مقاله زنان ، تحولات اقتصادی و اجتماعی در عصرجهانی شدن

بخشی از مقاله

چکیده

جهانی شدن فرآیند پیچیده ایست که تحولات وسیعی را در جهان به دنبال دارد. اثر جهانی شدن بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مورد توافق همه نظریه پردازان است. جهانی شدن تاثیر اتی در ابعاد مختلف بر زنان گذاشته و فرصت ها و تهدید هایی به همراه دارد. برخی معتقدند جهانی شدن تاثیر مثبتی دارد، و موجب آزادسازی تجارت، گسترش ارتباطات و افزایش میزان مشارکت اقتصادی زنان گردیده. و عده ای معتقدند که جهانی شدن باعث افزایش نابرابری و فقر شده است. جهانی شدن نرخ مشارکت اقتصادی- اجتماعی ، آگاهی و تحصیلات زنان را افزایش داده، اما، هنوز نگرانی هایی حاکی از پایین بودن نرخ مشارکت زنان به طور کلی، نابرابری در کسب موقعیت شغلی و درآمد وجود دارد.

این پژوهش با روش اسنادی و با هدف توصیف و تحلیل تاثیر جهانی شدن بر زنان ایران در ابعاد اقتصادی و اجتماعی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد جهانی شدن تاثیری دو سویه بر وضعیت زنان دارد . افزایش مشارکت اقتصادی، افزایش درآمد، تغییر نگرش جامعه نسبت به حضور زنان در اجتماع، بهبود موقعیت شغلی، ارتقا آموزش و تحصیل، شکسته شدن تقسیم کار سنتی از تاثیرات مثبت جهانی شدن بر زنان می باشد. کاهش دستمزد برابر و وجود شکاف جنسیتی درآمد، افزایش مشاغل خدماتی، کاهش امنیت شغلی، افزایش طلاق، بالا رفتن سن ازدواج، تضاد بین نقش ها، از تاثیرات منفی جهانی شدن بر زنان است.

.1 مقدمه

بدون تردید جهانی شدن به عنوان پدیده ای همه جانبه، فراگیر و موثر، تغییر و تحولات وسیعی در سطح دنیا به دنبال دارد؛ که جهان امروز را در معرض بزرگترین تغییرات تاریخ بشر قرار داده است. تغییرات وسیعی که فرهنگ سازی، هنجاری شدن و جامعه پذیری و انطباق با شرایط اجتماعی را فراهم نمی سازد. تغییرات به قدری سریع است که به قول بوردیو فرد فرصت تعامل ذهنی و فکری را باآنها ندارد. - عاملی،:1382 - 143-174تاثیر غیر قابل انکار جهانی شدن بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مورد توافق همه نظریه پرازان است.از جمله تاثیرات و نتایج جهانی شدن، افزایش میزان مشارکت اقتصادی و اجتماعی زنان در سراسر جهان بوده است.

امروزه توجه به زنان و نقش آنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان اجتناب ناپذیر است. و یکی از تحولات رخ داده افزایش مشارکت زنان در عرصه های اقتصادی و اجتماعی است. در حقیقت جهانی شدن این پتانسیل را دارد که دستاورد های اقتصادی -اجتماعی را برای زنان بهبود دهد. افزایش نیروی کار زنان، افزایش درآمد، کسب موقعیت های شغلی و تحصیلی نمونه های آنند. علیرغم فرصت های ایجاد شده نگرانی هایی حاکی از پایین بودن نرخ مشارکت زنان، بخصوص در کشور های در حال توسعه، نابرابری در درآمد نسبت به مردان، اشتغال در مشاغل موقت و خدماتی، نداشتن امنیت شغلی، تبعیض جنسیتی برای بعضی مشاغل، تعارض نقش ها به دنبال اشتغال، افزایش سن ازدواج وکاهش فرزتد آوری وجود دارد.

