بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر با هدف بررسی "صلاحیت حرفه ای معلمان: راهکارها و چالش ها" تهیه شده است. در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر استقرار نظام سنجش صلاحیت های عمومی، تخصصی و حرفه ای ، تعیین ملاک های ارزیابی و نظام رتبه بندی علمی و تربیتی آموزگاران و تقویت انگیزه ی ارتقای شغلی در آنان "براساس نظام معیار اسلامی" و "استقرار نظام پرداخت ها" براساس تخصص، شایستگی ها و عملکرد رقابتی تاکید شده است.
بدین معنا که برای ارتقای شأن معلم در نظام اجرایی کشور و توسعه و پیشرفت همه جانبه ی جمهوری اسلامی ایران به خصوص نقش آن در تعلیم و تربیت اسلامی اقتضا دارد در یک نظام شایسته سالاری مبتنی برارزیابی های کاربردی و رقابتی ، معلم مورد آزمون واقع شود و متناسب با توانمندی های تخصصی و حرفه ای و شایستگی های فردی و اجتماعی در رتبه ای مناسب قرار گیرد.
همچنین ، اصول تربیت اسلامی - در مواردی نظیر انطباق با نظام معیارهای اسلامی،اولویت تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، خردورزی و اعتدال - آموزگاران فرهیخته و شایسته و متناسب با تراز اعتقادات اسلامی می طلبد.بنابراین و دراین راستا ، وزارت آموزش و پرورش مکلف شده است در اجرای سند تحول بنیادین و با همکاری تمامی اجزای دولت جمهوری اسلامی ایران ، نسبت به تدوین نظام رتبه بندی حرفه ای معلمان در یک دوره ی زمانی اقدام کند و هم زمان ، اصلاحات ساختاری و محتوایی لازم را در نظام تعلیم و تربیت اعمال نماید. در این طرح ، نظام پرداخت ویژه ای به منظور ارزیابی شایستگی ها و پرداخت متناسب با آن برای جامعه ی معلمان در نظر گرفته شده است
مقدمه
معلمان در گسترش آموزش و پرورش نقش کلیدی دارند.مهمترین عامل کیفیت، کنش و واکنش هایی است که میان معلمان و دانش آموزان اتفاق می افتد. عناصر این تعامل دانش،مهارت و حساسیت معلم از یک سو و انتظارات یادگیری، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و ویژگی های فرهنگی یادگیرندگان از سوی دیگر هستند که موفقیت یا شکست آموزش و پرورش را تعیین می کنند.
بنابراین، به کار گماردن تواناترین و شایسته ترین افراد برای حرفه ی معلمی حیاتی ترین مسئله است و حیاتی تر از آن برنامه های تربیت معلم و آموزش های ضمن خدمت هستند که با کیفیت برتر و بالاتر فراهم آیند و برای معلمان این فرصت پیش آید تا دانش و مهارت خویش را در طول دوران خدمت افزایش دهند. کیفیت هر نظام آموزشی در نهایت به کیفیت معلمان آن جامعه وابسته است.
حرفه ای شدن معلمان بر جنبه های تکنیکی تدریس و ارتقای موقعیت اجتماعی حرفه ی معلمی متمرکز است. حرفه ای شدن فرآیندی است که به وسیله ی آن انجام یک حرفه یا شغل مستلزم داشتن مهارت های ویژه ای می شود.معلم حرفه ای باید از دانش محتوایی ، رشد کودک، سبک های یادگیری، راهبردهای تدریس و مجموعه ای جدید از ارزش های همراه با احترام به تفاوت های فردی، همکاری با همکاران و گرفتن بازخورد مداوم از تدریس و قابلیت هدایت و تغییر و ارتباط موثر درک عمیق تری داشته باشد.
رویکرد های جدید در تربیت و آموزش مداوم آموزگاران براساس توسعه ی مفهوم رویکرد سیستمی به آموزش، در نظر گرفتن تدریس به عنوان فعالیت حرفه ای و سیاست های حمایت کننده ی توسعه ی حرفه ای به وجود آمده و آموزش نیاز مداوم زندگی حرفه ای معلمان شده است
یافته های دانش پژوه و فرزاد - - 1385 به منظور ارزشیابی مهارت های حرفه ای معلمان دوره ابتدایی گویای این امر است که معلمان مورد مطالعه برخلاف آنکه در کلیات تدریس از مهارت نسبی برخوردارند اما در اجزای مهم تدریس با برخی نارسایی های جدی روبرو هستند. در فعالیت های آموزشی کلاس درس به هدف های مهارتی کمتر از هدف های دانشی و نگرشی توجه می کنند. اکثر آنان هنوز پایبند الگوهای سنتی آموزش هستند و از روش های فعال و خلاق و فناوری اطلاعات خیلی کم استفاده می کنند.
