بخشی از مقاله
چکیده:
مصرف گیاهان دارویی برای درمان دردهای جسمی و روحی سابقهای دیرینه دارد. در نیم قرن گذشته رویکرد جوامع صنعتی و پیشرفته به استفاده از داروهای گیاهی و مصرف گیاهان دارویی بهصورتهای مختلف افزایش چشمگیر و قابل توجهی داشته است، از گیاهان دارویی عالوه بر درمان بیماریها، امروزه بهمنظور پیشگیری از ایجاد بیماری نیز استفاده میشود، امروزه تولید گیاهان دارویی در صنایع داروسازی و بهداشتی نیز دارای اهمیت زیادی است.
اکثر کشورهای توسعهیافته نمیتوانند و یا امکان تولید مقرون به صرفه مواد اولیه تولید داروهای گیاهی را در اختیار ندارند و چارهای بهجز واردات ندارند، حال آن که کشوری مانند ایران هم از لحاظ اقلیمی و هم از لحاظ گستردگی منابع غنی گیاهان دارویی و بومی و دست نخورده؛ منبعی بکر و عالی برای گسترش صادرات مواد اولیه در اختیار دارد، تولید و استخراج مواد مؤثره این گیاهان نیز به برنامهای مدون و مشخصدار نیاز دارد تا بتوان گیاهان بومی و دارویی را به سراسر جهان معرفی و عرضه کرد. از اینروی کشت و پرورش گیاهان داوریی و همچنین ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بستهبندی این گیاهان فرصت کارآفرینانه مناسبی برای ایجاد اشتغال پایدار و افزایش تولید ملی به شمار میرود. به همین جهت در این مقاله سعی شده است، ضمن تحلیل وضعیت گیاهان دارویی در کشور، الگوهای شناخت فرصتهای کارآفرینانه و عوامل مؤثر بر آن نیز مورد بررسی قرار گیرد.
مقدمه:
بهرهمندی از تنوع اقلیمی و تنوع گونهای است بطوریکه دارای رتبه بالایی از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده جهانی است. بر اساس نظر گیاهشناسان و پژوهشگران، تعداد گونههای گیاهی ایران در حدود 8000 گونه است که از نظر تنوع گونهای حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از 2300 گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویهای و آرایشی-بهداشتی هستند - سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، . - 1392 بهرهگیری از این پتانسیل در کشت، پرورش و فرآوری گیاهان داروئی از بهترین گزینهها در حل معضل بیکاری و ایجاد اشتغال و درآمدزایی محسوب میشود.
چراکه امروزه همگام با فزونی جمعیت و استفاده از سموم و آفتکشها و مواد شیمیایی در تولید مواد غذایی، سلامتی جوامع نقش پررنگتری به خود گرفته و اثرات مخرب داروهای موجود، جامعه را بیشتر به سمت مصرف داروهای گیاهی سوق و ترغیب نموده است - زارعی، . - 1393 توجه و گرایش به محصولات طبیعی منجر به توسعه استفاده صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی- بهداشتی از گیاهان دارویی و معطر و سایر ترکیبات طبیعی در محصولات شده و در نهایت منجر به ایجاد بازار بزرگی برای این گیاهان شده است.
به طوری که طبق آمار اتحادیه اروپا از رشدی در حدود 20 درصد در سال برخوردار بوده است - نجفی، . - 1393 از سوی دیگر حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی نیز رشد قابل توجهی داشته است و از 60 میلیارد دلار در سال 1996به 100 میلیارد دلار در سال 2010 افزایش یافته است و بر اساس پیشبینی بانک جهانی در سال 2050 گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود 5000 میلیارد دلار خواهد رسید - سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، . - 1392
در حال حاضر سهم تجارت جهانی از فروش محصولات گیاهان دارویی حدود 124 میلیارد دلار است که سهم کشور ما حدود 60 میلیون دلار میباشد که این مقدار کمتر از نیم درصد کل تجارت جهانی است و بخش عمدهای از آن مربوط به صادرات زعفران است. با اینکه هر ساله بیش از 9000 نوع فرآوردهی گیاهی در کشورهای اروپایی و آمریکا فرموله و به بازار عرضه می شود، کشور ما مانند 50 سال گذشته بیشتر در زمین تولید عرقیات گیاهی و طی دههی گذشته در تولید حدود 170 نوع داروی گیاهی سرمایهگذاری نموده که تنها در بازار داخلی به فروش رسیده است - آلمحمد و
بنابراین میتوان گفت سهم ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی علیرغم دارا بودن استعدادها و پتانسیلهای فراوان بسیار ناچیز است. متکی بودن اقتصاد ایران بر درآمدهای نفتی و تأثیرپذیری این درآمدها از مسائل سیاسی و اقتصادی، آسیبپذیری اقتصاد کشور را موجب شده است. با این وصف، یکی از بهترین راهکارهای مقابله با معضل بیکاری و خروج از اقتصاد تکمحوری شناخت فرصتهای کارآفرینی موجود در زمینه کشت، تولید، فرآوری و فروش گیاهان داروئی است.
وضعیت فعلی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در ایران
کشت اغلب گیاهان دارویی مستلزم برخورداری از منابع غنی خاک، آب یا سرمایه نیست. کشور ایران با تنوع بالای زیست محیطی در تولید بسیاری از گونههای دارویی توانمند است. مواد مؤثر گیاهان دارویی، یعنی ارزشمندترین بخش تولید گیاه از نقطه نظر اقتصادی بر خلاف گیاهان زراعی و باغی تحت تأثیر تنشهای محیطی افزایش مییابد. به عبارت دیگر میزان بازدهی اقتصادی مواد دارویی در گیاهان دارویی تحت تاثیر شرای دشوار محی افزایش مییابد.
