بخشی از مقاله
چکیده
اگرچه بیش از 56 سال از تصویب قانون هواپیمایی کشوری در ایران میگذرد و فعالیتهای این بخش نیز نزدیک به 90 سال در کشور سابقه دارد، لاکن مقررات حاکم بر این بخش همچنان براساس قانون سال 1328 هواپیمایی کشوری است و تغییرات بسیار مختصری در آن انجام یافته است. در این مقاله سعی در بررسی ساختار ایمنی هوانوردی کشور و واحدهای مسئول هوانوردی شده است. مشکلات ساختاری مورد بررسی قرارگرفته است و چند نمونه از ساختار ایمنی هوانوردی در کشورهای جهان مقایسه شده است.
مقررات ایکائو در ارتباط با ساختار ایمنی هوانوردی Safty management system - SMS - مورد بررسی قرارگرفته و اقداماتی که به نظر میرسد میبایست در کشور انجام شود پذیرفته شده است. این مقاله نتیجهگیری می کند که ساختار ایمنی هوانوردی کشور بیشتر براساس بررسی سوانح اتفاقیه و جلوگیری از تکرار آن است و اصولاً مقررات خاصی برای ایجاد ساختار ایمنی در واحدهای تولیدی، بهرهبردار و عملیاتی بخش هوانوردی از قبیل کارخانه سازندۀ هواپیما، شرکتهای هواپیمایی و فرودگاهها وجود ندارد.
مقدمه
هر زمان و هر مکانی که صحبت از ایمنی هوانوردی و حمل و نقل هوایی پیش میآید و بحث ارتقای ایمنی پروژهها مطرح میشود، بیگمان یکی از مهمترین موضوعاتی که صنعت هوایی کشور در حال حاضر با آن مواجه است بحث نوسازی ناوگان هوایی است. این مهم پس از سوانح هوایی اخیر در کشور در سالهای گذشته قدرت گرفته است و به صورت جدیتری پیگیری میشود. برابر اظهارنظرهای برخی از دستاندرکاران و مسئولان هریک به نوبه خود عملاً حوادث و سوانح هوایی در کشور عمر بالای ناوگان هوایی کشور را اعلام میکند و امروز اقدام به نوسازی ناوگان برای جلوگیری از سوانح هوایی گام اصلی در ارتقای ایمنی پروازها به شمار میرود.
ضمناً در برخی گفتارها و اظهارنظرها استفاده از هواپیمای شرقی نیز خطرآفرین و غیرامن جلوه داده میشود و تغییر ناوگان هوایی به هواپیمای مدرن غربی تنهاراه ارتقای ایمنی در پروازها به شمار میرود. آنچه مشخص و معلوم است بهکارگیری هواپیماهای جدید و مدرن امروزه در ناوگان هوایی کشور، ضریب ایمنی پروازها را بالا برده و به وضعیت کنونی حمل و نقل هوایی کشور بهبود خواهد بخشید و استفاده از هواپیمای مدرن غربی راحتی و آسایش مسافران را بیش از پیش فراهم خواهد ساخت.
هدف ار ارتقای ایمنی پروازها جلوگیری از حوادث مخاطرهانگیز و سوانح هوایی به منظور حفظ جان و مال مسافران هوایی است، چنانچه سوانح هوایی را مورد بررسی دقیق قراردهیم به صورت خلاصه عوامل بروز سانحه یا مربوط به وضعیت عملکرد وسیله پرنده است که در صورت بروز هر نوع نقص فنی یا مشکل در مراحل طراحی و ساخت یا مونتاژ وسیله پرنده رخ میدهد یا عوامل مربوط به عملکرد شرکت هوایی عملیاتیکنندۀ وسیله پرنده مشکل یا موردی داشته است و در برخی موارد نادر علل سوانح به آشفتگیهای جوی برمیگردد.
اگر دو مورد اولی که علل بیشتر سوانح از آن برمیخیزد مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میدهیم به یک عامل مشترک میرسیم که مرجع اکثر علل بروز سوانح هوایی است. عدم رعایت استانداردها و رویههای مدون و تجربهشده بینالمللی در حوزههای مختلف صنعت هوایی، نادیده گرفتن الگوها و دستورالعملهای معتبر در تعمیرات و نگهداری هواپیماها و در واحدهای مختلف عملیاتی یک شرکت هواپیمایی ضعف در مدیریت منابع انسانی عدم استفادۀ بهینه از امکانات و تجهیزات موجود شرکت، عدم برنامهریزی های آموزشی جهت بهسازی نیروی انسانی متخصص و ماهر فنی و عملیاتی، نداشتن ساختار سازمانی پویا و صحیح، نبودن واحدهای بازرسی و کنترل کیفیت و مرغوبیت، همه و همه از عواملی است که میتواند عامل بروز سانحه در یک شرکت هوایی گردد.