جامعه ایران نیز از تحولات اجتماعی و اقتصادی ناشی از جهانی شدن تاثیر پذیرفته و تغییرات ساختاری را تجربه کرده است. زنان در ایران از تاثیرات مثبت و منفی جهانی شدن بی بهره نبوده اند جهانی شدن فرصت ها و تهدید های برای آنها به همراه داشته است. با توجه به این امر سوالاتی که این پژوهش در پی آن است؛ عبارتند از: جهانی شدن چه تاثیری در ابعاد اقتصادی و اجتماعی بر زنان گذاشته است؟ جهانی شدن چه فرصت ها و تهدید هایی برای زنان داشته است؟

هدف این مقاله نیز توصیف و تحلیل تاثیر جهانی شدن بر زنان ایران در ابعاد اقتصادی و اجتماعی است است. از آنجا که نیمی از جمعیت فعال کشور را زنان تشکیل می دهند، که اگر به استعداد های بالقوه آنان توجه شود می تواند یک منبع عظیم سرمایه گذاری باشد. و با توجه به جهت گیری نظام جمهوری اسلامی ایران بر بستر سازی حضور زنان در مشارکت اقتصادی و اجتماعی، بررسی چگونگی تاثیر پذیری زنان از روند جهانی شدن مهم و ضروری است.

.2 تعریف جهانی شدن

شاید در مقام اندیشه برای نخستین بار مکتب صوفی گرایان و مخصوصا" رواقیان پس از ارسطو اولین کانون اندیشه ای بود که در برابر بستگی های منطقه ای و محلی، برادری همه انسانها یا مفاهیم جهان وطنی را مطرح کرد. اندیشه دینی مسیحیت نیز به دنبال یک جهان صلح آمیز بود - حمیدی وسرافرازی، - 4 :1390، که می توان آن را به جهانی شدن معنا کرد. اسلام هم به عنوان یک دین آسمانی و جهانشمول، مکتب خود را به عنوان یک مکتب جهانی که برای همه جهانیان مایه سعادت است، معرفی می کند. فارغ از نژاد، ملیت و مرز، به مصداق آیه 13 سوره مبارکه حجرات "باکرامت ترین شما انسانها در نزد خدا، با تقوی ترین شماست."

علاوه بر این اسلام تساوی مبداء در خلقت انسان ها را نیز معرفی می نمایدکه خداوند سبحان در قرآن کریم در آیه 1 سوره مبارکه نساء می فرمایند : "ای مردم، به پروردگارتان تقوا بورزید، که شما را از یک نفس آفریده است." از دیدگاه نو مارکسیست هایی مانند آندره گوندر فرانک و ایمانول والرشتاین، فرایند جهانی شدن هنگامی آغاز شده که نطفه نظام جهانی بسته شده است و این تاریخ به 2500 سال پیش از میلاد بر می گردد. در واقع آنان از پنج هزار سال تاریخ نظام جهانی وبه تبع آن پنج هزار سال تاریخ فرایند جهانی شدن سخن می گویند. دسته دیگری از نظریه پردازان، تاریخ جهانی شدن را همان تاریخ تمدن جهانی می دانند که حدود 1500سال پیش از میلاد و از مصر باستان و تمدن روم آغاز می شود.

نویسندگانی مانند اریک ولف و ویلکینسن به این دسته تعلق دارند - رحمت الهی،95:1384به نقل از گل محمدی . - 23:1381 جهانی شدن متضمن این معنا است که بسیاری از نیروهای جهانی ساز و همگونی آفرین، غیرشخصی و فراتر از کنترل و قصد هر فرد یا گروهی از افراد هستند - نامی، - 142-159 :1383 در مورد جهانی شدن تعاریف مختلفی ارائه شده است؛ پراتون عقیده دارد، جهانی شدن فرایندی از تحول است که مرزهای سیاسی و اقتصادی را کم رنگ کرده، ارتباطات را گسترش داده و تعامل فرهنگی را افزایش داده است.

