بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت دانش بشری و ظهور و بروز سیستمهای بزرگ، پیچیدگیهای خاص در راستای شناخت و در حوزه برنامهریزی سیستمها بوجود آمده است. نظام برنامهریزی سیستمی یکپارچه، تصویر جامعی از پیوند منطقی عوامل تشکیلدهنده سیستم تحت بررسی را با استفاده از مفاهیم ریاضی ارائه میدهد که مزیت آن مشارکت اندیشمندان و کارشناسان و تمامی عواملی است که تحت تأثیر اهداف و نتایج سیستم هستند. در همین زمینه به جهت کاربرد برنامهریزی سیستمی از بانک ملت به عنوان بزرگترین بانک خصوصی کشور و دومین بانک بزرگ کشور، مورد استفاده قرار گرفت. مشخص است که برنامهریزی سیستمی یکپارچه با تمرکز بر تمامی اجزا سیستم راهگشاست. در این مقاله به منظور طراحی سیستم برنامهریزی برای بانک ملت ضمن تعریف سیستم و برنامهریزی مروری بر مفاهیم کاربردی در سیستم برنامهریزی شده است.در پایان با استفاده از این مفاهیم طرح پیشنهادی یکپارچه سیستم برنامهریزی بانک ملت ارائه شده است.
کلمات کلیدی: برنامهریزی سیستمها، مقابله با پیچیدگی، رویکرد سیستمی، مهندسی سیستمها
.1 مقدمه:
بحث اصلی این مقاله طراحی سیستم برنامهریزی برای بانک ملت با استفاده از روششناختی مهندسی سیستمها و ریاضیات است. کثرت عوامل دستاندرکار در این امر، برنامهریزی با استفاده از روشهای معمول را دچار پیچیدگی مینماید. در چنین سیستمهایی به دلیل تغییرات پویا و به ندرت خطی، استفاده از معادلات تفاضلی یا دیفرانسیل جهت پیشبینی رفتارسیستم ناممکن می نماید. لذا نیازمند روشی همچون مهندسی سیستمها هستیم که علاوه بر مقابله با پیچیدگی، تصویری روشن و جامع از اجزای سیستم به ما ارائه نماید. سیستم برنامهریزی در بانک ملت به منظور نیل به اهداف آن، علاوه بر کمک صاحب نظران، متخصصان از کارشناسان، مدیران و افرادی بهره میگیرد که نتیجه برنامه ریزی به نحوی، مستقیم یا غیرمستقیم بر آنها تأثیر دارد.ارزش این سیستم صرفاً در برنامهریزی نیست بلکه در مشارکت کارشناسان امر در فرآیند برنامهریزی است.برنامهریزی سیستمی یکپارچه که در این پژوهش ارائه شده بر اساس رویکرد برنامهریزی تعاملی میباشد. این رویکرد بر سه اصل اساسی زیر قرار دارد: .[1:55].
-1اصل مشارکت: ویژگی اصلی این برنامهریزی، مشارکت افرادی است که خود ذینفع برنامهریزی هستند. لذا تمام کسانی که به نحوی از این برنامهریزی سود میبرند بایستی در آن شرکت کنند. پیروان این نظریه اعتقاد دارند آموزش اصلی از طریق همکاری در برنامه ریزی بدست می آید، پس نباید برنامه را شخص دیگری تنظیم کند و اجرا را فرد دیگری بر عهده داشته باشد. این نقطه عطف این رویکرد است. ارزش برنامه بیشتر از فرآیند آن نیست. مزایای این روش برنامهریزی در این است که شرکتکنندگان در آن از کیفیت تأثیرگذاری بر اجرای کل سیستمی که جزو آن هستند سود میبرند و اجزای کل سیستم برآنها اثر میگذارد. در ضمن از امکانات سیستم خود مطلع شده و یاد میگیرند که چگونه چنین پیشرفتهایی را شناسایی کنند.