تمام موارد فوق را به انضمام بسیاری از فاکتورهای مؤثر در ایمنی هوانوردی و حمل و نقل هوایی در قالب یک سیستم مدیریت ایمنی تعریف میشود. SMS وجود چنین سیستمی در صنعت هوانوردی و حمل و نقل هوایی بسیار حیاتی و ضروری است. مدرنترین و بهترین هواپیماها با بهترین تجهیزات و پرکارترین و مشهورترین پرسنل فنی و عملیاتی که به تمام رموز علوم و فنون هوانوردی و مباحث عملیاتی اشراف کامل داشته باشند بدون وجود یک سامانه مدیریت ایمنی کارا نبوده و میتواند سانحهساز باشد. سامان بخشیدن و بهبود وضعیت صنعت هوانوردی و حمل و نقل هوایی کشور و ارتقای ایمنی سطح پروازها اتخاذ تصمیمات هوشمندانه در قالب ایجاد یک سامانه مدیریت ایمنی در جهت مرتفع ساختن نیاز کشور را میطلبد.
بحث ایمنی در هوانوردی و حمل و نقل هوایی در کشور و ارتقای سطح موجود آن در کشور بحث بسیار مفصلی است و راهی دراز در پیش دارد. مجموعه قوانین هواپیمایی کشوری که دربرگیرندۀ مجموعه قوانین هواپیمایی الحاقیه؛ مصوبات و توافقنامهها را شامل میشود مصوب سال 1328 میباشد علیرغم بازنویسی و تغییرات عبارتی در آن که در سال 1375 توسط یک کمیته تخصصی در سازمان هواپیمایی کشوری شکل گرفت، تغییرات و بازنگری قانونی و حقوقی در آیین مجموعه مقالات به عمل نیامده است.
به این مجموعه قوانین فاقد قوانینی است که مستقیماً ایمنی را مورد اشاره قرار داده و در مدیریت ایمنی هوایی اشاره موردی یا ماده ای داشته باشد. در خصوص طراحی و ساخت قوانین لازم در کشور تدوین و تصویب نشده است، تأسیس دفتر حمایت و نظارت بر طراحی و ساخت و مونتاژ وسایل پرنده در سازمان هواپیمایی کشوری در سال 1374 و تدوین دستورالعمل های اجرایی و روش های تأیید مراکز طراحی و ساخت، و گواهینامه های تأیید نوع و تولید Design oraganization approval Type certificate and production certificate توسط دستاندرکاران و کارشناسان این واحد، انجام گرفته ولی مراحل قانونی آن طی نشده و موضوع قانونمند نیست.
حتی به جرئت میتوان گفت که ضمیمههای پیمان شیکاگو که در 18 حوزۀ تخصصی مختلف معروف به انکسهای ایکائو مرجع و پایه کاری صنعت هوانوردی و حمل و نقل هوایی در کشور هستند مرجع قانونی مستند و صریح ندارد. مقررات و دستورالعملهای داخلی جهت صدور گواهینامههای پرسنلی براساس مندرجات انکس یک ایکائو در سازمان هواپیمایی کشوری تدوین شده و اجرا میشود ولی قوانین مربوطه را نداریم.
مدیریت ایمنی هوانوردی در سازمان هواپیمایی کشوری تعریف نگردیده و ناشناخته شده است و جایگاه ویژهای برای ایمنی، کنترل عوامل و فاکتورهای سازندۀ ایمنی در هوانوردی و حمل و نقل هوایی در کشور وجود ندارد. علیرغم اینکه و احدهای مختلف سازمان هواپیمایی کشوری بر فعالیت مؤسسات و شرکتهای هواپیمایی نظارت عالیه دارند و امور فنی، مهندسی، تعمیرات و نگهداری واحدهای مختلف عملیات پرواز شرکتهای هواپیمایی را بازرسی میکنند ولی خلأ قانون صریح و مستقیم ایمنسازی صنعت هوانوردی و حمل و نقل هوایی در این سازمان مشهود است.
به طوریکه واحد یا قسمت مشخصی مسئول ایمن سازی صنعت هوانوردی نیست و فقط بخش بررسی سوانح در سازمان هواپیمایی کشوری منتظر وقوع حوادث و سوانح هوایی است تا آن را به روش خود که عمدتاً نشأت گرفته از تجربیات کارشناسان این واحد است بررسی و اعلام نظر نماید، که البته عموماً نتایج این بررسیها محرمانه تلقی میشود و به جای نشر در مراجع علمی و آموزشی و فنی و عملیاتی به منظور جلوگیری از بروز حوادث مشابه فقط به شرکت سانحهدهنده و مراجع ذیصلاح اعلام و ارسال میگردد.
