بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مسائل شهرهای جدید، بحث هویت شهری در این گونه شهرها است. کم توجهی به ابعاد و عوامل هویت بخش در شهرهای جدید، باعث ایجاد محیط هایی مصنوع و تهی از هویت انسانی می گردد. از نتایج این امر، پایین بودن احساس تعلق مکانی، همبستگی و مشارکت اجتماعی، کاهش انگیزه ساکنان برای ادامه سکونت و تأثیر در عدم تحقق اهداف جمعیتی است. لذا شناخت مؤلفه های هویت بخش به نوشهرها، بررسی هر شهر جدید به لحاظ برخورداری از این عوامل، تحلیل رابطه بین فاکتورهای هویت شهری و میزان تعلق مکانی شهروندان، شناخت نقاط ضعف و قوت شهرها در این زمینه می تواند به حل بسیاری از مشکلات ناشی از بی توجهی به هویت شهر پرداخت. در این پژوهش سعی خواهد شد ضمن تقویت و ارتقا هویت فضاهای شهری به طرح و برنامه ای برای ارتقا کیفیت هویت در جهت بهبود سرزندگی در فضای شهری و در خیابان ارگ مشهد بپردازیم.
-1مقدمه
با ظهور صنعت و آغاز مدرنیزم ، نحوه نگرش انسان به اجتماع و نیازهای آن دستخوش تحولات عظیمی شد. بی شک این تغییر دیدگاه در تمام شئون زندگی انسان تاثیر گذاشت. از صنعت و هنر گرفته تا علوم انسانی و البته معماری و شهرسازی که برآیند همه این تحولات می باشند. ازدحام روزافزون شهرها و گسترش استفاده از وسایل حمل و نقل ارتباطی، ایجاد خیابان ها همه و همه در نگرش جوامع در حال توسعه به مقوله شهر و مسائل مربوط به آن تاثیرگذار بوده اند.
امروزه فضاهایی در شهر ها پدید آمده اند که قابلیت برقراری ارتباط با مردم را نداشته،در ذهن آن ها ثبت نشده و مورد استقبال آن ها قرار نمیگیرد. همچنین ایجادهویت درفضای شهری ازطریق نمادهای طبیعی وانسانی یکی ازمباحث مهم در برنامه ریزی شهری وشهرسازی میباشد هویت شهرها فضایی برای رشد وتوسعه انسان بوده وبه عنوان یکی ازضروریات طراحی شهری قلمدادمیگردد.
درجوامع امروزی عوامل مختلف داخلی وخارجی نظیر تغییرات سریع در ساختار اقتصادی اجتماعی،کاهش نظارت های اجتماعی،فناوری اطلاعات وفرآیند جهانی شدن و... هویت جوامع انسانی رادرمعرض تهدید قرارداده است. بحران هویت که به طور روزافزونی نظام ارزشی وفرهنگی جوامع را تهدید میکند نظر بسیاری ازسیاست مداران،پزوهشگران وصاحب نظران مختلف رابه خودجلب کرده است.
-2بیان مسئله
فضاهای شهری یکی از موارد حائز اهمیت در حوزه شهرسازی میباشند که امروزه هویت و حس تعلق در آن ها به دست فراموشی سپرده شده است.این امر موجب کاهش حضور مردم و از بین رفتن حس تعلق و حس مکان شده است.. هویت شهری در قسمت هایی به چشم میخورد که به نحوی در ذهن مردم ثبت شده و جزئی از تاریخچه و یا خاطره ذهنی شهروندان در خیابان قلمداد میشود.عوامل موثر بر شکل گیری هویت میبایست در شکل گیری عناصر جدید و همچنین تقویت اجزای گذشته مد نظر قرار گرفته تا منجر به افزایش حس تعلق به یک فضای شهری گردند.در نتیجه خلق فضایی مناسب برای حضور و گذراندن اوقات فراغت شهروندان،ایجاد سرزندگی و افزایش نشاط اجتماعی در فضای شهری میتواند از طریق شکل گیری هویت محقق شود.
-1-2 ضرورت تحقیق
ضرورت طرح موضوع شناخت و هویت فضای شهری از دو نقطه نظر مطرح است.نخست آن که بی توجهی به هویت شهرها به ویژه شهرهای کهن عواقبی را در بر داشته است و دیگر آن که با توجه به شرایط کنونی چه روشی میتواند برای سازماندهی و توسعه شهرها درای حداکثر دارایی باشد.عدم شناخت و درک ساختار استخوان بندی اصلی شهر ها و عدم تلاش در جهت حفظ و احیا و ساماندهی آن موجب بروز لطمات فراوانی به ارزش های نهفته در شهرها و الگوی شهرسازی سنتی در ایران شده است. - حسینی،56، - 1388:55 شناخت هویت شهری ضروری است چون هویت شهری به تقویت - احساس ما - میانجامد و این زمینه هارا ایجاد و تقویت مینماید.زندگی بهتر شهروندان در کنار یکدیگر،رضایت از زندگی شهری،کمک و مساعدت مردم به پیشرفت و آبادانی شهری - حسینی 56،
-2-2اهداف
در تحقیقات پیشین به ارتباط موضوع هویت و تاثیر آن بر سرزندگی فضاهای شهری پژوهش خاصی انجام نپذیرفته است.
