بخشی از مقاله
چکیده
تغییر و تحولات چندین دهه صنعت ورود به عصر جدید یا عصر فرا صنعتی و عصر اطلاعات و عصر ارتباطات حاصل پیدایش سیستم های مدیریتی مختلف در سازمان ها بوده است . براثر بهبود سیستم های مدیریتی نتایج بسیار مفیدی برای سازمان پدیدار می شود که از مهمترین آنها می توان به بهره وری در سازمان اشاره نمود . بی گمان رشته اقتصادی جوامع در گرو نرخ رشد بهره وری آنان باشد به طوری که کشورهای صنعتی و دارای اقتصاد پویا کشورهایی هستند که دارای بهره وری در سیستم های خود می باشند.
از طرفی روزانه شاهد حوادث، بیماریهای مختلفی در سازمان هستیم که با زیانهای مستقیم و غیر مستقیم خود سازمانها را تحت تاثیر قرار می دهند لذا وجود یک رابطه مستقیم بین بهره وری ورعایت اصول ایمنی، بهداشت ومحیط زیست از بدیهیات است بررسی دیدگاههای مختلف بهره وری معلوم می نماید که در همه آنها یک رکن بعنوان عامل تعیین کننده در میزان بهره وری مشترک است و آن نیروی کار - کارگر - می باشد . از بررسی عوامل موثر در مدیریت HSE نیز چنین بر می آید که نیروی انسانی بعنوان مهمترین عامل تاثیر گذار بر شرایط ایمنی، بهداشت و محیط زیست می باشد . بنابراین هر شرایطی که بتواند نسبت به حفظ و صیانت نیروی انسانی منجر شود در واقعه باعث بهبود وضعیت بهره وری و HSE سازمان خواهد شد.
- 1 مقدمه :
ضرورت پرداختن به محیط زیست در صنعت نفت و صنایع وابسته به آن هنگامی روشن تر میگردد که دریابیم حرکت در مسیر توسعه پایدار صنعتی بدون توجه محیط زیست غیر ممکن است. موضوع آلودگی های ناشی از نفت و فرآورده های آن، طی چند دهه اخیر جایگاه ویژه ای در مباحث مربوط به محیط زیست را در جهان به خود اختصاص داده که بار منفی آن، منتقدان را به بحث های متنوعی کشانده است. ورود میلیونها لیتر نفت خام به دریاها بر اثر حوادث مختلف دریایی، تخلیه صدها هزار لیتر زایدات نفتی ناشی از تردد وسایل نقلیه زمینی، دریایی و هوایی به محیط زیست، آلودگیهای ناشی از فعالیت صدها پالایشگاه و مراکز صنعتی وابسته ، حجم عظیم پساب های صنایع و عوامل متعدد دیگر آلودگی های زیست محیطی که به گونه ای به مواد نفتی باز می گردد، همه و همه علامت هشداری است به وسعت دهکده جهانی، که ضرورت پرداختن به محیط زیست را بیش از پیش روشن می نماید و گریز از آن را ناممکن می نمایاند.
در این بین برنامه های توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی نظیر توسعه میادین مختلف نفتی، توسعه منطقه پارس جنوبی، توسعه پتروشیمی در مناطق ویژه ماهشهر و عسلویه، توسعه پتروشیمی در غرب و شرق کشور از طریق خطوط اتیلن غرب و شرق، در کنار ضعف در انتخاب و انتقال تکنولوژیهای به روز این صنایع نظیر تجربه تلخ پتروشیمی ارومیه چالشهای زیست محیطی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کشور ما را مضاعف ساخته است.
در این بین علیرغم وجود عزم و اراده در مسئولین و دست اندرکاران برای کاستن از ابعاد و تبعات این آلودگی ها در سالهای اخیر و علیرغم همکاری و هماهنگی نسبی وزارت نفت با سازمان حفاظت از محیط زیست، این تلاشها ازدید اکثر کارشناسان و منتقدان و حتی برخی از مسوولین ناکافی و گاهی ناکارآمد و غیر موثر بوده است . البته این مشکلات را نمی توان تنها به یکی از نهادهای درگیر در این حوزه نسبت داد؛ اکثر این اشکالات گریبانگیر هردو نهاد یعنی وزارت نفت و سازمان حفاظت از محیط زیست میباشد. باوجود این که سالهاست دوایر و اداراتی تحت عنوان HSE در وزارت نفت وشرکتها و صنایع وابسته به آن ایجادشده است لکن تا استقرار وپیاده شدن مطلوب این نظام مدیریتی علی الخصوص در بخش محیط زیست، راهی طولانی در پیش است و رسیدن به استانداردهای لازم در این حوزه نیازمند عزم بسیار قوی و برنامه ریزی راهبردی و استراتژیک در این حوزه است.
