بخشی از مقاله
چکیده
مشارکت زنان همواره یکی از ارکان مهم در توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع بودهاست. در دهههای اخیر در ایران مشارکت زنان به عنوان نیروی فعال روستایی و بخش کشاورزی مورد توجه محققین قرار گرفته است. تعاونیها بعنوان سازمانهای مردم - نهاد میتوانند زمینهساز همافزایی توانمندیهای زنان و بهبود مشارکت آنان در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی باشند. لذا این مطالعه با هدف تبیین سطوح مشارکت اعضاء تعاونی زنان تفیهان و عوامل مؤثر بر آن انجام شد.
جمعیت این مطالعه تمام اعضای تعاونی تفیهان بود 418 - عضو - که تعداد 200 نفر از ایشان با استفاده از روش نمونهگیری طبقه بندی تصادفی انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده برای جمعآوری دادهها پرسشنامه بود که روایی صوری آن بوسیله پانلی از متخصصین تأیید و برای بررسی پایایی آن نیز آزمون راهنما اجرا شد که آلفای کرونباخ متغیرها بین 0/88 0/72 بود. یافتهها نشان داد که پنج متغیر پنج متغیر آگاهی اعضاء، جو تعاونی، سن اعضاء، حمایتهای مالی تعاونی و برنامهریزی تعاونی جهت اجرای فعالیتها به ترتیب وارد معادله رگرسیونی شدند ومجموعاً توانستند حدود 54 درصد از مشارکت اعضاء را پیش بینی کنند. در نهایت با توجه به یافته-ها، پیشنهادهای کاربردی جهت پیشبرد تعاونی ارائه شد.
مقدمه
مفهوم مشارکت از دو قرن پیش وارد نظامهای سیاسی و سپس قلمرو صنعت، بازرگانی و اقتصاد گردید، اما در سه دهه اخیر به شدت مورد توجه متخصصان توسعه و سیاستمداران قرار گرفته است. فلسفه اصلی مشارکت، استفاده از فکر و نظر دیگران در تصمیمگیریها است - شاعری و سعدی، . - 1382 مشارکت عبارتست از درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیتهای گوناگون، به گونهای که آنان را برمیانگیزد تا برای دستیابی به هدف های گروهی دیگران را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند - طوسی، . - 1372
مشارکت مردم در روند توسعه، نزد صاحب نظران چنان جایگاهی دارد که گاه توسعه را معادل مشارکت دانسته اند و یا مشارکت را وسیله و هدف توسعه ذکر کردهاند . مشارکت به مثابه واقعیتی اجتماعی و جوهره جوامع انسانی ، به لحاظ تاریخی ریشه در زندگی اجتماعی انسان دارد و از فرایندهایی به شمار میآید که با گذشت زمان دگرگون شده و صورت های چندگانهای به خود گرفته است - پطروشفسکی و دیگران، . - 1349 امروزه جدا کردن مفهوم مشارکت و تعاون از مفاهیم توسعه امری دشوار است.
مشارکت به عنوان عنصری کلیدی در توسعه محسوب می-شود که برای تضمین موفقیت توسعه میبایست آن را در فرآیند توسعه لحاظ نمود. مشارکت حلقه گمشده در فرآیند توسعه میباشد که میبایست آن را درطرحهای توسعه جای داد . زنان نیز که جزئی از نیروهای فعال در جامعه هستند، در فرآیند توسعه دخیل هستند و توجه به آنها میتواند مسیر توسعه را هموارتر کند. به طوری که وضعیت زنان در هر جامعهای نشانگر میزان پیشرفت آن جامعه است - محمودیان، . - 1382 در جهان به ویژه در جوامع روستایی و بخش کشاورزی همواره مردان بیش از زنان مورد توجه قرار گرفتهاند. بیاعتنایی و غفلت از نقش زنان در طرحهای توسعه موجب شد تا در سال 1975 به عنوان سال جهانی زن و دهه 1985 1976 از طرف سازمان ملل متحد به عنوان دهه زنان لقب گیرد.
