بخشی از مقاله
چکیده
بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری بخش اعظمی از سطح شهرهای کشور را تشکیل میدهند. این بافتها از طیف گسترده ای از مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج میبرند. سیاستها و برنامه های دولت که نقش غالب را در کنترل و هویت توسعه شهری به ویژه توسعه فیزیکی به عهده دارد، با ضعف در کنترل و هدایت توسعه شهری در چند دهه اخیر مواجه بوده است . یکی از مهمترین مسائل برای ارتقاﺀ سطح زندگی در بافتهای فرسوده شهری، بهبود و ارتقای مولفه های کالبدی و شاخصهای اجتماعی است. هدف اصلی این تحقیق شناسایی این مولفه ها در جهت ارتقا و بهبود آنها و ارائه راهکارهایی به منظور ساماندهی و توانمندسازی بافت قدیم شهر یزد با الگوی گیری از محله فهادان است که با توجه به مطالعات انجام شده و برداشتهای میدانی به آن پرداخته شده است.
مقدمه
شهر پدیده ای پویاست، تحول، تکوین، فرسودگی ونوشدن جزﺀ لاینفک آن است. به همین لحاظ وجود بافتهای قدیمی وفرسوده دربافت وبدنه شهر امری اجتناب ناپذیر است. این امردرشهرهایی که برپایه یک هسته روستایی ویا ادغام چند روستا پا به عرصه هستی نهادهاند، نمود آشکارتری دارد. شهرهای تاریخی بدلیل قدمت بافتها وشهرهایی که کانون روستایی را دربافت دارند، امروز با مسئله بافتهای فرسوده در معنای عام مواجه اند. در ایران نیز روستا شهرها وشهرهایی که با ادغام روستا ها ویا بر پایه هسته های روستایی ایجاد شدهاند با چالش بافتهای فرسوده مواجه اند. - ابلقی:۶۸ - بررسیهای موجود نشان میدهد که رشد سریع جمعیت شهری ایران ومتعاقب آن رشدکالبدی شهرها به سه عامل وابسته است:
۱- رشد طبیعی جمعیت
۲- مهاجرت از روستا به شهر
۳- ادغام روستاها در شهرها - اشنویی:۸۸ - . همه این عوامل درکنار نبود نظام برنامه ریزی یکپارچه برای شهرهای ایرانی وعدم توانایی تاسیسات وتجهیزات شهری برای پاسخگویی به این سیل جمعیت باعث شکل گیری بافتهای نامتعارف می شودکه نمونه های بارز آنها بافتهای فرسوده ناشی از ادغام روستاها به شهرها وازطرف دیگر رشد حاشیه نشینی در نامناسبترین مناطق شهری - یا نامساعدترین شرایط شهری - هستند - عندلیب:۶۸ - . تقابل بین سنت و الگوهای جدید زندگی وتفاوت ماهوی ناحیه تاریخی بانواحی جدید وتازه شکل گرفته شهر یک گسست اجتماعی و کالبدی را در کلیت شهر ایجاد نموده است که آن را نمیتوان به حال خود گذاشت و می بایست ازطریق ساماندهی و توانمند سازی آن ها، حیات این شهرها را احیاﺀ نمود و بی شک تداوم این وضع در تقابل باحیات پویای شهر بوده و باید مورد توجه و چاره اندیشی قرار گیرد - صرافی:۷۸ - .
بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری بخش اعظمی از سطح شهرهای کشور را تشکیل میدهند .این بافتها از یک سو از طیف گسترد های از مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج میبرند و برای کل گستره شهر یک تهدید جدی به شمار میآیند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز و خدماتی و نیز بهبود محیط زیست محسوب میشوند - مصیب زاده و همکاران -
اهداف تحقیق:
هدف اصلی این تحقیق بهبود و ارتقاﺀ مولفه های کالبدی واجتماعی به منظور ساماندهی و توانمندسازی بافت قدیم شهر یزد است. به این منظور تاثیر ویژگیهای اجتماعی ساکنان محلات بافت قدیم شهر از قبیل میزان سواد، سابقه سکونت، منشا تولد، انسجام واعتماد اجتماعی و ...به منظور ارائه راهبردهای مناسب اجتماعی و کالبدی جهت ساماندهی و توانمند سازی فهادان یزد مورد بررسی قرار گرفته است. تا بتوان الگوی تعمیم یافته ای را برای سایر بافتهای فرسوده شهری یزد و سایر نقاط ایران پیاده سازی نمود.