! - ارتقا کیفیت هویت در جهت بهبود سرزندگی و حضور شهروندان در فضای شهری
- 2 جاری ساختن ابعاد بصری و کالبدی از زیر مجموعه های عوامل هویت ساز
- 3 بهبود وضعیت و ایجاد عناصر جدید با توجه به معیار های هویت
-3-2سوالات تحقیق
- 1 عوامل هویت ساز چه تاثیری بر سرزندگی فضای شهری دارند؟
- 2 کدام یک از عناصر بصری،کالبدی در فضای شهری بر هویت تاثیر گذار میباشند؟
- 3 کدام یک از عناصر کالبدی هویت ساز بر سرزندگی موثر اند؟
-3مبانی نظری
مسئله های هویت به یکی از مهمترین دغدغه های انسان امروزین تبدیل شده بنا بر این در این قسمت به بررسی تعاریف و مفاهیم هویت فضای شهری می پردازیم.
-1-3 فضای شهری
فضای شهری بستری است که حیات مدنی در آن جریان می یابد، واقعه ها و حادثه ها رخ می دهند، واقعه ها و حادثه هایی که حیات مدنی را به حیات واقعه ای تبدیل کرده و سبب می گردندتا خاطره شکل گیرد و ذهن محل انباشت خاطره ها گردد. خاطره هیچ گاه بی واقعه در خیال نقش نمی بندد و آن زمان که واقعه یا حادثه پایان پذیرد و روزها و سالها از آن می گذرد ، آن چه در ذهن باقی می ماند، فضایی است که واقعه یا حادثه در آن رخ داده است، فضایی خالی از ماده ولی مملو از صورت - حبیبی،1375 ش - 16 :28 شهر مجموعه ای فرهنگی/کالبدی است که براساس نیازها، فعالیتها و رفتارهای ساکنین آن شکل گرفته است.
انسانها بسته به نیازهای فردی یا گروهی خود فعالیت کرده و الگوهای رفتاری خاص خود را عرضه می کنند. شهر و فضاهای مختلف آن بستر یا ظرفی هستند برای اینگونه اتفاقات، بالتبع فضاها و خصوصیات آنها وابستگی شدیدی به نحوه فعالیت و الگوهای رفتاری استفاده کنندگان آنها دارد. البته این بدان معنی نیست که این رابطه یک طرفه است. همانطور که فضاها از یک سوآئینه تمام نمای فعالیت ها و الگوهای رفتاری یک جامعه می باشد.از سوی دیگر فضاها برفعالیت ها و رفتارهای ساکنین تاثیر شدیدی می گذارند. فضاها شامل طیف گسترده ای از انواع فضاهای عمومی تا خصوصی می باشند. به عبارت دیگر هر فعالیت و رفتار، حریم و قلمرو خاص خود را داراست. نیازها بسته به خصوصیات خود در فضایی عمومی یا خصوصی برآورده می گردد. فضاهای موجود در شهر را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی نمود:
-1 فضاهای خصوصی: آن بخش از فضاهای شهر که به صورت خصوصی توسط اشخاص تحت تصرف یا تملک قرار گرفته و مورد استفاده قرار می گیردفضاهایی چون: خانه های مسکونی، حیاط و باغ های خصوصی.
-2 فضاهای نیمه خصوصی /نیمه عمومی: آن دسته از فضاهای موجود در شهر که به علت محدودیت در هدف و کاربری آن توسط گروهی خاص از افراد مورد استفاده قرار می گیرد. فضاهایی چون مجتمع های مسکونی، ومحوطه های آنان، ورزشگاه ها و نمایشگاه ها.
-3 فضاهای عمومی: آن دسته از فضاها می باشند که »عموم شهروندان بدون نیاز به کنترل و... حق ورود و حضور در آنان را دارند« فضاهایی چون خیابان ها، پارک ها، میادین، بازارها، مساجد، این دسته از فضاها به واسطه مقیاس عملکردی و همچنین طیف تنوع و گسترده مخاطبین خود دارای بیشترین سهم در حیات جمعی شهروندان می باشند. از این رو ارتفای کیفی این دسته از فضاها بیش از سایر انواع فضاها موجب ایجاد جامعه شهری سالم و شکوفا خواهد شد.
شخصیت فضای عمومی، زندگی عمومی ما، فرهنگ شهر و زندگی روزمره ما را نشان داده و تنظیم می کند - والسر - 1986 به عبارت دیگر تمامی، بخشهای بافت شهری که عموم با آن دسترسی فیزیکی دارند از میدان، خیابان و پارک یک شهر تا نمای بناهایی که آنها را تعریف می کنند. جزء فضاهای عمومی شهر محسوب می شوند - تیبالدز - 1992 فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند، یعنی جایی که شهروندان درآن حضور دارند. فضای شهری صحنه ای است که داستان زندگی جمعی درآن گشوده می شود - پاکزاد، - 81-76 :1385
-2-3انواع فضاهای شهری
فضاهای شهری آن دسته از فضاهای باز عمومی موجود در شهر هستند که بستر تعاملات اجتماعی می باشند. با پذیرفتن این تعریف سه شاخص اصلی برای تشخیص فضاهای شهری درعرصه شهر در اختیارمان قرار می گیرد. عمومی بودن فضا، باز بودن آن و برقراری تعاملات اجتماعی در فضا. آنچه بعنوان فضای شهری در عرصه عمومی شهرها، باقی می ماند به 5 دسته تقسیم می شود.