مدیران و برنامهریزان کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه، به زنان روستایی، توانمندی آنها و نقش ایشان در فرآیند دگرگونی و توسعه جامعه روستایی، چندان اعتقادی ندارند و زنان در این کشورها بیشتر عناصر حاشیهای، غیر فعال و غیر مولد محسوب میشوند؛ از این رو جای تعجب نخواهد بود که زنان در چنین شرایطی، به تدریج، از آموزشهای نوین، توزیع عادلانه درآمد، پیوند با بازار و در یک کلام از مشارکت در سطوح تصمیمگیری محروم شوند - امینی و احمدی شاپورآبادی، . - 1386 زنان تنها یک دهم درآمد دنیا را دریافت نموده و کمتر از یک درصد داراییهای دنیا را در تصرف دارند.
از دیرباز زنان روستاهای ایران در کنار امور خانهداری، همسرداری و تربیت فرزندان، به فعالیتهایی نظیر بذرکاری، نشای صیفیجات، تنک و وجین کردن چغندر و پنبه، کوبیدن حبوبات و کمک در بوجاری محصولات مزرعه، جمعوجور کردن امور دامداری و خشک کردن گوشت برای مصرف در فصل سرما میپردازند - شهبازی، . - 1382 این نشان از وجود توانمندیهای مختلف در بین زنان روستایی است که متأسفانه، در مقایسه با مردان روستایی توجه بسیار ناچیزی به آن شده است.
آمارها و ارقام مربوط به فعالیتهای زنان به دلایل گوناگون واقعیتها را نشان نمیدهد، به دلیل اینکه بیشتر زنان در مقابل کارشان پول دریافت نمیکنند و فعالیتهای تولیدی آنها جزء کارهای خانه به حساب میآید و زنان خانهدار شمرده شده و از نظر اقتصادی غیر فعال محسوب میشوند - قاسمی و واحدی، . - 1382 در ایران هر زن فعال روستایی 3 تا 5 ساعت و گاه 8 ساعت از وقت خود را در امور مربوط به صنایع دستی صرف میکند. این قشر همچنین در کارهای زراعت و باغداری مشارکت فعال دارند.
در این بین هر زن سالانه از 20 روز تا 2 ماه روزانه از 4 ساعت تا 8 ساعت در امور زراعی به شوهر خود کمک میکند. همچنین 40 درصد فعالیتهای کشاورزی به وسیله زنان روستایی انجام میشود و 25 درصد ارزش افزوده بخش کشاورزی را زنان روستایی ایجاد میکنند و حدود 85 درصد فعالیتهای دامداری و صنایع دستی در روستاها توسط زنان ایجاد میشود - بیکزاده، . - 1386 بر اساس آمارهای سازمان ملل، ایران از نظر مشارکت نیروی کار در اقتصاد کشور، رتبه 128 را در میان 134 کشور کسب کرده است 23. درصد زنان ایرانی در بخش اقتصاد کشور مشارکت دارند که در مقابل آن، مشارکت مردان 77 درصد است. از این میان، 34 درصد زنان در بخش کشاورزی فعالیت دارند که این رقم در برابر 23 درصد مردان قرار دارد - اعظمی و سروشنیا، . - 1389
بر اساس برخی آمارها گفته میشود زنان 70 درصد فعالیت مربوط به زراعت برنج، 90 درصد فعالیت مربوط به تولید سبزی و صیفی، 50 درصد فعالیت مربوط به زراعت پنبه و دانههای روغنی، 30 درصد مربوط به امور برداشت باغها و 80 تا 100 درصد فعالیت مربوط به تولید لبنیات را در بیشتر استانهای کشور به عهده دارند - مشیری و همکاران، . - 1388 مفهوم مشارکت محلی به یک دغدغه جهانی برای نظریه پردازان و متخصصان توسعه روستایی تبدیل شده است.
