بخشی از مقاله
چکیده
جمعیت شهری طی دهههای اخیر رشد مستمری داشته و رشد و توسعه شهری فرایندی غیرقابل اجتناب است. در این راستا با توجه به محدودیت زمین برای توسعه شهرها و همچنین مشکلات حاصل از رشد بیرویه و پراکنده شهرها، توسعه درونزا به عنوان یک راهبرد مورد توجه قرار گرفته است. یکی از رویکردهای مطرح توسعه درونزا توجه به اراضی قهوهای است که رها نمودن این اراضی باعث بروز مشکلات زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی میشود.
از این رو هدف این پژوهش بررسی روشها و معیارهای شناسایی اراضی قهوهای و شناسایی اراضی قهوهای شهر بجنورد میباشد. بنابراین در این پژوهش که دارای ماهیت کاربردی، با استناد به مطالعات کتابخانهای و اسنادی و به روش توصیفی است. پس از شناسایی روشها و معیارهای شناسایی اراضی قهوهای به منظور شناسایی اراضی قهوهای شهر بجنورد از سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره گرفته و از پایگاه اطّلاعات مکانی و لایه کاربری اراضی شهر استفاده شده است.
ابتدا به شناسایی اراضی نظامی، اراضی متروکه و مخروبه، اراضی صنعتی با آلایندههای متفاوت پرداخته و این کاربریهارا به صورت یک لایه رقومی جداگانه تبدیل شده و زمینهای کمتر از 1000 متر حذف نموده است. سپس از بین آنها اراضی فاقد کیفیت و متروکه و مخروبه انتخاب شده به طوری که در داخل بافت شهری واقع شده باشند و در حال حاضر یا غیر فعال بوده یا بر لزوم خروج آنها از شهر تأکید شده باشد و برای تدقیقاطّلاعات، لایه فوق بر نرمافزار Google Earth منطبق شده و محدودههایی که به تازگی ساخته شدهاند از آن حذف نموده و اراضی قهوهای شهر بجنورد شناسایی شده است. به طوری که در شهر بجنورد 403 قطعه زمین قهوهای با 4234291 مترمربع وسعت وجود دارد.
-1 مقدمه
برای مقابله با پدیده خزش شهری ورشد بی قواره افقی و دستیابی به توسعه پایدار شهری، باید به دنبال جایگزینی برای زمین خالی به منظور توسعه در بافتهای پر شهری بود. درونزا کردن توسعه و توسعه شهر در درون محدوده خدماتی موجود، یکی از راهکارها محسوب میشود. بنابراین توسعه درونزا، رویکردی است که در پاسخ به این نیاز به وجود آمده و روشهای مختلفی را پیشنهاد کرده است که توسعه مجدد یکی از این روش-هاست.
مفهوم توسعه مجدد از اواسط قرن نوزدهم در متون شهرسازی مطرح شد. این رویکرد در کشورهای متفاوت با فرایندهای گوناگون و در زمینهای مختلفی صورت میگیرد. اما در تمام این فرایندها تاکید اصلی بر زمینها و یا محیطهای رو به زوال درون شهری است که استفاده بهینه از تاسیسات و تجهیزات شهری، توسعه بهینه شهر و جلوگیری از تحمیل هزینههای اضافی بر شهر و سیستم مدیریت و توسعه شهری از ویژگیهای اساسی آن است.
این زمینها کهبعضاً دارای آلایندگیهایی به دلیل سابقه کاربری خود بوده و منشا مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی هستند، اراضی قهوهای نامیده میشوند. واژه اراضی قهوهای در اوایل دهه 1990 میلادی زمانی که اندیشمندان به دنبال چگونگی کنترل و مقابله با خسارت زیستمحیطی سایتهای آلوده صنعتی و تجاری بودند، ابداع شد. اراضی قهوهای املاکی متروک، مهجور و بیاستفاده صنعتی هستند که ممکن است دچار آلودگی زیستمحیطی باشند و اراضی صنعتی و نظامی دو دسته عمده اراضی قهوهای را شامل میشوند.
