بخشی از مقاله
چکیده:
رشد شتابان شهرنشینی و افزایش مهاجرت به شهرهای بزرگ, بسیاری از صنایع و تجهیزات خارج از شهر را در محدوده شهرها قرار داده است. وجود این صنایع در شهرهای امروز به دلیل آلایندگی ها و ناسازگاری های محیطی متزلزل شده و به همین دلیل مجبور به ترک اراضی سابق شدند. در نتیجه اراضی خالی و بلا استفاده این صنایع در داخل شهر باقی ماندند. این نوع اراضی تحت عنوان زمین های قهوه ای شناخته شده و شامل اراضی صنایع, کارخانجات, سیلوها, کشتارگاه ها و سایر کاربری های صنعتی و نظامی می باشد.
در سالهای اخیر استفاده مجدد از این اراضی جهت احیای وضعیت عملکردی و رفع کمبودهای خدماتی مورد توجه قرار گرفته است. سیلوها از مهم ترین این سایت ها هستند که پتاسیل های مناسبی را جهت توسعه مجدد دارند. این مقاله در صدد است که با معرفی انواع اراضی شهری, به شناسایی اراضی قهوه ای پرداخته و نقش آن را در توسعه پایدار شهری به وسیله ابزار کتابخانه ای و با روش توصیفی, تبیین کند. سپس با استفاده از ابزار کتابخانه ای و روش تکوینی و موردی به بررسی مصادیق جهانی بازسازی سیلوها پرداخته و در پایان ساختار پیشنهادی طراحی این نوع سایت های قهوه ای در فرآیند توسعه مجدد را در قالب دیاگرام ارائه می کند.
مقدمه
امروزه, با توجه به رشد و گسترش شهرها, هجوم جمعیتی به کلان شهرها و برنامه ریزی های نوین شهری, بسیاری از کاربری های موجود, به عنوان کاربری های ناسازگار و نا مناسب شناخته می شوند. از جمله ی این کاربری ها می توان به صنایع و اراضی نظامی درون شهری اشاره کرد که طی سالیان گذشته با بافت های غالبا مسکونی محاصره گشته و رو به ناکارآمدی نهادند. به همین جهت, بسیاری از آنها محیط های درون شهری را رها کرده و به خارج از شهرها منتقل گشته اند.
اراضی به جا مانده از آنها, عرصه های ناکار آمد شهری محسوب می شوند. دسته ای از این عرصه ها تحت عنوان اراضی قهوه ای شناخته شده که با ارائه راهکارهای مناسب قابلیت تبدیل به فرصتی مناسب جهت توسعه شهری خواهند بود. از طرفی نیز, هجوم جمعیتی یاد شده, توسعه ی شهرها را گریز ناپذیر می سازد. به همین دلیل است که در ابتدا شناسایی این اراضی و سپس احیای آنها بوسیله ی روش های مناسب طراحی در بافت های درون شهری در جهت توسعه پایدار شهری, امری بسیار مهم می باشد. سیلوها از جمله اراضی قهوه ای هستند که پتانسیل های مناسبی از نظر مراحل پاکسازی و استحکام سازه ای بنا دارند. به همین دلیل فرصت های مناسبی را جهت آفرینش فضاهای منحصر به فرد و کارا در اختیار طراحان قرار می دهند.
روش تحقیق
این تحقیق کاربردی بوده و نتایج آن قابلیت استفاده در طرح های توسعه شهری را دارد. روش تحقیق ترکیبی بوده به گونه ای که در ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه ای به ادراک مفهوم اراضی قهوه ای پرداخته و سپس از طریق روش توصیفی به مباحث توسعه مجدد و توسعه ی پایدار و غیره و ارتباط آنها با اراضی قهوه ای و به طور خاص سیلوها مطرح می شود. سپس با استفاده از روش تکوینی و موردی به بررسی نمونه های موردی سیلوهای توسعه یافته در جهان پرداخته می شود. در پایان نیز, در راستای طراحی مناسب سیلوها در فرآیند توسعه مجدد, چارچوبی در قالب دیاگرام ارائه می شود.
