بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه با پیشرفت تکنولوژی، تولید و مدیریت مواد زائد جامد نیز بسیار دگرگون شده است. تاکنون راهکارهای متفاوتی در کشورهای مختلف در جهت ارتقاء کارایی سیستم مدیریت پسماند ارائه گردیده و با توجه به اینکه در عصر حاضر مدیریت راهبردی گامی موثر در جهت رسیدن به توسعه پایدار و نیز تحقق اهداف سازمانی در برنامه های بلند مدت است، با این دیدگاه در این پژوهش از روش SWOT - تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید - استفاده شد. که یکی از مناسب ترین فنون برنامه ریزی است که امروزه به عنوان ابزاری نوین برای تحلیل عملکردها و وضعیت شکاف ها مورد استفاده قرار می گیرد.
به این منظور ابتدا نسبت به شناسایی عوامل درونی و بیرونی تاثیر گذار بر مدیریت پسماند شهرداری منطقه 8 تهران اقدام و در مرحله بعد استراتژی های SO-ST-WO-WT تدوین گردید. سپس به شناسایی وضعیت منطقه از طریق ماتریس IE و در مرحله بعد به تجزیه و تحلیل و تدوین راهبردهای مورد نظر با استفاده از ماتریس QSPM پرداخته شد. در مرحله آخرنیز اولویت دهی استراتژی ها مشخص گردید.
در حال حاضر منطقه 8 تهران با جمعیت بالغ بر 377806 نفر، روزانه بیش از 298 تن پسماند تولیدی در روز دارد - تناژ پسماند خشک50تن ،تناژ پسماندتر248تن - که بمنظور تدوین استراتژی های سیستم مدیریت پسماند شهرداری منطقه8 ابتدا نقاط ضعف 10 - مورد - ، قوت 8 - مورد - ، فرصت 7 - مورد - و تهدید 12 - مورد - با همکاری کارشناسان مدیریت پسماند و پس از بازدیدهای میدانی مشخص گردید و با توزیع پرسشنامه در این مطالعه ماتریس ارزیابی عوامل داخلی - ضعف و قوت - 2,97 و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی - فرصت و تهدید - 3,04 محاسبه شد.
سپس با تشکیل ماتریسIE وضعیت منطقه در خانه تهاجمی - - SO قرار گرفت در این حالت سیستم در بهترین شرایط می باشد و منطقه می بایست با بهره گیری از نقاط قوت خود از فرصت های موجود حداکثر استفاده را بمنظور تدوین استراتژیهای بهینه سیستم مدیریت پسماند شهری بکار گیرد و در نهایت برای تعیین اولویت استراتژی ها از ماتریس QSPM استفاده گردید و استراتژی SO5 - توجه به رعایت برنامه های تفکیک سازی زباله ها در منازل بمنظور تامین مواد اولیه صنایع بازیافت - با امتیاز 12,68به عنوان استراتژی برتر شناخته شد .
مقدمه
افزایش جمعیت، توسعه بی رویه و غیر اصولی شهری، افزایش مهاجرت، غلط بودن الگوی رایج مصرف شهروندان، افزایش تبلیغات مختلف استفاده از کالاها و محصولات گوناگون از طریق رسانههای گروهی، تنوع تولید روزافزون انواع محصولات و کالاها به ویژه بستهبندیهای آنها و بسیاری از عوامل دیگر امروزه به مشکلات پیچیده زندگی شهری دامن زده و یکی از بارزترین معضلات بهداشتی و زیستمحیطی را به خصوص در کلان شهرها نمودار کرده است. مشکلی که تقریباً از حالت ناملموس به شکل محسوسی چشم اندازی می کند و آن چیزی نیست جز روند صعودی تولید مواد زائد جامد.
امروزه دیگر نمیتوان کلان شهرهای کشور به خصوص ابرشهری مانند تهران را با روش های سنتی و مدیریت غیر علمی و مهندسی اداره کرد. مدیریت و مهندسی مواد زائد جامد شهری امروزه یکی از علوم بسیار پیشرفته در کشورهای جهان اول و برخی از کشورهای در حال توسعه محسوب می شود و توجه به بکارگیری دانش فنی روز جهان و استفاده از فنآوریهای نوین بینالمللی در اداره مدیریت شهری یکی از ارکان اصلی تعیین استراتژی ها و سیاست های بهداشتی و زیست محیطی در آن کشورها می باشد. در حال حاضر کلان شهر تهران با جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر روزانه بیش از 7000 تن زباله تولیدی دارد که برای این حجم عظیم زائدات تولیدی باید تدبیر کارشناسی و مدیریتی مبتنی بر اصول مهندسی اندیشید و اعمال نمود .
پیشینه تحقیق
مروری بر ادبیات تحقیق در ایران و جهان
در دنیا مطالعات مختلفی در زمینه مدیریت پسماند از جمله تهیه، تدوین و بکارگیری استراتژی های مدیریت پسماند صورت گرفته است که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره میشود.
مطالعات انجام شده در داخل کشور
فرزادکیا و همکاران در مطالعه ای به بررسی برنامه مدیریت جامع پسماند شهر تهران پرداختند و نتیجه گیری کردند که مدیریت پسماند شهر تهران و سایر کلان شهرهای کشور با دو چالش و ناکارآمدی عمده در بخشهای تامین بهداشت عمومی و منافع اقتصادی روبرو است.
