بخشی از مقاله
چکیده
کلیه بافت های فرسوده در هر نوع طبقه بندی که قرار داشته باشند، به سبب فرسودگی و ناپایداری از خصوصیات مشابه و مشترکی برخوردارند. به عبارت دیگر می توان همه بافت های فرسوده را بافت ناپایدار دانست. این ناپایداری در وهله اول در برابر زلزله و حفظ ایمنی شهر و سپس در سایر ابعاد آن است. در همین راستاء موضوع پدافند غیر عامل در جهان هستی از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخوردار است. با توجه به ضرورت بهره برداری بهینه از ظرفیت های درونی شهرها در برنامهریزی توسعه شهری، سیاست های ساماندهی پهنه های شهری فرسوده موضوع بررسی علمی و عملی قرار گرفته است. در این پژوهش از خصوصیات منطقه دوازده تهران که کاربری اداری، سیاسی، تجاری و مسکونی را در خود جای داده است، و به همین منظور نقش بناهای تاریخی در نقاط مهم این منطقه در معرض آسیب پذیری می باشد.
واژههای کلیدی: پدافند غیر عامل، بازنگری، بافت فرسوده، توسعه شهری، بازار، تهران.
مقدمه
انسانهای اولیه برای در امان ماندن از خطر تهاجم حیوانات و تهدیدات پیرامونی خود به غارها و بالای درختان و دیگر مأمن های طبیعی پناه می بردند ، با متمدن شدن تدریجی جوامع بشری و شکل گیری زندگی شهری، احساس نیاز به امنیت بیشتر گردید و جوامع شهری برای ایجاد امنیت و حفاظت شهر از تهاجم دشمنان، اقدام به ساخت و احداث دژها، قلعه، حصار، خندق، دیوارها و موانع دفاعی در پیرامون شهرها نمودند - سازمان پدافند غیرعامل کشور، . - 1394 امروزه با استفاده از برنامه های جامع مدیریت بحران می توان با بکارگیری اقدامات مؤثر همراه با طرح های کاربردی و حتی الامکان کم هزینه و چند منظوره در مرحله آمادگی قبل از بحران، به میزان زیادی از شدت و گستردگی خسارات و تلفات ناشی از خطرات کاست. از مهمترین این تمهیدات، بکارگیری اصول پدافند غیر عامل به عنوان راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر خطرات مختلف و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که باید در سطوح مختلف برنامه ریزی منطقه ای، شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گیرد - زرگر، و هوشیار، . - 1392
روش تحقیق
در مقاله حاضر از اصول پدافند غیر عامل برای جلوگیری از بحران های اجتماعی در خصوص بناهای تاریخی و منطقه حکومتی و سیاسی تهران - ارگ قدیم، سبزه میدان، دهانه مسجد شاه و ... - و در برابر بلایای طبیعی، اهمیت بحث ایمنی و امنیت در شهرسازی و معماری چنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. در این پژوهش تحقیق کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است.
مفهوم بافت شهری
بافت شهری سنتزی از تمام اجزای کالبدی و یک کل ارگانیک است که در سطوح وضوح متمایز مشاهده است. هر چه وضوح بیشتر باشد، جزئیات بیشتری نمایش داده می شود. در کلی ترین سطح، بافت را می توان سازمان خیابان ها و بلوک ها توصیف کرد. توصیف یک بافت با تمام جزئیات آن به معنای توصیف اجزای آن و نحوه ساماندهی آنهاست. خصوصیاتی که به منظور توصیف اجزای بافت به کار می روند عبارتند از :
- محل استقرار، طرح کلی و سازمان درونی. محل استقرار معرف مکان نسبی عنصر نسبت به دیگر عناصر است در سازماندهی که یک کل بزرگتر را بوجود می آورد.
- طرح کلی با توصیف مرزهای خارجی عنصر بر حسب شکل، ابعاد و تناسباتش مشخص می شود و معمولاً به معنی طرح کلی پلان است.