-1 شناسایی اراضی قهوه ای شهری
اراضی شهری، به کلیه اراضی داخل در محدوده و حریم شهر یا شهرک اطلاق میشود. این اراضی از لحاظ مالکیت و در ایران، به سه دسته: اراضی عمومی - زمینهای در مالکیت دولت، نهادها و ارگانهای دولتی و عمومی و زمینهای ملی اعلام شده و موات و... - ، اراضی موقوفه - زمینهای مورد وقف خاص و عام - و اراضی خصوصی - زمینهای در مالکیت اشخاص حقیقی و نیز اشخاص حقوقی خصوصی - دسته بندی و از لحاظ سابقه عمران و احیاء به سه نوع: اراضی دایر، اراضی موات و اراضی بایر تقسیم بندی میشوند. - جمشید زاده, - 1389 در خارج از کشور نیز اراضی به سه دسته ی: زمین های خاکستری , زمین های قهوه ای و زمین های سبز تقسیم می شوند.
در چند سال اخیر زمینهایی که درگذشته دارای عملکرد صنعتی بوده - شامل کارخانه ها رهاشده، ساختمان ها و انبارهای صنعتی و ساختمان هاییکه سابقاً دچار آلودگی بوده اند و دارای پسماند صنعتی باشد، دچار آلودگی شده و یا در معرض آلودگی قرار دارند - و از نظر مکانی در مرکزیت شهرهای بزرگ و یا در قسمت صنعتی شهر قرار دارند، به عنوان اراضی سوخته یا اراضی قهوه ای شناخته میشوند. باید به این نکته اشاره کرد که زمینهای که میزان آلایندگی آنها بیش از حد مجاز باشد، اراضی قهوه ای محسوب نمیشود. - EPA, 2009 -
اراضی قهوه ای در مقیاس های مختلف قابل رؤیت هستند. نه تنها عناصر صنعتی بلکه اراضی کشاورزی، نظامی و یا مسکونی را نیز در خود جای می دهند. به همین دلیل محققان زیادی در پی تعریفی واضح از این زمین ها هستند. - مانند: Alker et al, 2000; Alkin, 2006 & Loures, 2010 - با توجه به تعریف فوق می توان شاخص هایی را به عنوان معیار های شناسایی اراضی قهوه ای در نظر گرفت. ازجمله ی این شاخصهای کالبدی معرف اراضی قهوه ای و میان فضاها می توان به این اصول اشاره کرد:
- اراضی باید داخل شهر باشند؛
- این اراضی باید از املاک متروکه، بلا استفاده و از کار افتاده باشند؛
- محوطه های آلوده و رهاشده مانند کارخانه ها متروکه، تأسیسات رهاشده، ایستگاه های راه آهن غیرفعال، پمپ بنزین های متروکه، انبارهای صنعتی و غیره - Caves, 2005 - . از جنبه ی ناسازگاری نیز ویژگی های زیر را می توان نام برد:
- ناسازگاری با کاربری های همجوار؛
- ناسازگاری با سلسله مراتب و ظرفیت شبکه ی ارتباطی؛
- ناسازگاری از جنبه ی منظر شهری - مخدوش کننده ی سیما و منظر شهری - ؛
- ناسازگاری زیست محیطی - بو، صدا، هوا، زباله، فاضلاب کاربری های در حال فعالیت - . - شورای عالی شهرسازی و معماری، - 1384 و - عندلیب، - 1389
-2 فرآیند توسعه مجدد اراضی قهوه ای
-1-2 توسعه مجدد شهری
از مفهوم توسعه مجدد تعاریف مختلفی ارائه شده است. برخی آن را به عنوان مجموعه سیاست ها و فعالیت هایی می دانند که در مواجهه با فرسودگی کالبدی در شهرها انجام می شود. - Reddy, 1996 - در تعریفی دیگر، توسعه مجدد شهری به عنوان فرآیند توسعه ی زمین به کار رفته است. فرآیندی که برای باز زنده سازی زیر بناهای کالبدی، اقتصادی و اجتماعی شهر استفاده می شود و پیش زمینه آن به دهه 1930میلادی باز می گردد. از این دیدگاه معمولاً برای توسعه مجدد شهری در قسمت های قدیمی شهر استفاده می شود. این فرآیند، ناحیه هایی از شهر را که دارای یکی یا بیشتر از ویژگی های زیر باشد، مد نظر قرار می دهد:
- زمینی که استفاده از آن بسیار کم است؛
- محیط ساخته شده ای که رو به زوال و خرابی باشد؛
- محدوده ای که فرصت های اقتصادی آن محدود شده باشد. - Caves, 2005 - ویژگی نخست را می توان در اراضی بایر و داخل شهر، محوطه های رها شده و ساختمان های بلا استفاده یا تخریب شده و یا حتی کاربری های موجودی یافت که از آنها استفاده مناسب و کافی نمی شود.
