بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات پربار فارسی دری از آغاز پیدایش تحت تأثیر شدید معارف نیرومند اسلامی قرار داشت و بهخصوص آثار ادبی ایرانی برتر، با بهرهمندی از این معارف فراگیر و غنی توانست جایگاهی محکم را در فرهنگ ایران و جهان از خود نماید. دوستداری اهل بیت پیامبر - ص - و عشق به آنان ، برای ایرانیان ماجرایی به بلندی روزگاران است .عشقی است که تا قیام قیامت رنگ خاموشی نخواهد دید و هرجا بهانهای و مجالی برای عرضه بیابد، با تمام قامت خویش جلوهگری میکند. بررسی جایگاه اهل بیت - ص - در ذهن و زبان شاعران و نویسندگان ادبپرور ایران بیتردید از موضوعهای مهم و اثرگذار در مجموع پژوهشهای ادبیات فارسی میتواند محسوب گردد.
از میان حکیمان و شاعران توانای ایران زمین ناصرخسرو قبادیانی اندیشمند توانای دورههای نخستین ادب پارسی که از استوانههای نیرومند عرصهی مدح اهل بیت - ص - به حساب میآید و در دیوان وی، از خاندان پیامبر و اهل بیت - علیهم-السلام - بهعنوان اسوههای حقیقی عرفان همواره یاد شده است.پژوهش حاضر تحقیقی است پیرامون بررسی سیمای حضرت امام علی - ع - در دیوان ناصرخسرو قبادیانی. ما در این پژوهش برآنیم که جایگاه خاص این شخصیت پاک و معصوم را در آثار ناصرخسرو تبیین نمائیم و بازتاب اندیشهها و خصایص امام علی - ع - را در آثار ناصرخسرو بررسی کنیم.
واژگان کلیدی: ناصرخسرو، مدح و منقبت، امام علی - ع - ، اهل بیت،
-1مقدمه
ادبیات ایران بهاری است سرسبز و بی مرز که در آن جاودانهترین ترانههای انسانیت، عشق و زندگی را میتوان با چشم دل مشاهده کرد که با دریافتن آنها افقهای تاریک بشریت در خواب فرورفته روشن میشود. ادبیات پناهگاه ذهن خسته و روح آشفته بشر است روح آدمیان در کارزار روزگار سختگیر پریشان میشود و صاحبدلان برای تقویت دوبارهی روح و روان خویش به سایهی ادبیات پناه میبرند.ادبیات آئین هر ملت، آئینهای است از ارجمندی، ارزشها و آرمانها، حرمانها و سرگذشت تاریخ و فرهنگ آن قوم؛ آئینهای که میتوان شمایل حقیقی آن جامعه و دغدغهها و ظرفیتهای موجود را در آن مشاهده و نسبت به دیدهها و آزمونهای اجتماعی آنها به قضاوت نشست. شعر آئینی بهدلیل ویژگیهای خاص خود بهعنوان یک مقولهی مستقل همواره مدنظر منتقدین ادبی و شاعران بوده است هر مقولهی شعری که صبغهی دینی داشته باشد و متأثر از آموزههای اسلامی باشد، در قلمرو شعر آئینی قرار میگیرد.
یکی از مجموعههای شعر آئینی »شعر ولایی« نام دارد و مهمترین زیرشاخههای آن عبارتاند از: شعر نبوی، شعر علوی، شعر فاطمی، شعر عاشورایی، شعر بقیع، شعر رضوی و شعر مهدوی است. شعر ولایی به لحاظ موضوعی، اختصاص به خاندان عترت و طهارت دارد و سخنان، سیرهی اخلاقی و فضای وجودی آنان در شعر ولایی بازتاب در خوری پیدا میکند. شعر قارسی از آغاز قرن سوم ه.ق در ایران بزرگ رونق میگیرد؛ شعری که با آنکه ریشه در پیش از اسلام دارد اما هم در شکل و هم در معنا از زبان عربی؛ یعنی زبان قرآن کریم و سنت نبوی و معارف اسلامی تأثیر میپذیرد و سخن گفتن از خدا، اسلام، قرآن، رسول - ص - و یاران وی و امامان - ع - فتح باب دیوان و دفتر هر شاعری است که در طی این یازده قرن در این سرزمین چشم به جهان گشوده و در گوشه و کنار آن بالیده است. آثار ولا و مهر آل رسول - علیهالسلام - و فرزندان علی - ع - و ذریهی فاطمهی زهرا - ص - در دیوان بسیاری از شاعران پارسیگوی نیز، حتی آنان که به تشیع شهره نیستند، میدرخشد و ابیاتی از سرودههای ایشان ورد زبان ادبپژوهان و دوستداران خاندان پیامبر - علیهالسلام - است.
سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی عشق محمد بس است و آل محمد - شعار، - 1080 :1380
خدایا به حق بنی فاطمه که بر قول و ایمان کنم خاتمه
گر طاعتم رد کنی ور قبول من و دست و دامان آل رسول - یوسفی، - 36 :13812
در بیشتر سرودهها و قصاید این شاعران گرانمایه، از منزلت دین، کرامت انسان و مراتب والای بنی فاطمه و لزوم اطاعت و فرمانبرداری از رسول آ... و اهل بیت طاهرین سخن به میان آمده است.ادبیات فارسی، بهویژه بخش کلاسیک آن از حیث ساحت معنایی به شدت متأثر از فرهنگ اسلامی است این فرهنگ زلال و اصیل در همهی آثار شاعران و نویسندگان این خطه نمود بارزی دارد، رسالت و راز ماندگاری و اعتلای ادبیات اسلامی در آن است که فطریات انسانی را به انسانهای دیگر انتقال دهد و متذکر شود. انسانهایی که طالب عمق و زیبایی زندگی و حفظ و بقای هویت انسانی خویشاند.
سخن گفتن از عشیرهی روشنایی، و کاروانسالاری بهترین ارزشها و ارمغانهاست. شاعر آئینی همانند مردی چراغ در دست است که در شب تاریک، گمشدگان را به جادهی اصلی انسانیت و معنویت رهنمون میشود یا مانند راهبلدی است که میکوشد تشنگان معارف ناب را به سرچشمه زلال معرفت برساند. خاندانی که مجمع نورانیت و خاستگاه فضایل مانا در عرصهی تعالی و تکامل انسان محسوب میشوند، سزاوار است شخصیت و آثار معنوی آنان مورد پژوهش و تعمق قرار گیرد از اینرو در این مجال به گوشهای از خصایص بیبدیل امام علی - ع - در اشعار ناصر خسرو اشاره میکنیم.
-2بیان مسأله
یکی از موضوعات مهم ادبیات فارسی، پرداختن به ادبیات متعهد و بررسی دین و باورهای دینی است. بی شک رسالت دینی از طریق زبان شعر و ادبیات و مورخان به گوش ما رسیده است و چه بسا اثرش از یک کتاب تاریخی هم بیشتر باشد. دین اسلام منبعی فیاض و پایان ناپذیر برای شاعران ونویسندگان مسلمان بوده و هست و همگان بیش و کم، مستقیم و غیر مستقیم از آن برخوردار شده و مفاهیم و مبانی دینی فراوانی را در اشعار خویش آوردهاند،بعلاوه شاعران و نویسندگان برای اینکه آثارشان مورد توجه عموم مردم قرار گیرد سعی کردهاند خود را تا حد امکان با مردم همراه نمایند. یکی از مهمترین نمودهای این همراهی در مسئلهی دین جلوه گر میشود. در این راستا توجه به موضوعات دینی مانند امامان در نزد شاعران از اهمیت بسیار برخوردار بوده است.
ادبیات در هر ملتی بازگو کنندهی خواستهها، دردها و اعتقادات درونی آن ملت است و نحوهی بیان این اعتقادات و خواستهها بر دوش شاعران است و آنها موظف هستند تا این رسالت اجتماعی و اعتقادی را بر دوش بکشند. شاعران ایرانی نیز به این مهم پی بردهاند و تلاش کردهاند تا اشعارشان را مطابق آیین دینی و اجتماعی مردمشان بسرایند. از جملهی این شاعران ناصر خسرو است.ناصر خسرو به عنوان شاعری مبلغ دین و مذهبی، هم در عمل و هم در دیوان اشعار به امامان توجه خاصی داشته است. این تحقیق بران است تا با تبیین مباحث مربوط به ستایش امام علی - ع - در دیوان ناصرخسرو جایگاه این امام را در فکر و ذهن
