بخشی از مقاله
خلاصه
شهرها از دیرباز یکی از مهمترین سکونتگاه های بشری و مکانی مهم برای فعالیتهای اجتماعی ساکنین آن به شمار میآمده است. توجه به این امر میان شهر و شهروند به وضوح بیانگر تاثیر پذیری بشر از محیطی است که در آن زندگی می کند. یکی از بنیادیترین عناصر شکلدهندهی یک شهر محله میباشد که به خوبی نوع فرهنگ، ارزشها و معماریهای صورت گرفته را از دورههای مختلف به نمایش میگذارد.
متاسفانه امروزه در پی گسترش نابهجای شهرسازی و ظهور محلات جدید، عدم توجه به بافتهای قدیمی و وجود اسکانهای غیررسمی بسیاری از این بافتها نقش عنصری خود را از دست دادهاند. نوشتار حاضر میکوشد تا با بررسی عوامل فرسودگی محلهی خواجه عطا در بندرعباس راهکارهای پیشنهادی مناسب را در جهت ساماندهی این بافت فرسوده همگام با باز آفرینی ارزشهای بومی تعیین نماید. از نظر هدف پژوهشی، مقالهی حاضر جزء تحقیقات کاربردی محسوب میشود و اطلاعات به شیوهی کتابخانهای و میدانی جمعآوری گردیده است. از نتایج تحقیق میتوان به ارتقای ویژگیهای فیزیکی و بهبود سیمای شهری، افزایش هویت محلهای و نیز توانمندسازی فعالیتهای مردمی اشاره نمود.
.1 مقدمه
"محله" جزئی از ساختار یک شهر و نشانهای آشنا برای تمام ساکنین آن شهر میباشد. نام محله حس خوشایندی از تعلق خاطر مکانی، صمیمیت و امنیت را در ساکنین محله به دور از هر گونه حس قربت بوجود میآورد." محله" یک تشکل اجتماعی، محل سکنای قشرهای گوناگون اجتماع و تداومیافته بر اساس ارزشهای گذشتگان و نیازهای امروزین ساکنین می باشد به گونهای که خود به خوبی نوع فرهنگ، ارزشهای بومی و معماری را دراین بافتها از دورههایی مختلف به نمایش میگذارد.
برکپور در رابطه با بقا و پایداری هویت در محلههای مسکونی چنین بیان نمود: »هویت سیمای مجموعه خصلت های بصری، کالبدی و معماری است که به صورت غالب در سیمای محله تداوم دارد… به عبارت دیگر منظور همان ارزش های محیطی است که در مناطق مسکونی گذشته وجود داشته و مردم با آن خو گرفتهاند. نظم فضاهای پر و خالی، خوانایی فضا و سیمای محله ای و کیفیت های بصری مناطق مسکونی گذشته از جمله ارزش هایی هستند که در ذهن مردم نقش بستهاند . در واقع، مجموعه اینها هویت محلههای مسکونی را شکل میدهند و نیاز به بقا و پایداری آن را ضروری می نمایند.
[1] « متاسفانه در پی گسترش بیش از حد برخی از محلات تازه تأسیس شهری و حجوم مردم به سوی این بافتها بسیاری از محلات قدیمی درشرایط فرسودگی قرار گرفتهاند و به صورت یک معضل بزرگ در شهر برای شهروندان نمایان شدهاند. برای جلوگیری از فرسودگی محلات، اجرای برنامههای ساماندهی محلات در قالب الگوها و ارزشهای بومی محلات ضروری است. تداخل در بافتهای فرسودهی محلات و نحوهی دخالت در آنها مدتها است مورد بحث مدیران شهری، معماران، برنامه ریزان و دیگر نهادهای اجرایی قرار گرفته است اما آنچه که کمترین توجه بدان گشته، ارزشهای هویتی و تاریخی و در مجموع آنها ارزشهای بومی محلات میباشد. ارزشهایی که خود نمایانگر فرهنگ، شیوه-ی زندگی، شغل، سطح دانش و یا هر عامل دیگری که یک قشر خاصی از جامعه بدان پایبند گشته است. ساماندهی محلات میبایست با زندهسازی ارزش های بومی محله که بیان کنندهی هویت آن محله میباشد صورت پذیرد و در عین حال پاسخگوی نیازهای ساکنین باشد.
