بخشی از مقاله
چکیده :
با عنایت بر اینکه اکثر بافت هاي با ارزش تاریخی واقع در بافت سنتی شهرها، همیشه گویاي مسائل و مشکلات منحصر به فردي بوده است، لذا بدون بررسی مسائل و مشکلات بافت هاي مرکزي بصورت کلی، توجه صرف به این بافت هاي ارزشمند همواره ضروري به نظر می رسد. در عین حال بسیاري مسائل و مشکلات بافت ها به نوعی قابل تعمیم به کل محدوده هاي فرهنگی – تاریخی شهرها می باشد. چرا که بافت هاي سنتی همواره قلب تپنده شهر می باشد. بنابراین، در این مقاله ابتدا ضمن تجزیه و تحلیل مشکلات بافت هاي باارزش تاریخی شهر بندرعباس در خصوص بافت هاي فرهنگی- تاریخی و یادآوري برخوردهاي بعمل آمده با این محدوده ها بنا به ضرورت در این مقاله توضیحات کاملی در رابطه با ساماندهی فضاهاي تاریخی داده می شود .
در این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه اي، مشاهدات محلی و تجزیه و تحلیل نقشه هاي موجود سعی شده است که با توجه به فاکتورهاي مهم : افزایش شناخت، ، ساماندهی بافت تاریخی باارزش بر پایه ضرورت هاي واقعی و همچنین کاربرد نظام مدیریتی جامع، زمینه ي پایداري و خودیابی دوباره ي فرهنگی شهر و شهروندان را فراهم آورد. باتوجه به این موارد نقش سه عامل مهم شبکه ارتباطی ، سیستم اداري و سیستم تجاري شهر را در رابطه با بافت تاریخی شهر مورد نقد و بررسی قرار می گیرد و در پایان نیز راهکارهایی براي ساماندهی بافت با ارزش تاریخی بندرعباس ارائه می گردد.
مقدمه
اگرچه ضرورت ساماندهی بافتهاي باارزش تاریخی به دلیل اهمیت و حساسیت آنها از ابعاد فرهنگی ، تاریخی ، اقتصادي، اجتماعی و کالبدي از سوي اندیشمندان، مسئولان و گروههاي مختلف، بارها با عناوین متفاوت مورد تاکید قرار گرفته و طرحها، برنامه ها و راهکارهاي متعددي نیز پیشنهاد شده است. اما نوع نگرش به مسایل بافت هاي تاریخی و اولویت بندي آنها و در نتیجه شیوه ارائه راهکار ساماندهی از مهمترین ویژگیهایی است که تضمین موفقیت هر اقدام اجرایی در گرو دقت و کفایت آن است.
بی تردید شناخت مسئله و نحوه نگرش به مشکلات بافتهاي تاریخی، تاثیري جهت دهنده بر فرآیند پیشنهادي ساماندهی و باززنده داري دارد و در تعیین محور یا محورهاي اساسی آن نقش مهمی ایفا می کند. به بیان دیگر لازم است در ابتدا ضرورت ساماندهی و باززنده داري بافتهاي تاریخی با توجه به ابعاد مختلف اهمیت اینگونه بافتها مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و سپس بر اساس شناخت کافی از توانها، مشکلات و امکانات موجود بافت و در راستاي اهداف نهایی توسعه شهر، هدف ساماندهی تعیین شود.
سالهاست که ساماندهیی بافتهاي تاریخی ، به عنوان یکی از مسائل مهم شهري در تمامی دنیا مورد توجه قرار گرفته است و موضوع اساسی مباحث و جریانهاي جنجال برانگیز شده است. در ایران نیز پژوهشها، طرح ها ، مطالعات و پروژه هاي متعددي با دیدگاهها و نظرات مختلف به مسائل بافت هاي با ارزش تاریخی و پیشنهاد راهکارهایی براي ساماندهی آنها پرداخته اند. با این وجود هنوز هم بافت هاي تاریخی یکی از پر مساله ترین مناطق شهري به شمار می روند که با معضلات و مشکلات بسیاري رو به رو هستند.
مشکلاتی که دامنه فراگیري آنها علاوه بر بافت، تمامی شهر را در برگرفته است.بافت تاریخی قسمتی از شهر معاصر است که تا سال 1300 بر اساس ارتباطات پیاده وغیره موتوري شکل گرفته است این بافت از رشد تدریجی برخوردار بوده و احداث تاسیسات و خدمات شهري با نیاز ساکنین ان هماهنگ بوده است - حائري،1368، - 20 بافت تاریخی، مناطقی واقع شده دربخش هاي قدیمی شهرها هستند این گونه بافت ها که در زمان حاضر در مرکز شهرها واقع اند جایگاه و موقعیت ویژه اي دارند سطح نسبتا گسترده و عملکرد نیرومند در سطوح جهانی، ملی ، منطقه اي بر اهمیت انها افزوده است.
به دنبال تحولات ناشی از انقلاب صنعتی در زمینه هاي گوناگون اقتصادي، اجتماعی ، سیاسی وپیامدهاي ناشی از تمرکز جمعیت و فعالیتها در مرکز شهر بافتهاي تاریخی دیگر قادر به پاسخگویی نیازهاي جدید زندگی شهري از جمله امد و شد ماشین ها نبودند و دچار عدم تعادل در ساختار و کارکرد شدند محلات مسکونی ، هسته تجاري مراکز شهري علیرغم دارا بودن مرکزیت جغرافیاي ، سهولت دسترسی ، استقرار بازار و دارا بودن ارزش تاریخی و فرهنگی به دلایل متعددي از جمله بافت سنتی شبکه معابر ، فرسودگی کالبدي ، ضعف زیر ساختها و مشکلات زیست محیطی مسیر رکود وعقب ماندگی را طی می کند بافت تاریخی بندرعباس نیز به عنوان میراثی ارزشمند از تاریخ و فرهنگ این شهر باستانی بارها مورد توجه قرار گرفته است و مطالعات و پژوهش هاي بسیاري با دیدگاههاي مختلف واز جنبه هاي متفاوت بر روي ان انجام شده است با این وجود به رغم تهیه وحتی تصویب طرحها و پروژهاي مختلف این منطقه هنوز از پر مسئله ترین مناطق شهر است.
