بخشی از مقاله
چکیده
در سند تحولبنیادین آموزشوپرورش بر استقرار نظام سنجش و صلاحیت های عمومی، تخصصی و حرفه ای، تعیین ملاک های ارزیابی و نظام رتبه بندی علمی و تربیت افراد و تقویت انگیزه ارتقای شغلی در آنان، براساس نظام معیار اسلامی و استقرار نظام پرداخت ها براساس تخصص، شایستگی ها و عملکرد رقابتی تاکید شده است .
از آن جا که توجه به هر سازمان در ابتدا باید بر مدیریت متمرکز باشد،ضروری است با شناخت به موقع و به جای مدیریت در مدارس ابتدایی،درصدد بهبود و ارتقای مدیریت برآییم و از این طریق به سایر اهداف آموزشی دست یابیم. هدف اصلی از این مقاله بررسی عوامل موثر بر جذب نیروهای توانمند آموزش و پرورش در پست مدیریت مدارس می باشد.
دراین مقاله به این نظر می رسیم که؛از نظر مقطع،مدارس ابتدایی دارای مدیران با ثباتتری بودهاند، و مدیرانی که با سابقه بیشتر از بیست سال فعالیت به مدیریت منصوب شدهاند بیش از سایر مدیران ثبات داشته اند همچنین انتخاب مدیران درشرایط فعلیگاهاً متناقض با اصول و شرایط به کار گماری آن ها به عنوان مدیریت در مدارس ابتدایی به نظر می رسد. در این مقاله سعی شده است،ضمن اشاره به مباحث نظری و لزوم شناخت بیشتر این پست مهم، نقش آن در جامعه و آموزش و پرورش نیز بیان گردد، لذا این مقاله از نوع ترویجی بوده، شاید که زمینهای برای پژوهشهای تجربی در این زمینه گردد.
مقدمه
از بحث های مهم در همه عرصه های علمی،فنی ،آموزشی و ساحت های فردی و اجتماعی مدیریت است.چرا که مدیریت،همه توان ها و استعداد ها را به جریان می اندازد و بهره وریِ صحیح را امکان پذیر می نماید. از میان انواع مدیریت،مدیریت آموزشی،با اهمیت ترین،مؤثرترین و ظریف ترین نوع مدیریت است که موضوع آن»انسان«است .انسانی که در مدارس و مؤسسات آموزشی وارد شدهو نیازمند تعلیم و تربیت و رشد ابعاد جسمانی،عاطفی،اجتماعی، عقلانی و اخلاقی است.
مدیریت کارسازوکارآمد در سازمانهای آموزش و پرورش می تواند به بالا بردن درجهء رضایت معلمان از کار،پیوند استوار با اولیای دانشآموزان و تقویت انجمنهای اولیا و مربیان،کاهش افت تحصیلی،نوآوری و خلاقیت در روش ها،بهره گیری بهینه از منابع انسانی و مالی و بالاخره به شکوفایی شخصیت کودکان،نوجوانان و جوانان یاری رساند.
عظمت توجه به مدیریت به ویژه مدیریت آموزشی تا آن حد است که در قرن بیست و یکم،هنر و علم اداره کردن گروههای کوچک و بزرگ انسانی،از شاخص های و خصوصیات عمدهء تمدن معاصر اعلام شده و این دانش در زمرهء یکی از رشتههای تخصصی علوم انسانی درآمده است.در ایران نیز توجه به مدیریت آموزشی و سرمایه گذاری در تربیت مدیران و شایسته در سطوح عالی،میانی و اجرایی ضرورت دارد [1] در رأسهمه مجموعه ها از روزگار کهن تا به امروز،مدیری که هم معلمی کرده و مربی است می گمارند تا این وظیفه خطیر را به انجام رساند. در محیط آموزش و ومدارس ابتدایی،این مقوله نیز بیشتر پراهمیت است،اما اینکار باید مطابق شاخصه هایی صورت گیردتا عزل ونصب ها سلیقه ای رابطه ای نباشد.
مدیریت آموزشی،فرایندی است اجتماعی که با به کار گیری مهارت های علمی،فنی و هنری کلیهنیروهای انسانی و مادی را سازماندهی وهماهنگی نموده و با فراهم آوردن زمینه های انگیزش و رشد با تأمین نیازهای منطقی فردی و گروهی معلمان،دانش آموزان و کارکنان به طورصرفه جویانه به هدف های تعلیم و تربیت برسد.[4] در دوره های گذشته،مدیریت آموزشی مدارس ابتدایی مانند سایر مدیریت ها،یک هنر یا فن تلقی می شد.از این روبرای اداره مؤسسات آموزشی ابتدایی به تجربه افراد،میزان سابقه و مهارت مدیران اهمیت داده می شد و هدایت فعالیت های آموزشی به آنان سپرده می شد.