باتوجه به اهمیت ویژۀ ایمنی در صنعت هوانوردی و حمل و نقل هوایی و حوادث و سوانح هوایی در سالهای اخیر در کشور ضرورت بازنگری و توجه بیشتر به طرحها، قوانین و مقررات و نحوۀ اجرای آنها و حضور فعالتر و قانونمند سازمان هواپیمایی کشوری در عرصه صنعت هوایی کشور، و حساسیت جامعه نسبت به موضوع و اثر جهانی آن که میبایستی تمامی مساعی مسئولان مربوط در استفاده از کلیه منابع و امکانات برای پیشگیری از سوانح به کارگرفته شود.
وزارت راه و ترابری در اجرای مصوبه دولت وقت مبنی بر تدوین طرح جامع ارتقای ایمنی حمل و نقل در بحث هوانوردی نسبت به تشکیل شورای عالی سیاستگذاری حمل و نقل هوایی با حضور بیش از 40 نفر از مسئولان، صاحبنظران و خبرگان صنعت و به ریاست وزیر محترم راه و ترابری وقت از نیمه اول فروردین ماه 1381 در سازمان هواپیمایی کشوری اقدام گردید. شورای مزبور بررسیهای خود را بر پایه دو محور اساسی ناوگان و فرودگاهی مواردی چون، آموزش و بهسازی نیروی انسانی، قوانین و مقررات و استانداردهای ملی هوانوردی، نظارت و بازرسی مراقبت از پروازها، ناوبری، تجهیزات و وسایل و ناوگا مورد نیاز، تأسیس مراکز آموزشی و شرکتهای هواپیمایی، بررسی سوانح و سیستم مدیریت ایمنی را مورد مطالعه و بازنگری قراردادند.
ملحوظ نظرقراردادن وضع موجود کشور، محدودیتهای ناشی از عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تخصصی، طرح راهبردی هوانوردی را با شعار ایمنی، حق مردم و تکلیف دولت و یا صرف 3500 نفر ساعت فعالیت کارشناسی تدوین و ارائه کرد. راهبردها و طرح تهیهشده به منظور نیل به اهداف ایمنسازی صنعت هوایی کشور، و کاهش تعداد حوادث و سوانح هواپیماهای تجاری و عمومی و همجواریهای پروازی و حوادث و سوانح زمینی فرودگاهی،شامل موارد ذیل است:
- پیشگیری از سوانح و حوادث هوایی، براساس تجزیه و تحلیل جزئیات علل وقوع سوانح و حوادث هوایی و نقش عوامل مختلف انسانی، محیطی و ماشینی و بهکارگیری توصیههای ایمنی و تدوین برنامه ایمنی به منظور پیشگیری از سوانح و حوادث هوایی در آینده.
- تجریه و تحلیل و تبادل اطلاعات ایمنی
- صدور گواهینامه و نظارت، با بهکارگیری یک سیستم نظارتی و بازرسی منسجم و مدون و مستمر جهت اعمال استانداردها و کشف ضعفها و کاستیها در زمینههای مختلف مرتبط به ایمنی پروازها و ارائه طریق برای مرتفعکردن آنها.
- اجرای طرحهای نوین هوانوردی، با استفاده از فناوریهای جدید و مسیرهای هوایی و فرودگاهها، ضمناً در این رابطه پروژههای اجرایی پیشنهادی به شرح ذیل اعلام گردیده است:
-1 تدوین و بازنگری نظام صدور گواهینامهها و گواهیهای تأیید
-2 تدوین طرح و اصلاح نحوۀ نظارت و بازرسی
-3 تدوین طرح تعیین سطوح ایمنی هوانوردی بر مبنای حداکثر پذیرش خطر
-4 بازنگری در طرح طبقهبندی فضای هوایی فرودگاههای کشور
-5 تدوین و تهیه، ارائه، تصویب و ابلاغ مقررات ملی هوانوردی کشور
-6 انتقال پروازهای آموزشی نظامی و غیرنظامی به فرودگاههای کمترافیک
-7 تدوین طرح الزامات فنی و عملیاتی ناوگان هوایی
-8 بازنگری در فرآیند تأسیس شرکتها و مؤسسات هوایی
-9 فرآیند تأسیس و بهرهبرداری از فرودگاههای کشور