- سازمان برحسب گونه اجزای متشکل، تعداد اجزاء و موقعیت نسبی آنها بیان می شود. گونه های اجزاء از طریق طرح کلی شان و در صورت نیاز توسط سازمان درونی شان مشخص می شوند - میر مقتدایی، طالبی، . - 38-37 : 1385
انواع بافت شهری
به منظور شناخت و تبیین گونه شناسی بافت شهر به بررسی دقیق تر بافت های شهری در ایران می پردازیم.
بافت تاریخی
بافت تاریخی را می توان هسته اولیه هر شهر دانست. قلعه، ارگ یا کهنه دژ و آنچه را به عنوان هسته اولیه شهر امروزی که در زمان های پیشین ساخته شده می توان بافت تاریخی نامید. به عبارتی دیگر، فقط بافتی را که یادگار قرن ها، یعنی از ابتدا تا حال شهر سازی را دی خود دارد، بافت تاریخی می نامند - همان : . - 85
بافت قدیم
بافت قدیمی بافتی است که گرداگرد هسته اولیه شهرها یا بافت تاریخی تنیده است. از نظر سبک معماری و شهر سازی، ویژگی های شهرسازی اصیل و سنتی را دراست. بافت قدیمی در طی زمانی طولانی و بر اساس تجارب گذشتگان روند تکاملی خود را طی کرده است. به عبارتی دیگر بافت هایی که دستاورد قرن ها معماری و شهرسازی ایران را در خود جای داده اند، بافت های قدیمی اند.
بافت میانی
این بافت از حدود سال 1300 تا اوایل دهه 40 گرداگرد بافت قدیم شهر شکل گرفت. همزمان با رشد و گسترش شهرها، تغییرات کالبدی جدیدی در بخش قدیمی شهرها صورت گرفت. احداث خیابان های جدید، نخستین نمودهای شهرسازی جدید است. به دنبال آن، حاشیه خیابان ها تغییر شکل داده و بناهای تازه ای ساخته شد، اما قسمت درونی بافت کمتر دچار تغییر و تحول شد. مرحله تخریب بافت قدیمی با ایجاد میدان هایی در مرکز شهرها و خیابان های عمود بر هم به شکل شطرنجی شروع شد. باقت میانی نیز به موازات این شبکه خیابانی رشد و گسترش یافت. از خصوصیات بارز بافت شهرها، ساخت و سازهای غیر بومی، پهن تر بودن کوچه ها، وجود خیابان بندی ها به سبک مدرن و همچنین درخت کاری و ساخت پیاده روها و نماسازی مدرن در حتشیه خیابان هاست - همان : - 86
بافت جدید شهری
از دهه 1340 به بعد، تغییر و تحولات اوضاع اجتماعی و اقتصادی و فناوری های نوین در کشور تشدید شد. در نتیجه یک بافت جدید به دور بافت قبلی شهرها شکل گرفت. اقدام های عمرانی در شهرها مانند خیابان بندی و آسفالت کوچه ها و معابر، توسعه خدمات و زیر بناها در شهرها، ایجاد ساختمان و اداره های جدید، ایجاد پارک ها و ... به رشد و توسعه فعالیت های ساختمان سازی و شهر سازی توسط بخش دولتی و خصوصی سرعت بخشید.. افزایش مهاجرت به شهرها نیز خود عامل دیگری در افزایش رشد جمعیت شهری و بیشتر شدن ساخت و سازهای اطراف و حاشیه شهرها بود. افزایش آپارتمان سازی، رشد و توسعه کارخانه ها و شهرک های صنعتی، رواج گسترده معاملات زمین، تشدید فاصله طبقات اجتماعی در شهرها و گسترش حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی از دیگر ویژگی های شهری در این دوره است. بافت های جدید با بافت های نوساز شهری با این ساختار مواجهند - همان : . - 86
