بخشی از مقاله
چکیده:
گسترش الگوهای نوین سکونت در زنجان به تداخل الگوهای فرهنگی و ما به ازای کالبدی آن در جهت ایفای نقش به عنوان زیستگاهی ایده آل برای انسان امروز منجر گشته است.نیاز به انعطاف پذیری در فضای مسکونی به دلیل تنوع نیاز کاربر در گذر زمان امری مهم به شمار میرود .لذا تلاش محقق بر این بوده که با بررسی دو بعد عمکردی و اقلیمی مسکن سنتی شهر زنجان به مولفه هایی دست یابد که ارتباط مستقیم بر انعطاف پذیری و یا عدم انعطاف پذیری یک فضا دارد و سیر تاریخی آن را بررسی نماید. در ادامه میتوان به این دست آورد رسید که در مسکن سنتی زنجان مسکنی انعطاف پذیرو متغیر در طول زمان با ارایه راهکار های گوناگون برای مولفه های یافت شده بوده است.
مقدمه
نباید تکنولوژی و معماری بومی را تنها به عنوان میراثی از گذشته ها دانست .معماری بومی چیزی نیست که امروز نتوانیم بیافرینیم و چیزی نیست که دیگران بسیار پیش از ما ساخته و دیگر کسی را توان آفرینش آن نباشد. - نقش تکنولوژی بومی در کیفیت فضا های مسکونی -مسکن و محیط روستا - معماری و محیط تنها با درک فعالیت ها ی انسان در محیط پیرامونش امکان پذیر است و هدف معماری را می توان ایجاد نگاره ای انسانی در درون شکل کالبدی دانست بنابراین اگر بپذیریم که معماری بازتاب کالبدی زندگی بشری است در تمام ابعاد باید دریابیم که معماری امروز و فردای ما نمیتواند بی رابطه با گذشته باشد.
تغییر روش زندگی تمایل افراد را به سمت خانه هایی که دارای یک اتاق با سهمی برای انجام فعالیت های جمعی-اجتماعی باشند بیشتر نموده است هرچند مشاهده میگردد بسیاری از این فضاهای اسمی از بسیاری فضاهای مشابه در خانه های قدیمی تر و یا خانه های ساخته شده در گذشته کوچکترند.
بنا به تعریفی که پاول الیور از معماری بومی دارد،معماری بومی آن گونه از معماری است که درون جوامع رشد میکند وطی زمان خود را با شرایط اجتماعی،اقلیمی و فناوری سازگار میسازد و تکامل می یابد و با ارزش ها،اقتصاد و شیوه های زندگی فرهنگ هایی که مولد آنها هستند سازگار میباشند و یا بطور خلاصه معماری بومی معماری مردم و معماری توسط مردم و نه معماری برای مردم است
روش تحقیق
این پروژه بر پایه روش توصیفی-تحلیلی بنا شده است وبه همین منظور نمونه های موردی موجود در بافت سنتی زنجان پرداخته شده است و تحقیقات میدانی ،مصاحبه و کتابخانه ای صورت گرفته است.
