بخشی از مقاله
چکیده:
تمدن اسلامی ،یکی از موضوعات مهم مسلمانان است. که امروزه با مشکلاتی پر شمار روبروست هر چند که کوششهای عملی و علمی فراوانی صورت گرفته. اما حل کامل آن جز با توجه به تعالیم وحیانی و پایبندی به آموزه های اسلامی ممکن نیست ، نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی سخنان مقام معظم رهبری آیت االله خامنه ای مربوط به تمدن اسلامی را بررسی کرده است. این سخنان بیانگر اصول و بنیانهای جهان بینی معظم له در این زمینه است. مهمترین بیانات بعد از تعریف تمدن اسلامی بیان شده که ارکان مهم تمدن اسلامی را شمرده که برخی از آنها عبارتند از :عقلانیت، علم ، اخلاق، دین، رسانه، فراهم نمودن رفاه، عدالت و ....
مقدمه
تأکید بر فرهنگی بودن انقلاب اسلامی و اصرار بر استقلال از دیگر قدرتها و بازیابی هویت اصیل اسلامی ایرانی، ازجمله مسائلی است که در آراء حضرت آیت االله سید علی خامنه ای تأکید داشته اند که انقلاب اسلامی نه یک حادثه منطقه ای بلکه یک واقعه تاریخی و آغاز یک عصر جدید است. از منظر ایشان، انقلاب اسلامی در چارچوب سنتهای الهی و اراده خداوند بر حاکمیت دین در عصر غربت آن قابل تعریف است. این انقلاب به نام اسلام راه جدیدی را پیش پای بشریت نهاد. ایشان بنای یک نظام وتمدّن اسلامی و یک تاریخ جدید راقضیّهای جدی دانسته و از آن به »روز نو« مسلمانان تعبیر میکنند.
مسئلهای که همواره بهعنوان یکی از مهمترین دغدغهها توسط اهلبیت - ع - موردتوجه و پیگیری بوده و در طرح کلی اندیشه اسلامی جایگاه برجستهای دارد بهگونهای که ولایت، تضمین تحقق دین است.
بر این اساس، معظم له انقلاب اسلامی را آغاز زنجیرهای میدانند که غایت آن تشکیل امت اسلامی و تمدن نوین اسلامی است. به عبارتی دیگر، خط کلی، رسیدن بهتمدّن اسلامی از رهگذر تشکیل نظام اسلامی است..
با توجه به اینکه فهم مختصات تمدن اسلامی بهعنوان چشمانداز و افق پیش رو نقش تعیینکنندهای در فهم فرآیند مذکور دارد لازم است در ابتدا تمدن اسلامی بهدقت مورد تجزیهوتحلیل قرار گیرد. ازاینرو مقاله حاضر بر آن است تا پس از بیان ارکان تمدن اسلامی به عنوان چارچوب نظری - با تکیه بر اندیشه حضرت امام و مقام معظم رهبری - ، فرآیند تحقق تمدن اسلامی را از منظر مقام معظم رهبری موردمطالعه قرار دهد. به همین منظور بیانات و برخی مکتوبات ایشان درباره تمدن اسلامی و مسائل مرتبط پیش از انقلاب خصوصاً از سال 68 تاکنون مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته و با فصلبندی آنها، تلاش میشود نظمی برآمده از اندیشهایشان ارائه شود.
مفهوم شناسی
-1تمدن
برای تمدن تعاریف مختلفی ارائه شده است به عنوان نمونه از نظر ساموئل هانتینگتون، تمدن بالاترین گروه بندی فرهنگ و گسترده ترین سطح هویت فرهنگی به شمار می آید. - هانتینگتون، 1374، ص - 47 هنری لوکاس، تمدن را پدیدهای به هم تنیده میداند که همه رویدادهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حتی هنر و ادبیات را در برمیگیرد.
تاملین معتقد است مقصد تمدن انسانی ایجاد مناسبات انسانی است درواقع میتوان چنین برداشت کرد که بر اساس نگاه این محقق هرگاه جامعه ای شکل گیرد و در آن مناسبات انسانی ایجاد شود و این مناسبات استعداد و قریحهخدادادی انسان را شکوفا کند می توانیم آن ها تمدن بنامیم. وی تمدن را چنین توصیف می کند: »تمدن حرکت است نه سکون، سفر است نه توقف، هیچ تمدن شناختهشدهای تاکنون در این سفر به هدفی که تمدن دارد واصل نشده است، اما احتمال دارد معدودی از مردان وزنان برجسته به آن هدف رسیده باشند.
ویل دورانت در تعریف تمدن میگوید: »تمدن را میتوان به شکل کلی آن، عبارت از نظمی اجتماعی دانست که درنتیجه وجود آن، خلاقیت فرهنگی امکانپذیر میشود و جریان پیدا میکند. تمدن دارای چهار رکن و عنصر اساسی است که شامل: پیشبینی و احتیاط در امور اقتصادی، سازمان سیاسی، سنناخلاقی، و کوشش درراه معرفت و بسط هنر میشود.
چنانکه دیدیم برای تمدن معانی مختلفی ذکرشده است ولی اصلیترین معنای آن شهرنشین شدن و اقامت در شهر است. البته رابطه میان شهر و تمدن رابطه جزء و کل است نه ظرف و مظروف بنابراین، اگرچه تمدن - civilization - از مدینه به معنای شهر - civil - ریشه میگیرد ولی در اصل شهر معلول تمدن است نه علت آن، یعنی به واقع شهر جزء تمدن است به همین دلیل تمدن به مفهوم خو گرفتن بااخلاق و آداب شهریان آمده است.
-2 تمدن اسلامی
برای رسیدن به تمدن اسلامی در ابتدا باید بدانیم معنی و مفهوم تمدن اسلامی چیست. ازآنجاکه هدف ما در این پژوهش بررسی دیدگاه رهبر معظم انقلاب در این زمینه است و تمدن اسلامی را رهبر انقلاب در سخنرانیهای خود مطرح کردند لذا به تعریف تمدن اسلامی از دید ایشان میپردازیم:
تمدن اسلامی بیانگر همه جنبه های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی جامعه است که ابعاد وجودی فرد و جامعه را پوشش میدهد
تمدن اسلامی، تمدنی دینی است که همه مؤلفه های آن بر محور اسلام می گردد... بدین ترتیب، تمدن اسلامی از همه ویژگیهای تمدن الهی در چهارچوب آموزههای قرآنی و متکی بر سنت پیامبر اکرم - ص - برخوردار است و مؤلفه های آن، دین، اخلاق، علم، عدالت، قوانین، مقررات، اصول دینی و غیره است