-2 تاریخچه HSE در ایران و جهان
تصویب اولین قانون HSE در کشور مصادف بود با اولین قانون نفت در ایران . ماده 26 قانون نفت مصوب سال 1353 اشاره به موضوع محیط زیست دارد و شرکت ملی نفت ایران را مکلف می کند در جریان عملیات مربوط به هر قرار داد ، دقت و مراقبت کامل را جهت حفظ منابع ثروت طبیعی و همچنین جلوگیری از آلودگی محیط - هوا, آب, زمین - به عمل آورد . در سال 1366 تعاریف عملیات نفتی به صورت جامع و با ذکر اقدامات مربوط به حفاظت محیط زیست و بهداشت صنعتی که اکنون به عنوان - - HSE شناخته می شود توسعه یافت.
مدیریت HSE در نمودار سازمانی وزارت نفت ، زیر نظر بالاترین مقام در هر سازمان و یا شرکت مستقلأ انجام وظیفه می کند و هدف آن دستیابی به محیط های کاری است که در آن روند حوادث و آسیب های بهداشتی و زیست محیطی به صفر میل می کند. اولین نمودار سازمانی HSE را، در ابتدای سال 1383 شرکت ملی نفت ایران ابلاغ نمود. در تاریخ 1383/5/5 وزارت نفت نمودار سازمانی HSE را به تمامی سطوح صنعت نفت، وزارت نفت، شرکت های اصلی نفت، گاز پتروشی، پالایش و پخش و هر یک از شرکت های زیرمجموعه به تفکیک ابلاغ نمود. - Behm,2005,589-611 -
-3 رابطه بهره وری و HSE
هر سازمانی باید فعالیت هایی تحت عنوان مدیریت ایمنی و بهداشت داشته باشد تا کارگران بدون ترس از حادثه و بیماریهای شغلی به کار ادامه دهند . این فعالیتها بیشتر شامل تدوین دستورالعمل شیوه صحیح انجام کار، بازرسی، نحوه اندازه گیری از آلاینده های محیط کار، بهسازی محیط کار و مانند آنها می شود . گرچه مدیران صنایع مسؤولیت ها و وظایف فراوانی به عهده دارند، اما طبق قانون کار متعهدند که اساسی ترین مسائل ایمنی و بهداشت کار را به منظور پیشگیری از آسیب ها و ضایعات انسانی رعایت نمایند. آن چه که در این میان اهمیت دارد آن است که فعالیتهای مذکور چگونه باید برنامه ریزی شود که در میان مشغله های متعدد مدیریت به دست فراموشی سپرده نشود و همچنان پا برجا باقی بماند .
بنابراین برای آنکه موضوع ایمنی و بهداشت صنعتی، فعالیت فرعی و حاشیه ای تلقی نشود و هم پایه سایر فعالیتهای تولیدی از برنامه ریزی های کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت و با اولویت بندی صحیح برخوردار باشد . باید در هر کارخانه ای سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت طراحی و اجرا شود, اندازگیری عملکرد ایمنی , بهداشت ومحیط زیست سازمانها در برنامه ریزی سازمان جهت بهبود های آتی و همچنین جهت حصول اطمینان از صحت اجرای برنامه های اجرا شده یا در دست اجرا امری ضروری میباشد . هر اندازه گیری نیاز به شاخص اندازه گیری و معیار اندازه گیری دارد که در صورت اشتباه در تعیین شاخص یا معیاراندازه گیری می تواند نتایج بسیار متفاوتی را درپی داشته باشد. - Fang,Xie,Li,2044,43-49 -
-4 ضرورت استقرار نظام HSE در صنعت
عوامل زیانآور زیادی در محیطهای کاری مختلف وجود دارند که منجر به ضایعات انسانی و مادی فراوان می شوند. رعایت نکات ایمنی و بهداشت کار باعث سالم و بیخطر شدن محیطهای کاری و کنترل ضایعات میشود. اصولاً ایمنی را میزان فرار از خطر و دور کردن آسیبها تعریف کردهاند. رشته مهندسی ایمنی و حفاظت رشته با ارزش، وسیع و گستردهای است که مجموعه تدابیر، فنون، شیوهها و اصولی را در بر میگیرد که با به کار بردن آنها میتوان نیروی انسانی و سرمایه را در مقابل خطرات مختلف و محتمل در محیطهای کار به نحو موثری حفظ و حراست کرد و در نتیجه محیطهای کاری بیخطر و سالمی جهت افزایش کارایی کارکنان و سودآوری سازمان ایجاد کرد و خطرات و آسیبهای محیط کار را به حداقل خود رسانید. آشنا شدن با عوامل و عناصر زیانبخش و خطرات محیط کار و نحوه مقابله با آنها باعث میشود که نیروی انسانی شاغل در محیط کار احساس امنیت کند و کارآییاش افزایش یابد ، همچنین وجهه، اعتبار و ارزش سازمان در انظار عمومی ارتقا پیدا کند.