وجود مدارس،مکاتب و کلاس های محدود و عدم گسترش سازمان های آموزشی موجب شده بود که به پرورش مدیران آموزشی کمتر توجه شود و یا احساس نیاز گردد. با گسترش مدارس و دیگر سازمان های آموزشی به دلایل مختلف از جمله رشد جمعیت،تقاضای فزاینده ای برای برخورداری لازم از آموزش و پرورش،پیشرفت های علمی و صنعتی،موضوع مدیریت آموزشی،انتخاب و تربیت مدیران ئ رهبران آموزشی مورد توجه صاحبنظران قرار گرفت.
در سال های 1930تا کنون مدیریت آموزشی مدارس ابتدایی متأثر از نطریه های مدیریت علمی،روابط انسانی و رفتار سازمانی و سیستمی بوده است و هم اکنون در اداره سازمان های مختلف آموزش و پرورش از اصول،نظریه ها و روش های مختلف مدیریت به ویژه نظریه روابط انسانی استفاده می شود.[1] صاحبنظران مدیریت در مورد ویژگی های مدیران مدارس آموزش ابتدایی دیدگاه های مختلفی دارند و مدیریت خوب و موفق را برای این دوره با عوامل متعددی مرتبط می دانند و در این زمینه پژوهش های متعدد نیز انجام داده اند.
استاگدیل از جمله صاحبنظرانیاست که در مورد خصوصیات فردی مدیریت و میزان تأثیر آن در موفقیت مدیر به بررسی پرداخته است.حاصل این مطالعه مبین این امر بوده است که بین توفیق در رهبری و عوامل جسمانی نظیر قد،وزن،رنگ وسایر مشخصات جسمانی ارتباط زیادی دیده نمی شود.لکن بین پاره ای از خصوصیات روانی و ارتباط آن با توفیق در مدیریت مدارس ابتدایی همبستگی قابل توجهی وجود دارد.از این رو خصایصی نظیر،اخلاق و خوش برخوردیاعتماد به نفس ،اراده قوی،قدرت بیان،نکته سنجی،نشاط،ابتکار و خلاقیت،اشرافداشتنبر روانشناسی رشدو-تربیتی کودکان،هوشو استعدادرهبریدرمدیران مدارسابتدایی مؤثر می باشد.[5]
افزایش عده دانش آموزان،گسترش واحدهای آموزشی و اداری،توسعه مناطق آموزشی مبین این امر است که وزارت آموش وپرورش به بیش از دویست هزار مدیر آموزشی و معاون از سطح وزارتخانه تا مدارس ابتدایی نیاز دارد.این نیاز در سطح وزارت علوم،تحقیقات و فناوری و سازمان هایی که با امر آموزش سر و کار دارند نیز به خوبی احساس می شود. این مدیران قبل از انتصاب،ضمن خدمت به آموزش و بازآموزی نیاز مبرم دارند.[6]
رضایت شغلی میران مدارس ابتدایی
از نظریه های مهمی که بیش از همه به نیازهای کارکنان در سازمان و تقویت روحیه و افزایش رضایت شغلی آنان توجه کرده اند،نظریه روابط انسانی و نظریه رفتار سازمانی است. باید این نکته را همیشه مد نظر قرار داد که اگر مدیران مدارس ابتدایی رضایت کامل شغلی را داشته باشند و عاری از هرگونه دغدغه برای نیاز هایی که در مطالب بعدی یاد اور خواهیم شد باشند می توانند از نسل جدیدی که در مدارس خودشان تربیت می نمایند انسان هایی کارآمد و پویا و مناسب با جامعه بسازند.[7]
کینزبرگ و همکارانش - - 1951به دو نوع رضایت شغلی ،تحت عناوین،رضایت درونی و بیرونی اشاره می کند و رضایت درونی را ناشی از احساس لذت انسانی از اشتغال به کاری که دارد می داند؛ولی رضایت بیرونی را ناشی از میزان دستمزد و پاداش،نوع کار،روابط انسانی حاکم برمحیط کار و بلأخره شرایط محیطی ذکر می کند.