به علت تنوع تعاریف جاری مورد استفاده، تعیین تعداد دقیق زمینهای قهوهای موجود دشوار است. زمینداران و شهرداریها در توصیف املاک به عنوان زمینهای قهوهای با ننگ برچسب زمین آلوده شده، تردید دارند. مالکان ترس از کاهش در ارزش یا اقدام اجرایی توسط دولت را دارند. شهرداران نگرانن که انتشار مقادیر زمینهای قهوهای آنها در نقطعه ضعف نسبت به شهرها قرار دهد که این اطلاعات را منتشر نمیکنند البته در طی دهههای اخیر دانشگاهیان به خوبی سیاستگذاران در مورد تعریف اراضی قهوهای بحث کردهاند که هماکنون به عنوان »زمین یا محوطهسازی که در گذشته توسعه یافته است - هرچند که آلوده باشد یا نباشد - شناخته شده است.[1]« مقاله حاضر به دنبال آن است که ضمن شناخت روشها و معیارهای شناسایی اراضی قهوهای به شناسایی اراضی قهوهای شهر بجنورد بپردازد.
-2 مبانی نظری تحقیق
1؛-2 تعریف اراضی قهوهای
زمین قهوهای در واقع محوطهای رها شده، بدون استفاده یا تحت استفاده صنعتی یا تجاری است که در آن توسعه مجدد یا گسترش از طریق آلودگی محیطی دشوار گردیده یا واقعا پیچیده شده است.[2] این نوع از سطوح میان افزا معمولا جزء سطوحی به حساب میآیند که برای مدت طولانی کم استفاده یا بدون استفاده باقی ماندهاند و معمولاً دارای اعیانی فرسوده هستند. این سطوح که بر اثر جابهجایی صنایع از داخل شهرها باقی ماندهاند، از جمله مهمترین فرصتهای توسعه میان افزا به شمار میآیند[3]، زیرا با وجود اینکه بسیاری از دلالان و بساز و بفروشها هنوز هم به دنبال محوطههای زمین سبز برای پروژههای جدید مسکونی و تجاری و صنعتی هستند، تعداد زیادی از معماران و تاجران و سرمایهگذاران اخیراً فواید توسعه زمینهای قهوهای را، که اغلب تقریباً نزدیک شبکههای حمل و نقل اصلی یا سواحل و محلههای قدیمی هستند، دریافتهاند.[4] اراضی قهوهای به قطعه زمینی گفته میشود که توسعه مجدد و استفاده دوباره از آن امکان پذیر است و در حال حاضر در آن زباله، مواد آلوده کننده آلاینده و یا زمینه ایجاد این موارد در آن وجود دارد.[5]
روشهای شناسایی اراضی قهوهای
به منظور بررسی روشهای شناسایی اراضی قهوهای از تحقیقات انجام شده توسط چنگ فانگفانگ1 در پژوهشی با عنوان" بهبود زمین شهری: یک چارچوب برای بهبود شیوههای توسعه مجدد اراضی قهوهای" که برای شناسایی اراضی قهوهای به تحقیقات انجام شده توسط کافین و مایر2 استناد کرده است و همچنین از تحقیقات انجام شده توسط دپارتمان کیفیت محیط زیست آیداهو3 که به جستجوی سوابق و پایگاههای داده برای تعیین کردن اراضی قهوهای بالقوه پرداخته و همچنین از مقاله رهنما و همکاران که روشی برای شناسایی اراضی قهوهای شهر مشهد ارائه داده، استفاده شده است.
روش شناسایی اراضی قهوهای توسط چنگ فانگفانگ با استناد به تحقیقات انجام شده توسط کافین و مایر در سال 2002 که در آن پیشنهاد به استفاده موثر از پایگاه دادههای فراوان برای شناسایی اراضی قهوهای شده به شرح زیر است. آنها معتقدند که بر موانع موجود در شناسایی سایت های قهوهای بالقوه از طریق ایجاد ارتباط منابع اطلاعاتی که در حال حاضر موجود هستند میتوان غلبه کرد. کافین و مایر منابع داده اراضی قهوهای را به سه نوع تفکیک کردهاند: منابع فدرال، ایالتی و محلی. سازمان های محیط زیست فدرال و ایالتی مستقیمترین اطلاعات در مورد مکان تائید شده خاک و آبهای زیرزمینی آلوده را ارائه میدهند. این نوع از اطلاعات یک دید کلی از الزامات زیستمحیطی و ایمنی را فراهم می-کند. منابع اطلاعات محلی میتواند اطلاعات دقیقتر و با ارزش برای شناسایی سایتهای بالقوه که در آن آلودگی به اندازه کافی مشکل ساز نیست برای جلب توجه دولت ایالتی یا فدرال فراهم کند.