حاتمی - - 1383 در طراحی مدل ارزشیابی عملکرد معلمان دوره ی ابتدایی ، مولفه های صلاحیت های معلمان را شامل این موارد می داند.عملکرد حرفه ای: آگاهی از موضوع تدریس و نحوه ی تدریس آن ، مدیریت بر یادگیری دانش آموزان ،ارزیابی منظم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و اتخاذ تدابیر لازم ، تعهد در برابر توسعه ی حرفه ای خود و ارائه سطح بالای رفتار حرفه ای. رفتار شغلی: رعایت مقررات اداری، برخورد مناسب با اولیای دانش آموزان و همکاران، انتقال تجربیات به همکاران،پشتکار و جدیت در کار، ابتکار، خلاقیت و نوآوری، انعطاف پذیری. رفتار اخلاقی: رعایت ارزش های دینی. شاخص های عملکردی: علاقه مندی به تعلیم و تربیت، آگاهی از فنون اداره ی کلاس، شناخت تفاوت های فردی دانش آموزان،داشتن روحیه ی همکاری با مدرسه.
هونگ و همکاران - 2008 - ناهماهنگی بین صلاحیت های تربیت معلم پیش از خدمت و صلاحیت های مورد نیاز تدریس معلمان ضمن خدمت را بررسی کرد.با استفاده از تحلیل عاملی ، صلاحیت های معلمان در 6 دسته ی اصلی توانایی فکری، سیستم ارزش ها، مهارت های بین فردی،توانایی مدیریت، توانایی های حرفه ای و ویژگیهای شخصیتی دسته بندی شد.نتایج پژوهش تفاوت قابل ملاحظه ای بین نظر معلمان در مورد صلاحیت های تربیت پیش از خدمت معلمان و نیاز مندیهای شغلی معلمان در حال خدمت نشان نداد.بیشترین تفاوت در صلاحیت های مدیریت خطر پذیری ، تفکر پیش کنشی و تفکر منطقی بود.هدف از انجام این پژوهش بررسی صلاحیت های حرفه ای معلمان دوره ی آموزش عمومی به منظور ارائه چارچوب مناسب بود.
هانتلی - - 2003 در پژوهشی کیفی صلاحیت معلمان را در 6 دسته ی آماده سازی مناسب ، داشتن دانش پایه ی عمیق برای تسهیل یادگیری ، استفاده از راهبردهای مختلف مدیریت رفتار دیگران ، برقراری ارتباط مؤثر با ذی نفعان مدرسه، حرفه ای عمل کردن و خودآگاهی طبقه بندی نمود.
مفهوم صلاحیت و مهارت حرفه ای آموزگاران
صاحب نظران تعلیم و تربیت درباره ی مفهوم صلاحیت و مهارت های حرفه ای آموزگاران ، که از اواسط قرن بیستم در نظام های آموزشی پدیدار شده است ، نظریات مختلفی بیان کرده اند. از جمله هایبرمن و بومهان - - 2005 به مولفه های "روش های تدریس و ارزش یابی" اشاره کرده اند و ویلگاس و ریمرس - - 2007 نیز نقش مهارت های حرفه ای معلم را در تغییر در نظام آموزشی بسیار ضروری دانسته و در این رابطه به مؤلفه های "روش های جدید تدریس، تکنولوژی آموزشی و ارزشیابی" پرداخته اند.مهرمحمدی به توانایی های مربوط به روش های تدریس و ارزشیابی و استفاده کردن معلم ازتکنولوژی آموزشی اعتقاد دارد.
منظور مرعشی - - 1374 از این مهارت ها آگاهی معلمان از "روش های تدریس ،سازماندهی و اداره ی کلاس،مشاوره و راهنمایی دانش آموزان و ارزش یابی"است.هم چنین ملکی - - 1384 به مهارت ها و توانایی های علمی معلم در فرآیند یادگیری مانند" مهارت در تهیه ی طرح ، اجرای روش های نوین تدریس، طراحی آموزشی و ارزش یابی" و شعبانی و نوروزی و آقازاده نیز به آشنایی معلمان با "روش های تدریس، طراحی آموزشی و ارزش یابی" به عنوان مؤلفه های مهارت های حرفه ای معلمان اعتقاد دارند.