در مورد میزان رضایت شغلی مدیران مدارس شهر تهران و عوامل مؤثر در افزایش رضایت شغلی آنان پژوهشی انجام گرفته است.9 در این پژوهش میزان رضایت شغلی مدیران مدارس مقطع ابتدایی به این گونه بوده است: "در دوره ابتدایی42درصد مدیران - زن و مردBبه میزان زیاد وخیلی زیاد از شغل خود راضی بوده اند و احساس رضایت مدیران مدارس دارای درجهکارشناسی و بالاتر بیش از مدیرانی بوده است که مدرک پایین تری داشته اند." مدیران موردپژوهش درمقطع ابتداییدرموردکاهشرضایتشغلیخود علل متعددی را ذکر نموده اند از جمله:
.1عدم امکانات کافی.
.2کم توجهی مراجع ذیربط و عدم همکاری-سازمان های مسئول.
.3حجم زیاد کار در مدارس ابتدایی.
ویژگی های مدیران مدارس مقطع ابتدایی:
تحصیلات:
مدیریت نظام آموزش،همانند بسیاری دیگر از فعالیتهای بشری،از قابلیت تجربه کردن برخوردار است و با انباشت تجربه در این حوزه دانش مدیریتی آموزشی پدید آمده است.بر این اساس،میتوان انتظار داشت که از سویی افرادی که به کار مدیریت در آموزش و پرورش 9 صافی،احمد و همکاران،پژوهشی در زمینه میزان رضلیت شغلی مدیران مدارس شهر تهران و عوامل مؤثر در افزایش رضلیت شغلی از دیدگاه آنان،.1371 گمارده میشوند با گذشت زمان تجاربی را کسب کند که آنان را برای اعمال بهتر مدیریت مدد رساند.این نگاه به مدیریت آموزشی است که در قالب نظریهء" اکتسابی بودن مدیریت"قابل طرح است..[8]
نشان داده است که مدیران دارای تحصیلات دانشگاهی در زمینه ریشهیابی و حل ابتکاری مشکلات،انتقادپذیری نسبت به معلمان،آگاهی از وضعیت تعلیم و تربیت و توانایی اجرای طرحهای تغییر و نوآوری،از مدیران بدون تحصیلات دانشگاهی موفقتر هستند.نظریهی اکتسابی بودن مدیریت بر این موضوع تأکید میکند که توانایی مدیریت در واقع نوعی کسب دانش است که میتواند از تجربه دیگران یا تجربه خود شخص به دست آید. از این رو شورای عالی آموزش و پرورش به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش آئین نامه ای تحت عنوان آئین نامه نحوهانتصاب مدیران و مسئولان آموزش و پرورش را تصویب و برای اجرا،ابلاغ نموده است که شرایط اختصاصی مدیران مدارس ابتدایی و آمادگی چنین تعریف شده است:
.1داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی یا بالاتر با حداقل سه سال سلبقه آموزشی یا تربیتی
2 .داشتن مدرک تحصیلی دیپلم با حداقل7سال سابقه آموزشی یا تربیتی
ثبات مدیریت:
هرگاه مدیر فرصت یابد مدت زمان بیشتری را به امر مدیریت بپردازد؛یعنی با ثبات باشد،تجارب فراوانتری کسبمیکندکهاورا-درامرانجامدادن صحیحتر وظایف مدیریتیکمک- خواهدکرد[9]،[10]،[4]،.[1] در عین حال،ثبات مدیریت فواید دیگری نیز در پی دارد که به شرح زیر است:
-برای برنامهریزی درازمدت انگیزه ایجاد میکند؛
-امکان ارزشیابی فعالیتهای طولانی را فراهم میآورد؛
-موجب احساس امنیت شغلی و در نتیجه،سلامت روانی مدیران میشود؛
-انطباقکارکنان با شرایط را سهلتر میسازد؛
-آشنایی بیشتر با قوانین و مقررات را موجب میشود؛
-مسئولیتپذیری مدیران را افزایش میدهد.
وظایف مدیران آموزشی
هدف اصلی مدیریت آموزشی تسهیل وپیشبرد امر آموزش ویادگیری است که برای رسیدن به این هدف مدیرانآموزشیبایدوظایفزیررا انجام دهند.
الف-وظایف عمومی
برنامه ریزی عبارت است از تعیین اهداف وتدارک فعالیتها ، امکانات ووسایل برای تحقق اهداف لذا داشتن طرح وبرنامه کار هفتگی ، ماهانه وسالانه از وظایف مهم یک مدیر موفق آموزشی است *سازماندهی:فراگرد سازماندهی یعنی جریان نظم وترتیب دادن به کار وفعالیت ، تقسیم وتکلیف آن به افراد به منظور انجام دادن کار وتحقق هدفهای معینی می باشد .