ساماندهی
ساماندهی به طور عام عبارتست از اصلاح روابط موجود و ایجاد نظم و ترتیب بهینه در میان اجزاي یک سیستم به گونه اي که در نهایت نیز کل نظام بسوي اهداف از پیش تعیین شده هدایت شود. بکارگیري این واژه براي یک منطقه را می توان در ابتدا شناخت کامل و سپس هدایت تدوین سیاست هاي موثر بهینه سازي عملکرد سازمان فضایی منطقه قلمداد نمود. برخی از این سیاست ها شامل ایجاد ساختار سلسله مراتبی مراکز و فضاها، تجهیز خدمات و تاسیسات زیربنایی، اصلاح راه هاي ارتباطی موجود و هدایت وضعیت فضاهاي کالبدي در سکونتگاه هاي مرکزي می باشد.
توسعه پایدار
توسعه پایدار داراي یک تاریخ تکامل مفهومی است که سابقهاي طولانیتر از کار کمیسیون برانت لند1 دارد. در واقع پایهها، اساس و مبانی فلسفی توسعه پایدار، به طور عمیقی ریشه در رؤیاهاي یوتوپیایی نویسندگان اولیه همانند دانته، توماس مور، کانت، روسیه، ویلیام پن و حتی وودر و ویلسون دارد - ویلر،. - 2 :1384 اما مفهوم توسعه پایدار اولین بار بطور رسمی توسط خانم برانت لند درسال 1987درگزارش "آینده مشترك ما" مطرح شد - بحرینی،28،. - 1376 نظریه توسعه پایدار حاصل بحث هاي طرفداران محیط زیست دربارهي مسائل زیست محیطی به خصوص محیط زیست شهري است که به دنبال نظریه توسعه پایدار براي حمایت از منابع محیطی ارائه شد.
توسعه پایدار یعنی ایجاد تغییراتی که در کاربریهاي شهري جهت رفع نیازهاي ساکنان شهر به عمل میآید تا در طول زمان شهر را از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی نگه دارد. نکته مهمی که باید بدان توجه کرد آن است که توسعه پایدار به آسانی و بدون سرمایه گذاري کلان، آموزشهاي فرهنگی، شناخت درست مسئولان دیگر نهادهاي مرتبط با شهر از مسائل، برنامه ریزي دقیق و مدیریتی مشخص، مشارکتهاي مردمی و غیره بدست نخواهدآمد - صالحی فرد،1383 ،. - 39 به طور کلی توسعه پایدار عبارت است از توسعهاي که نیازهاي کنونی و جهان را تامین کند بدون آنکه توانایی نسل هاي آتی را در برآوردن نیازهاي خود به مخاطره افکند و این که توسعه پایدار »رابطه متقابل انسان ها و طبیعت در سراسر جهان است«. - unesco , 1997 :13 -
پیشینه تحقیق
تجارب مدیریت شهري وساماندهی بافتهاي تاریخی شهرها در ایران به زمان 1300 تا اکنون برمی گردد که فراز وفرودهاي زیادي را در این مدت به خود دیده است اهمیت بافت تاریخی شهرها به دههي 1350 وبرگذاري سمینارها و مقالات علمی برمی گردد با پیروزي انقلاب ایران تلاش علمی در این زمینه کمتر شد تا اینکه در سال 1364 به بعد با اجرایی طرحهاي تحقیقاتی ، چاپ کتاب وسمینار دراین زمینه سرعت گرفت به دنبال تاسیس دفتر بهسازي و بازسازي بافتهاي فرسوده شهري دروزارت مسکن وشهرسازي دربرنامه دوم توسعه اقتصادي ،اجتماعی و فرهنگی کشور دربخش عمرانی شهري فصلی با عنوان " تهیه واجراي طرحهاي نوسازي وبازسازي براي 4 هزار هکتار بافت مسئله دار شهري " اختصاص یافت - سازمان مدیریت و برنامه ریزي کشور،2، - 1372 وتشکیلات جدیدي با عنوان شرکت مسکن سازان با شعبه هاي در مراکز استانها براي مدیریت وساماندهی و مرمت ناحیه شهرها در وزارت مسکن و شهر سازي ایجاد شد و طرحهاي مختلف دیگر نیز در بافت قدیم با هدف هاي ذیل در شهرهاي کشور اجراء گردید:
. 1 طرح تجمیع در بافت قدیم
. 2 طرحهاي مرمت و ساماندهی که با هدف ایجاد مدیریت جداگانه در وزارت مسکن و شهرسازي براي باززنده سازي بافتهاي قدیم با حفظ ویژگیهاي زندگی و عملکردي مطلوب به اجرا درامد مانند طرحهاي براي شوشتر ، سمنان وگرگان.
.3 طرحهاي روان بخشی با هدف اصلاح گذرگاهها براي امد و شد وسایل نقلیه موتوري با تاکید بر حفظ کالبد و ارزشها و روحیه حاکم بر محله مانند طرح روان بخشی بندرعباس و اصفهان.
. 4 طرح احداث مجتمع هاي مسکونی براي نوسازي وتغییر در بافتهاي محله قدیم از طریق وزارت مسکن وشهرسازي در سال 1381 ارائه شد.