صمدی و همکاران در مطالعه ای به بررسی وضعیت مدیریت پسماند شهر همدان و ارائه راهکارهای ارتقاء وضعیت مدیریت پسماند آن پرداختند.آنها دریافتند سرانه زباله شهروندان همدانی 963 گرم و دانسیته زباله آنها 421/6 کیلوگرم بر متر مکعب و درصد مواد فسادپذیر در زباله آنها 69/6 درصد و سایر ترکیبات - کاغذ، پلاستیک وغیره - ، 30/4 درصد می باشد. در حال حاضر در قسمت اعظم شهر سیستم جمع آوری مواد زائد جامد از نوع سنتی میباشد. یعنی مردم زبالههای خود را سر کوچهها قرار میدهند و رأس ساعت 9 شب ماشینهای جمعآوری به محل، مراجعه و نسبت به جمعآوری آنها اقدام میکنند.
محرم نژاد و تهرانی در مطالعه ای به بررسی نقش عوامل درونی و بیرونی مدیریت پسماندهای شهری در کلان شهرهای کشور با استفاده از روشSWOT و تشکیل ماتریس QSPM پرداختند. در این طرح ابتدا به بررسی و شناخت عوامل محیطی - شامل محیط داخلی و محیط خارجی - پرداخته شد. بدین منظور ابتدا از متغیرهای موجود در محیط داخلی و خارجی مدیریت مواد زائد جامعه شهری اطلاعات لازم کسب شد. لذا کلیه عوامل استراتژیک را مورد ارزیابی قرار داده و عوامل مهم و کم اهمیت تشخیص داده شد و تعیین و اولویتبندی گردیدند. برای ارزیابی عوامل استراتژیک درونی و بیرونی از ماتریسهای IFE و EFE استفاده شد.
مطالعات انجام شده در خارج از کشور
Wilson با بررسی منابع و متون مختلف، مراحل برنامهریزی دراز مدت مدیریت مواد زائد جامد را شرح داد. بر این اساس، تهیه یک برنامه درازمدت و جامع، نیازمند مشارکت تمامی مسئولین و ارگان های ذیربط، آشنایی کارشناسان با سیاستهای ملی، تدوین استانداردها و نقد آن توسط عموم مردم می باشد. در این مطالعه، تعیین SWOT به صورت جزء به جزء به عنوان روش مطلوب معرفی شده است، اما به این نکته نیز اشاره شده است که به منظور بکارگیری الگوی SWOT، باید گروه های مشارکت، متشکل از عموم مردم، متخصصین و مسئولین شهری تشکیل داد و نظرات هر گروه را به طور جداگانه جمعآوری نمود، سپس مدیر پروژه با کمک تعداد اندکی از متخصصین رشته های آمار و اقتصاد نسبت به تعیین SWOT های اصلی و نیازمند برنامهریزی، اقدام نماید .
Buenrosto و Bocco در مطالعهای به بررسی وضعیت مدیریت پسماند در شهر مکزیکو با الگوی SWOT پرداختند و دریافتند وجود اراده ملی در منطقه با توجه به توریستی بودن بخشی از منطقه و نیاز به بهبود سریع وضعیت مدیریت پسماند آن باید در مدیریت پسماند لحاظ گردد. Hazra و Goel در مطالعهای ضمن بررسی پتانسیل کمی و کیفی تولید زباله در شهر کلکته استراتژیهای نوین مدیریت پسماند شهر را برای 20 سال آینده تدوین کردند.
Yong و همکاران در مطالعهای به بررسی و ارائه الگوی مدیریت جامع پسماند جامد برای شهر نایانگ چین پرداختند. جمعیت شهر بیش از 2,5 میلیون نفر می باشد و شغل اصلی مردم، کشاورزی و کارگری میباشد ودر حال حاضر قسمتهای پراکندهای از شهر تحت پوشش سیستم جمعآوری و دفع نسبتاً مناسب قرار دارد. اما هیچ سیستم مکانیزهای برای این منظور وجود ندارد. بازیافت زباله به روش کلاسیک انجام نمی شود، اما دوره گردها هم در داخل شهر و هم در محل دفن به وفور یافت می شود و با وسایل ساده و به روش غیر بهداشتی مشغول بازیافت هستند. تلنبار زباله منجر به تولید حجم زیادی شیرابه در محل دفن شده است.
اببررسی منابع داخلی و خارجی مشخص گردید تقریباً همه تحقیقات انجام شده در زمینه مدیریت پسماند بمنظور ساماندهی پسماندهای شهری بوده و مدیریت و برنامه ریزی برای آن امری اجتناب ناپذیر است و مدیران شهرها به دنبال یافتن راه حل های بهینه برای اصلاح امور و مشکلات شهری از جمله مدیریت پسماندهای شهری اند. موفقیت برنامه های مدیریت پسماند در ارتباط تنگاتنگ با کلیه عوامل دخیل، یا به عبارت دیگر تعیین عوامل داخلی - نقاط قوت و ضعف - و عوامل خارجی - فرصت ها و تهدیدها - قرار داشته و در سطح کلان زمینه ساز توسعه پایدار است.
