بخشی از مقاله
چکیده:
شناخت و آگاهی از وضعیت رعایت اخلاق شهروندی در میان زنان به دلیل حضور برجسته و روزافزون آنها در فضاهای شهری میتواند به مدیران و برنامهریزان در جهت برنامهریزی بهتر و لحاظ کردن مولفههای جنسیتی در امر توسعه در شهر یاری رسان باشد. بنابراین، هدف این مقاله مطالعه اخلاق شهروندی در بین زنان شهر تهران با تاکید بر زنان ساکن در منطقه دو شهر تهران است، داده های این مطالعه با استفاده از روش ترکیبی - کمی و کیفی: پیمایش و مصاحبه عمیق و گروهی - جمع آوری شده است.
با توجه به یافتههای به دست آمده، در نواحی مختلف منطقه دو نگاه و رفتار ساکنان به عنوان یک شهروند نسبت به مسئولیتها و وظایف زنان بعنوان یک شهروند متفاوت است. به عنوان نمونه در بعضی محلات مانند ساکنان شهرک غرب، ساکنان خود به اخلاق شهروندی پایبند بوده و با رعایت آن از این دغدغه محلی کاستهاند. بنابراین در بخشهایی از محلههای منطقه 2، به اصول شهروندی توجه و در برخی جاها حتی با این اصول ناآشنا هستند.
در مورد میزان پایبندی زنان در احساس مسئولیت در مورد نظافت کوچه و محل زندگی در نواحی نه گانه منطقه دو یافتهها حاکی از آن است که 66,7 درصد زنان ناحیه 8 احساس مسئولیت پذیری بالایی داشتهاند، اما زنان ناحیه 6 ، 4 و7 نسبت این وظیفه، احساس مسئولیت کمتری از خود نشان دادهاند. یافتههای مقاله نشان میدهد رعایت اخلاق شهروندی در حوزههایی که از سوی زنان مربوط به حوزه مسئولیتهای نهادهای خاص حوزه مدیریت شهری است به مراتب کمتر از رعایت اخلاق شهروندی در مواردی است که مربوط به حوزه رعایت حقوق دیگران و یا رعایت قانون و هنجارهای عرفی عمومی است.
طرح مسئله:
گسترش زندگی شهری منجر به حضور بیشتر زنان در عرصههای عمومی شده است و »امروزه زنان به اکثریتی قابل توجه در نواحی شهری تبدیل شدهاند، بسیاری از مردم امروزه در خانوادههای زن محور1 زندگی میکنند. تجارب زنان در نواحی شهری بیشتر متکی به موقعیت و جایگاه آنها دارد به عنوان مثال، سن، موقعیت اقتصادی که در آن زندگی میکنند، سطح تحصیلات، جایگاه خانوادگی و مسئولیتهای سرپرستانه2 آنها - مانند بزرگ خانواده بودن، ازدواج یا خانوادههای چند نسلی - ، و شبکه اجتماعی عضو و سلامت آنها میباشد..
از سوی دیگر امروز به دلیل شهرنشینی روزافزون - امروزه در اکثر کشورهای دنیا بیش از نیمی از جمعیت و در کشورهای توسعه یافته بالای 70 الی 80 درصد جمیعت در شهرها زندگی میکنند - - یو. ان هابیتت6، - 2005 و کاهش مکانیسمهای پیوند و همبستگی اجتماعی از نوع سنتی آن، مسئولیتپذیری مدنی و پایبندی به هنجارهای عام را مخصوصا، در کلانشهرها را بیش از پیش ضروری کرده است. امروزه مفهوم شهروندی به عنوان یک مفهوم عام و مفاهیم وابسته به آن از جمله »اخلاق شهروندی« نقش مهمی را در این حوزه ایفا کرده است.
پابیندی به مسئولیتهای اجتماعی و رعایت تکالیف شهروندی ذیل مفهوم »اخلاق شهروندی« به عنوان فرایندی فرهنگی و الگویی رفتاری، نقشی مهمی در ساماندهی و نظم اجتماعی، توسعه اجتماعی و گسترش امنیت در جامعه، ارتقاء کیفیت زندگی، نهادینه شدن دموکراسی و جلب مشارکت مردم جامعه، ایجاد همبستگی و انسجام اجتماعی و به طور کل در مدیریت شهر دارد و مدیریت شهری و از جمله شهرداری نیازمند آگاهی و رصد مداوم وضعیت این پدیده در بین گروههای مختلف ساکن در شهر است.