در حقیقت مشارکت به عنوان ابزاری کارامد برای رشد و توسعه در نظر گرفته می شود .این جریان بر پایه دونظریه بنا شده است : از طرفی ارزشهای مردم سالاری، ضرورت مشارکت مردم در توسعه سیاستها و برنامهها را ضروری میداند و از طرف دیگر حضور مردم در مراحل تصمیم سازی برنامه های توسعه، عامل تضمین کننده آنها در مراحل آتی طرح است . - Seetharam, 1990 - مشارکت کلید اصلی دستیابی به نیروهای محلی و به کارگیری آنان برای هرگونه اقدام توسعه ای است . - UNDP, 2005 -
از اوایل دهه 1970 به بعد با تأکید کارشناسان بر توسعه یکپارچه روستایی و به دنبال آن نقش مشارکت روستاییان و به ویژه زنان روستایی در روند توسعه، نحوه و دامنه فعالیت زنان در امور روستایی به شکل عام و در فعالیتهای کشاورزی به طور اخص به گونه ای مشهود مورد توجه قرار گرفته است. چرا که زنان روستایی علاوه بر اینکه حدود نیمی از جمعیت روستاها را تشکیل می دهند، به عنوان نیروی انسانی قابل توجه، نقش اساسی در تولید محصولات کشاورزی و غذایی و به طور کلی در فعالیتهای مختلف رایج در روستا دارند به گونهای که 40 درصد از نیروی کار بخش کشاورزی را تشکیل می دهند و 50 درصد از فعالیتهای مربوط به تولیدات کشاورزی به وسیله آنها انجام می شود، ضمن اینکه در تمام مراحل پرورش دام نقش بسزایی داشتهاند و 75 درصد تولیدات صنایع دستی کشور نیز توسط آنها تولید میشود - آجیلی و دانایی، . - 1384
این در حالی است که در اعلامیه و برنامه کار کنفرانس جهانی اصلاحات ارضی و توسعه روستایی آمده است " زنان باید همگام و همپای مردان در فر ایندهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی توسعه روستایی سهیم و شریک باشند و به طور کامل در بهبود وضع زندگی ساکنان مناطق روستایی، ایفای نقش نمایند " - پور طرق، . - 1380 مشارکت فرآیندی است که افراد دخیل در آن به صورت فعال، آگاه، آزاد و مسئول برای رسیدن به هدفی مشترک تلاش میکنند - سازمان ملل متحد، . - 1375
مشارکت فرآیندی است که در آن افراد مشارکت کننده در مورد موضوعی که مرتبط با زندگی فرد یا گروه است، به منظور رسیدن به یک هدف مشترک با یکدیگر تعامل میکنند و به عقاید یکدیگر احترام میگذارند - لوئیس چاولا، . - 2001 مشارکت را سازماندهی افراد در قالب گروهها، تشکلها و سازمانهای مورد نظر، وسیلهای جهت افزایش و توزیع مجدد فرصتها و شرکت جستن در تصمیمگیریهای اجتماعی و همیاری در توسعه و بهرهمند شدن از ثمرات آن تعریف نمودهاند - علیبیگی و گلابی، . - 1392
پیشینه پژوهش
دستیابی به توسعه تعاونیها بدون نهادینه کردن مشارکت اعضا در فرآیندهای آن، امری محال است. در سالهای اخیر، رویکرد مشارکتی مورد توجه فزایندهای قرار گرفته است. اهمیت مشارکت هم بعنوان هدف و هم بعنوان وسیله مطرح میگردد. تعاونیها تا زمانیکه تعاون، کار و تلاش جمعی را ترویج میدهند، ابزاری سازمانی یا تشکیلاتی جهت پاسخگویی به منافع جمعی و بومشناختی هستند - روستا و همکاران، . - 1389 تعاونی زنان نیز از این امر پیروی میکند.
زرافشانی و همکاران - 1388 - ، در پژوهش خود به تعیین جایگاه مشارکت زنان روستایی کرمانشاه پرداختند و بیان کردند که بیشترین میزان مشارکت زنان مربوط به پله دگرگونسازی بوده و بین میزان مشارکت زنان با وضعیت تأهل و میزان تحصیلات متفاوت، تفاوت معنی-داری وجود دارد. بر اساس نتایج تحقیق علیبیگی و بنیعامریان - 1388 - ، میتوان گفت که سطح تحصیلات، سن و سطح تحصیلات همسر از عوامل تأثیرگذار بر میزان مشارکت زنان روستایی در برنامههای آموزشی ترویجی است.