محلهی خواجهعطا یکی از قدیمیترین بافتهای شهر بندرعباس میباشد که متاسفانه بدلیل عدم رسیدگی بخشهای دولتی برای گسترش فضاهای خدماتی-اجتماعی، عدم نظارت این بخشها بر ساخت و ساز بیرویه و خارج از ارزشهای منطقهای، وجود اسکانهای غیررسمی در حاشیهی ساحل و عدم همکاری ساکنین آنها با بخشهای اجرایی موجب گردیده است که در این محله که یکی از محورهای کار و فعالیت شهر محسوب میشود تغییر سیمای محیطی، تراکم ناموزون و خارج از ظرفیت محیطی به ویژه در حاشیه ساحل رخ داده شود و موجبات فرسودگی بافت را فراهم سازد. لذا در این نوشتار ابتدا به بررسی مفهوم ساماندهی پرداخته وسپس مفهوم ارزشهای بومی و کارکرد آن را در ساماندهی این محله بررسی می نمائیم. ساماندهی محلهی خواجه عطا را میتوان گام اول در تغییر، تحول و بهبود وضعیت موجود در جهت ارتقای شرایط مناسب زندگی این محل بر شمرد. از جمله اهداف این مقاله را میتوان بهبود سیمای شهری و فعالیتهای توانمند سازی دانست.
.2 روش تحقیق
مقالهی پیش رو از نظر هدف پژوهشی، جزء تحقیقات کاربردی محسوب میشود که روش انجام آن توصیفی- تحلیلی و از نظر اطلاعات کیفی میباشد. در این پژوهش اطلاعات از طریق اسناد کتابخانهای - پایان نامه ،مقاله ، کتاب و سایتهای اینترنتی - و میدانی شامل مشاهده جمعآوری شده است. در این تحقیق به منظور تحلیل محدودهی مورد مطالعه از نقشه استفاده گردیده شده است.
.3 محدوده ی مورد مطالعه
شهر بندرعباس یکی از شهرستانهای استان هرمزگان و مرکز آن میباشد. وسعت این شهر در حدود 68476 کیلومترمربع میباشد و بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن دارای 449 هزار نفر جمعیت میباشد .[2] »کالبد شهر بندرعباس در طول 30 سال اخیر شاهد تغییرات بسیار گستردهای بوده است. این تغییرات سبب شکلگیری دو ساخت قدیمی و جدید در شهر شده است. در مرکز شهر ساخت قدیمی و سنتی شهر متناسب با وضعیت اقلیمی شهر مشاهده می شود، در حالیکه پس از دوران پهلوی و ورود مدرنیته به ایران و گسترش آن در زمان پهلوی دوم، ساخت و سازهای جدید با معماری غیربومی در شهر شکل گرفت. این تغییرات علاوه بر تغییر بافت بومی شهر بر ساختار فضایی آن نیز تاثیر غیر قابل انکاری گذاشته است.[3] «
محلهی خواجهعطا یکی از محلات قدیمی این شهر محسوب میشود. این محله، جزء ناحیهی دو منطقهی دو شهرداری است که از شمال به خیابان امام خمینی، از جنوب به دریا، از شرق به محله نایبند جنوبی و از غرب به محله سیم بالا منتهی شده است. محدوده مورد نظر با استناد بر مطالعات انجام گرفته توسط مهندسین مشاور پرداراز تحت عنوان "برنامه ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی و اقدامات توانمند سازی اجتماعات آنها با تاکید بر بهسازی شهری بندرعباس با دیدگاه شهرنگر" دارای 4866 نفر جمعیت میباشد. در تصویر 1 موقعیت محلهی مذکور در نقشه شهر بندرعباس مشخص گردیده شده است. در تصویر 2 محدودهی محلهی خواجهعطا و در 3 تصاویری از وضعیت درون بافت را مشاهده مینمایید.