-2اصل تداوم: همانطور که میدانیم گاهی نتایج برنامهها با آنچه پیشبینی میشود مغایرت دارند. این انحراف به دلیل خطای فرضیاتی است که منجر به برنامهریزی می گردند، است. لذا نیازمندیم که دایم فرضیات را بررسی نماییم که آیا هنوز قابل اجرا هستند یا خیر؟ برای اینکار بایستی آثار عملی اجرای برنامه دائماً پایش و کنترل گردد. این کنترل شامل موارد زیر است:
الف - آثار مورد انتظار و زمان مورد نظر به دقت تنظیم شود.
ب - اجرای واقعی آن بررسی شود.
ج - اقدامات تصحیحی و تحقیقی، هرگاه که تغییری در برنامه یا فرضیات آن به وجود آید، انجام شود.
-3اصل کلیت: عملکرد یک سیستم هیچگاه عملکرد مجموعه جداجدای اجزای آن نیست،بلکه حاصل پیوند متقابل این اجزا با یکدیگر است.لذا برنامه ریزی برای پیشرفت سازمان نبایستی برنامه برای هر بخش جداگانه باشد. زیرا یک واحد، سیستمی از مشکلات است که حل تکتک به صورت جدا امکان پذیر نیست. ویژگی ذاتی هر سازمان و سیستم به کلیت آن است، که هر جز به تنهایی آن ویژگی را ندارد. لذا برای حل مشکلات آن نیز بایستی کل را یکجا نگریست.
.2 ادبیات موضوع:
بعلت جدید و بروز بودن روششناختی مهندسی سیستمها پژوهشهای انجام شده در این زمینه محدود میباشد که در ذیل به چند مورد اشاره میگردد.رضوی - - 1382 در پژوهش خود تحت عنوان طرح سیستم برنامهریزی پست بانک ایران با استفاده از رویکرد برنامهریزی سیستمی و ماتریسهای تعاملی و خودتعاملی ضمن شناسایی کلیه عوامل دستاندرکار به طراحی سیستم جهت برنامهریزی و ارائه الگویی سیستمی میپردازد.رضوی - - 1385 در پژوهش خود تحت عنوان طراحی سیستم برنامهریزی برای اقتصاد ایران، با استفاده از رویکرد مهندسی سیستمها و روششناختی مقابله با پیچیدگی به طراحی سیستمی جهت برنامهریزی اقتصاد ایران و شناسایی کلیه عوامل مزبور میپردازد. در انتها به ارائه الگویی جهت پیادهسازی این سیستم میپردازد.
.2 مفهوم برنامهریزی و سیستم:
کلمه برنامهریزی - - planning از واژه پلانوم - planum - به معنای سطح صاف گرفته شده است که در قرن هفدهم میلادی، بیشتر به ترسیم نقشه برصفحه ای مسطح دلالت داشته است. امروزه کیفیت برنامهریزی متناسب با دیدگاهها، مفاهیم و اهداف تفاوت پیدا می کند. دانشمندان تعریفهای گوناگونی از برنامهریزی ارائه دادهاند که در ذیل به ذکر چند نمونه میپردازیم:
برنامهریزی عبارت است از:
»اولین مرحله منطقی کوشش برای ترسیم جریان احتمالی رویدادهای آینده و انتخاب وسیله و روش در تعیین خط مشی اقدامات آتی به منظور رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده.[1:9]«»فرآیندی است که با تعیین اهداف مشخص شروع شده و سپس با راهبردها، سیاستها و اقدامات لازم برای حصول به آن هدف ادامه مییابد.[2:7]«»برنامهریزی وسیلهای است که به کمک آن انسان از علوم کاربردی برای رسیدن به اهداف خویش استفاده میکند. برنامهریزی رابطه اجتنابناپذیر بین وسیله و هدف است.[3:67]«سیستم واژهای است که دارای تعاریف گوناگونی است، که اغلب دارای عوامل مشترکی است. سیستم را میتوان اینگونه تعریف کرد: سیستم به مجموعهای گویند که از اجزای معینی تشکیل شده باشد، به گونهای که کارکرد هر یک از اجزا و روابط فیمابین آنها، در پرتو ساختار و رفتار کل سیستم شکل گیرد.[4:50] از نظر برتالنفی سیستم عبارت است از:»مجموعهای از عناصری که باهم ارتباط متقابل دارند[5:61].« چارلز وست چرچمن سیستم را اینگونه تعریف میکند:»سیستم مجموعهای از