از این منظر جهانی شدن پدیده ای چند بعدی است که آثار آن قابل تسری به فعالیت های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و فرهنگی است - طاهرخانی،. - 94:1383 گیدنز و والترز، جهانی شدن را شدت گیری مناسبات و روابط اجتماعی در ابعاد جهانی می دانند که مکان های دور از هم را به یکدیگر پیوند می زند.به طوری که هر رویداد یا اتفاقی که در بعد محلی شکل می گیرد در حوادث مکان های دیگر تاثیر بگذارد - همان،. - 95 مک گرو1 نیز می گوید: جهانی شدن عبارت است از بر قراری روابط متنوع ومتقابل بین دولت ها و جوامع که به ایجاد نظام جهانی کنونی انجامیده است و نیز فرآیندی که از طریق، حوادث، تصمیمات و فعالیت ها در یک بخش از جهان، می تواند پیامد های مهمی برای سایر افراد و جوامع در بخش های دیگر کره زمین داشته باشد - جونز،. - 91 :1391

3.    ابعاد جهانی شدن

3.1    جهانی شدن اقتصاد

آغاز بیشتر تعاریف جهانی شدن به اقتصاد جهانی بر می گردد. جهانی شدن به عنوان ایجاد کننده یکپارچگی جهانی اقتصاد مشخص شده است. وجود اقتصاد جهانی، بیش از همه ابعاد دیگر مشهود است و این مفهوم از جهانی شدن از پیشرفت در اطلاعات، ارتباطات و تکنولوژی که به سرعت در کل جهان منتقل شده، متاثر است - وود،. - 24 : 2008 به هرحال روشن است که جهانی شدن عمدتا" توسط مقاصد اقتصادی تقویت می شود لیکن تاثیر آن فرا تر از اقتصاد بود و مردم، دولتها، جوامع، فرهنگ ها و تمدن ها را نیز تحت تاثیر قرا ر می دهد.

اما پیشرفت آن فعلا" در عرصه سیاست های اقتصادی است - سجادی،. - 113-128 : 83 بعد اقتصادی جهانی شدن از تبدیل جهان، به جهانی بدون مرز های اقتصادی و نظام های اقتصادی در حال ادغام خبر می دهد که در آن بنیان های جهانی مشترک که شرکت های بین المللی صاحب نفوذ، در تمام اقتصادهای داخلی دولتی که بدون دولت ها هدایت می شود، وارد شده اند. به هرحال جهانی شدن بیشترین جریان شناسایی عوامل عقلانیت تولید به عنوان سرمایه و کارآفرینی است که تحت شرایط معاصر اخیر ممکن است مدیریت دانش را به آسانی تعیین کند.

2.3 بعد سیاسی جهانی شدن

بعد سیاسی جهانی شدن، سیاست باز تاب تغییرات گوناگون در موقعیت سیاسی است که ظهور دولت های فراملی در میان مناطق جهان و سازمان های اقتصادی و قدرت سیاسی را به طور مستقیم و یا غیر مستقیم مدیریت می کند نتیجه آن می باشد - واترز9 ، . - 128 : 1995 جهانی شدن در عرصه سیاسی، موجب ارتقاء دموکراسی و رشد فرهنگ سیاسی و نگرش مدنی خواهد شد. افزون بر این، تغییر در شیوه های سنتی و ایستای نگرش های سیاسی، ساختار متمرکز قدرت و بینش معطوف به اقتدار یکسویه جانشین تفکر و آزادی انتخاب در قالب مدل های توسعه سیاسی و مبتنی بر آزادی خواهی، انتخاب محور توسعه گرا و تجویز عقلانی از دیگر دستاورد های جهانی شدن در بعد سیاسی است - هابر ماس، . - 156 : 1380