لذا، »شهروندی به مثابه یک ایدهای ارتباطی به خوبی آشکار میسازد که در مدیریت شهری، همکاری میان افراد برای اداره زندگیشان ضروری است و به عنوان یک ایده دو جانبه فرد را ضمن برخورداری از حقوق، از تعهد نسبت به دیگران رها نمیداند و چنانچه از معنا و جوهره واقعی برخوردار شود، به رفتارهای خودسرانه اجازه بروز نمیدهد« با وجود اهمیت و نقشی که مقوله اخلاق شهروندی در حوزه مدیریت شهری دارد هنوز تعاریف و شاخصهای خاص مورد توافق جمعی در مورد این مفهوم وجود ندارد. اما آنچه که در اکثر مطالعاتی مربوط به این حوزه مشترک است این است که، اخلاق شهروندی مفهومی است که در رابطه با مفهوم شهروندی به کار میرود و این مفهوم از میان دو مولفه اصلی شهروندی یعنی: حق و حقوق در مقابل تکلیف و مسئولیتها، نقطه عزیمتش بر روی تکالیف، مسئولیتها و تعهدات شهروندی است.
هدف از کاربرد مفهوم اخلاق در حوزه شهروندی در این مقاله برجسته نمودن جنبه مسئولیت و تعهد اجتماعی و جمعی شهروندی در مقابل مطالبات و حقوق آن بوده است. حضور روزافزون زنان در عرصههای عمومی، ضرورت روز افزون توجه به عملکردهای آنها در حوزه اجتماعی را بیشتر میکند. این امر امروزه در مجامع بینالملی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است، »منشور برابر جنسیتی در زندگی شهری محلی« تجربه مهمی است که از سوی شورای اروپایی شهرداریها و مقامات شهری در 2008 به تصویب رسیده است این تجربه بر برابری مردان و زنان ساکن در شهر، حق مشارکت برابر شهری زنان و مردان شهرنشین، حق درج تمام ملاحظات زنانه در سیاستهای شهری و حق برخوردار کردن زنان از تمام مزایای شهرنشینی تاکید دارد.
محدوده شهرداری منطقه 2 تهران به دلیل شرایط خاص آن - خدماتی، دسترسی، آب و هوایی و ... - جایگاه بخش زیادی از اعضای طبقه متوسط به بالای شهر تهران - شهرک غرب، سعادت آباد، درختی، دریا، کوی نصر و ... - و به دلیل قدمت سکونت در بخشهای خاصی از آن و وجود بافت روستایی و فرسوده طبقات اجتماعی پایین - فرحزاد، زنجان، اسلام آباد، و.... - جایی گرفتهاند. بنابراین طیف وسیعی از تنوع سبک زندگی و طبقات اجتماعی در این منطقه میتوان یافت.
علاوه براین منطقه 2 از جمله مناطق شهری در تهران است که دارای تراکم جمعیتی بالایی است و مجتمعهای بسیاری در آن ساخته شده است. لازمه بهزیستی و مدیریت در این منطقه رعایت اصول شهروندی و پایبندی به اخلاق شهروندی است. از طرف دیگر، حضور روزافزون زنان، مخصوصا زنان طبقه متوسط کلانشهرها در فضاهای عمومی ضرورت توجه به الگوهای رفتاری این بخش از جمعیت را افزایش داده است. با توجه به این ملاحظات مقاله حاضر به بررسی وضعیت پایبندی زنان منطقه 2 به اخلاق شهروندی پرداخته شده است.
مفهوم اخلاق شهروندی در مقاله حاضر بیشتر ذیل مفهوم »شهروندی شهری« قرار میگیرد، تا ذیل مفهوم شهروندی در معنای کلی و عام آن. در این رویکرد »منظور از اخلاق شهروندی تعهدات، مسئولیتها و وظایفی است که شهروندان در یک شهر نسبت به نهادهای اجتماعی و یا سایر شهروندان دارند. اخلاق شهروندی، یعنی روابط قراردادی میان مردم، که تعدادی از آنها بتوانند خود را با توصیههایی که برای مثال در زمینههای اخلاقی یا حتی رعایت حقوق و استفاده درست از فناوریهای شهری میشود منطبق کنند.«