فرضیات تحقیق:
۱- از طریق بهبود و ارتقاﺀ مولفه ها ی کالبدی میتوان به ساماندهی و توانمند سازی فهادان پرداخت. ۲- با بهبود و ارتقاﺀشاخص های اجتماعی میتوان به توانمند سازی فهادان پرداخت.
روش تحقیق :
نوع تحقیق کاربردی - توسعه ای و روش بررسی از نوع توصیفی - تحلیلی است. روش جمع آوری اطلاعات در فصل مبانی نظری کتابخانه ای و در بخشهای دیگر با استفاده از ابزار پرسشنامه و مصاحبه صورت گرفته است. باتوجه به جمعیت ۳۴۱۷ نفری فهادان یزد باروش تخمینی ۰۱ درصد از سرپرستان خانوار و در نهایت ۵۰۱ نفر به عنوان حجم نمونه آماری انتخاب که باروش نمونه گیری تصادفی ساده، پرسشنامه تدوین شده در بین آنها توزیع گردیده است و درنهایت با کمک دو مدل تحلیلی SWOT و ماتریس های IFE , EFE به تحلیل داده ها پرداخته شده است.
قلمرو تحقیق:
یزد از شهرهای قدیمی ایران و از بهترین نمونه های شهرهای کویری به شمار میرود. نام یزد معمولاﹰ یاد آور آثار هنری و اصیل است. ظرافتهای بکار رفته در ساخت آثار هنری و معماری این منطقه در نوع خود بی نظیر بوده و از همین جهت دارای ارزش هنری فراوانی میباشد. بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن جمعیت شهرستان یزد در مجموع ۶۲۵ هزار و ۶۷۲ نفر است که این تعداد در ۸۳۱ هزار و ۰۰۲ خانوار زندگی میکنند که از این جمعیت ۴۷۲ هزار و ۵۹ نفر مرد و ۲۵۲ هزار و ۱۸۱ نفر زن هستند. در این شهرستان ۴۸۴ هزار و ۸۶۱ نفر جمعیت شهری و ۲۴ هزار و ۹ نفر جمعیت روستایی اعلام شده است.
یکی از قدیمیترین محلات شهر یزد فهادان می باشد که در مجاورت محله های بازار نو، شاه ابوالقاسم و کوشک نو قرار دارد. این محله از شمال به خیابان فهادان، از جنوب به محله های بازار نو و وقت الساعت، از غرب به محله های شاه ابوالقاسم و کوشک نو و از شرق به خیابان امام خمینی محدود می شود. »فهد« در لغت به معنای دانایان و سرشناسان میباشد زیرا این محل درگذشته محل سکونت اعیان، بزرگان و سرشناسان بوده است. همچنین این محله به یوزداران نیز لقب یافته است چون سلطان قطب الدین- ابن عزالدین لنگر از اتابکان یزد - قرن ۸ ه. ق - به نگهداری یوز علاقه زیادی داشته و در منزل خود یوزپلنگ نگهداری میکرده است. محله فهادان در اوایل قرن پنجم هجری ایجاد شده است. از عناصر شاخص تاریخی این محل میتوان به بقعه شیخ فهادان، مسجد قدمگاه، و مدرسه ضیائیه - زندان اسکندر - اشاره نمود. - شرکت طرح و آمایش -
مبانی نظری:
درحال حاضر بدنبال تغییر دیدگاهها و الگوها در برنامه ریزی شهری، یعنی منسوخ شدن الگوهای طرحهای جامع سنتی و رواج الگوی طرحها راهبردی مبانی نگرش به بافت قدیم و تغییرات کالبدی و کارکردی آن تا حدود زیادی تغییر کرده است. بنابراین شناخت نوع رویکرد در جهت پیشبرد برنامه ریزی شهری و حل مشکلات در بافت مورد نظر ضروری است.