3.3بعد فرهنگی جهانی شدن

اهمیت فرهنگ به قدری است که قرن بیست و یکم را قرن فرهنگ و پارادایم فرهنگی می نامند. ولی به طور کلی می توان گفت که نظریه جهانی شدن فرهنگ در مرحله اولیه آن توسط مک لوهان در حوزه رسانه مطرح گردید - عاملی،. - 168- 200 :1380 جهانی شدن فرهنگ، را می توان بیشتر ناظر بر فشردگی زمان و مکان و پیدایش شرایط جدید برای جامعه جهانی و فرهنگ دانست. عده ای توجه ویژ ه به مشکلاتی دارند که فرهنگ جهانی با بکار گیری از رسانه های جمعی، هویت های ملی و محلی بوجود می آورد. و اعتقاد دارند، جهانی شدن باعث می شود فرهنگ ملی به حاشیه رود و کنار گذاشته شود. در مقابل اینان، افرادی با نگاه مثبت به جهانی شدن، قرار دارند.

مبنای طرفداران فرهنگ جهانی این است که، رشد فزاینده فناوری و وسایل ارتباط جمعی، اینتر نت و ... موجب فشردگی زمان و مکان و نزدیکی فرهنگ کشورها شده و از این طریق یک فرهنگ مسلط در سطح جهان تشکیل شده و به ایجاد جهانی دموکراتیک و متحد که با اتکاء به یک فرهنگ جهانی تشکیل شده کمک می کند. نظریه جدید جهانی شدن در مورد فرهنگ از این سخن می گوید که ما در حال مشاهده پیدایی فرهنگی جهان وطنانه هستیم .

بر ماهیت آثار فرهنگی جهانی شدن نیز تاکید می شود زیرا در وضعیت جدید، امکانات فراوانی برای شکل دهی به هویت و ایجاد صورت های نوین فرهنگی به وجود می آورد. همین طور این وضعیت از این جهت مثبت است که برای امکان مشارکت در فضای فرهنگی موجود اقلیت ها گرو ه ها ومردم کشور های پیرامون فراهم می کند - عاملی،. - 168- 200 : 1380 جهانی شدن فرهنگ، سکه دورویی است که یک روی آن تاکید بر عناصر فرهنگی مشترک و روی دیگر، ناهمگنی، تنوع، کثرت گرایی و به رسمیت شناختن تنوع فرهنگی در جهان است.

4.3 بعد ارتباطات و فناوری جهانی شدن

زمانی که واژه جهانی شدن مطرح می شود برای بسیاری از افراد مسئله فناوری و انقلاب ارتباطات تداعی می شود. گرفتن اطلاعات به طور مستمر از طریق آنتن های ماهواره ای و یا شبکه های اینترنت زمینه سازی بزرگترین انقلاب اطلاعاتی در تاریخ بشر را بوجود آورده است. ارتباطات به همان اندازه که در انتقال فرهنگ، دانش و اطلاعات از سرزمین مدعیان رهبری جهانی شدن کار ساز است متقابلا" در آگاه سازی بیش از پیش ملت های جهان از حقوق انسانی خویش موثر است - پیشگاهی فرد،. - 155- 172 : 1380 جهانی شدن با انقلاب علمی و دانسته های جدید مرتبط است.

انقلاب علمی، دانش فنی، اطلاعات و ارتباطات ونیروی انسانی، نه تنها نیروی محرکه جهانی شدن هستند، بلکه جهانی شدن و انقلاب علمی و جهش دانش فنی دو روی جدایی ناپذیر یک مسئله محسوب می شود.در عصر انقلاب اطلاعات، رسانه ها دیگر واسطه مردم نیستند، بلکه بسیاری از وظایف نهاد ها در شبکه مجازی را بر عهده دارند. لذا جهان امروز جهانی است که جامعه انسانی را با دو جهان موازی مواجه نموده است: جهان واقعی و جهان مجازی در جهان اول زندگی و فعالیت های اجتماعی در آن جریان دارد و دوم جهانی است که انسان را با مقابل واقعیت و درشبکه های اجتماعی مجازی قرار می دهد.