنامه درسی زبان آموزی « به منظور ارائه الگوی مناسب برای آموزش زبان فارسی از طریق تطبیق و مقایسه آنها به توصیف مبانی فلسفی، روانشناسی و زبان شناسی این برنامه می پردازد تا انعکاس بنیان ها و اصول نظری حوزه های فوق را در برنامه درسی زبان آموزی کشورهای آمریکا - کالیفرنیا - ،