صلاحیت های حرفه ی معلمی
صلاحیت های معلمی ،مجموعه ی شناخت ها، گرایش ها و مهارت هایی است که آموزگار با کسب آن ها می تواند در جریان تعلیم و تربیت به پرورش جسمی، عقلی، عاطفی، اجتماعی و معنوی فراگیرندگان کمک کند.این صلاحیت ها را می توان در سه حیطه ی شناختی، عاطفی و مهارتی طبقه بندی کرد.منظور از صلاحیت های شناختی مجموعه ی آگاهی ها و مهارت های ذهنی است که معلم را در شناخت و تحلیل مسایل و موضوعات مرتبط با تعلیم و تربیت توانا می سازد. صلاحیت های عاطفی مجموعه گرایش ها و علایق معلم به مسایل و موضوعات مرتبط با تعلیم و تربیت است و صلاحیت های مهارتی به مهارت ها و توانایی های علمی آموزگار در فرآیند یادگیری مرتبط می شود.از مجموعه ی صلاحیت های سه گانه ، صلاحیت تاثیرگذاری بر دانش آموز حاصل می شود
صلاحیت معلم به توانایی معلم در برآوردن نیازها و مطالبات حرفه ی تدریس به میزان کافی و با استفاده از مجموعه ای یکپارچه از دانش،مهارت و نگرش گفته می شود به طوری که این مجموعه در عملکرد و بازتاب معلم تجلی یابد
معلم اثربخش کیست؟
تاکنون درباره ی" اثربخشی " تعاریف گوناگونی ارائه شده است. در فرهنگ علوم تربیتی آمده است: " اثربخشی عبارت است از میزان تحقق اهداف و انجام موفقیت آمیز ماموریت. به تعبیر دیگر اثربخشی عبارت است از عملکرد و کارایی مطلوب در تخصیص منابع" - فرمیهنی فراهانی،. - 1378آموزگاران اثربخش باید دانش و مهارت های مورد نیاز برای دستیابی به هدف های مورد نظر را داشته باشند و نیز باید بتوانند آن ها را در زمان مناسب به شیوه ی مطلوب و مورد انتظار به کار گیرند.
طبق نظر میدلی - - 1982، برخورداری از دانش و مهارت های مختلف با عنوان شایستگی یا صلاحیت معلم مطرح می شود و کاربرد دانش و مهارت های مزبور عملکرد معلم تلقی می گردد.لذا پژوهشگرانی که سعی دارند اثربخشی معلم را بشناسند، باید بتوانند بین شایستگی معلم و عملکرد وی و تحقق هدف های آموزشی پیوندی برقرار کنند.آموزگار اثربخش به گونه ای متناسب هدف هایی را که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با یادگیری دانش آموزان مرتبط است، محقق کند. کارهای آموزگاران اثربخش به خوبی سازمان یافته و آماده است. یعنی از وقتشان به خوبی استفاده می کنند و می کوشندبرنامه های خود را از قبل تنظیم کنند.
برای تغییر دادن موضوع بحث و گفت وگواز لحظه ها استفاده می کنند یعنی در کلاس فعالیت های متنوعی را باعث می شوند و هر حادثه ی یادگیری را مقدمه و بهانه ای برای حادثه ی یادگیری دیگر می دانند.این گونه معلمان از برنامه یا جدول یادگیری سریع بهره می برند یعنی کلاس را به صورت زنده، شاد و فعال اداره می کنند.ولی به دانش آموز فشاری بیش از ظرفیت او وارد نمی آورند.
انگیزه های دانش آموزان را برای یادگیری، فعال نگه می دارند.یعنی آن چنان فضای روانی ای ایجاد می کنند که دانش آموزان کنجکاو و برانگیخته برای آموختن باقی می مانند.موجباتی را فراهم می آورند که دانش آموزان ما هیجان و انگیزه ی لازم را برای انجام فعالیت های یادگیری داشته باشند. - ساعتچی،. - 1374براساس تحقیقی که راینز - - 1968 انجام داده است، معلمی که رفتار دوستانه دارد، دانش آموزان را می فهمد و رفتار و هیجان هایش سازمان یافته و سالم است، دانش آموزان را برای یادگیری بیشتر برمی انگیزد.