مفهوم انعطاف پذیری
تاثیرات اجتناب ناپذیر تکنولوژی های جدید،تغییرات محیطی و اقلیمی ،دگرگونی روابط اجتماعی،تغییر ساختارهای فرهنگی و... در مسکن کاملا مشهود است ولی در بعضی مواقع دامنه این تغییرات و دگرگونی ها وسیع شده و جامعه نمیتواند نسبت به این تغییرات بی اعتنا بماند زیرا در غیر این صورت جوابگوی مخاطبین خود نخواهد بود. از طرفی نیز روند تغییرات و دگرگونی ها در جامعه آنچنان سریع است که خانه ها برای هماهنگی و همراهی با این تحولات و نیازهای جدید،ملزم به تغییرات متناوب و دایمی هستنند
انعطاف پذیری به عوامل عملکردی، اجتماعی-روانی و اقتصادی وابسته است و در طول زمان با تغییر در نظام سکونتی خانواده ،بعد خانوار و تغییر فعالیت های اعضای خانواده به اصلی مهم تبدیل میشود - عینی فر،1382،64 - که لازم است همچون گذشته در فرایند طراحی مسکن رعایت گردد. امکان انطباق با تاثیرات اجتماعی،اقتصادی و زیست محیطی از منافع و سودمندی های مسکن قابل انعطاف است.خانه های انعطاف پذیری که بتوانند با نیازهای متفاوت و متغیر افراد در طول زمان تغییر کند و پاسخگوی تمام نیازهای آنها باشد
به طور مثال بزرگ شدن فرزندان و نیاز به اتاقی مستقل،منجر به تغییر محل سکونت یک خانواده نگردد-تاثیر بسزایی در کاهش هزینه های حمل و نقل درون شهری اثاثیه به هنگام جابجایی و همچنین پایداری محلات دارد - نقش جهان ،شماره یک - انعطاف پذیری در طراحی معماری تنوعی را ارایه میدهد که شامل امکان تنظیم و سازگاری واحد مسکونی در طول زمان است و در نهایت موجب میشود ساختمان گونه های جدیدی از خود را به نمایش گذارد.
معماران به منظور انعطاف پذیری باید نیازهای احتمالی کاربران را در فرایند طراحی در نظر بگیرندو به عبارت دیگر در طراحی به - - تفکر بلند مدت - - نیاز است.هر مسکن به کاربر و زمینه تطبیق آن تعلق دارد.بنابراین در طراحی کلی میتوان گفت مسکن به محیط زیست و کاربر وابسته است.از آنجا که انسان ها معمولا تنوع طلب هستند و ثابت ماندن شرایط محیطی موجب نارضایتی آنها میگردد،لذا وجود امکاناتی برای ایجاد تغییرات فضایی در محیط، زندگی شان را مطلوب ارزیابی میکند.این ایجاد تنوع میتواند از تغییری کوچک تا تغییرات اساسی را در برگیرد و حتی تغییر خانه مسکونی را بدنبال داشته باشد
در طراحی مسکن، تعاریف - - انعطاف پذیری - - و - - سازگاری یا تطبیق پذیری - - گاه معادل یکدیگر و گاه مترادف با یکدیگر استفاده میشوند.گرچه این دو واژه دارای وجوه و زمینه های مشترک مفهومی هستند،اما تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند.در یک محیط کالبدی واحد،وقوع بسیاری از الگوهای رفتاری انسان امکان پذیر است.یک اتاق در یک خانه سنتی، با فضا و نور مناسب میتواند مقاصد مختلفی را تامین کند.
همین اتاق در صورت داشتن مبلمان ثابت به ناچار دارای کارکردی تخصصی بوده ،وقوع بعضی رفتار ها را بهتر از رفتارهای دیگر ممکن میسازد. - عینی فر ،87، - 1362 از آنجا که عناصر سازنده هر فضای معماری تعریف کننده کلیت آن هستند برای دست یافتن به فضایی انعطاف پذیر باید عناصر سازنده یا ا جزای آن نیز انعطاف پذیر باشند.عموما در فضای انسان ساخت سه گونه سازماندهی قابل تشخیص است.این سه گونه عبارتند از فضای ثابت،فضای نیمه ثابت و فضای متغیر.
فضای ثابت از عناصر غیر قابل جابجایی همچون دیوار های باربر تشکیل میشود. فضای نیمه ثابت فضایی است که با تغییر در چیدمان مبلمان و وسایل خانه قابل تغییر است. در برخی مواقع تغییرات بیش از جابجایی مبلمان است .
گونه های انعطاف پذیری:
-1تطبیق پذیری - جابجایی فصلی و روزانه - : قابلیت هماهنگ شدن یک فضا با شرایط جدیدی مورد نیاز است.در مسکن جدید تطبیق پذیری قابلیتی است که نیاز های جدید را با تغییر در دیوار های داخلی و نصب قطعات در واحد های مسکونی تامین مینماید ،مشروط بر اینکه این تغییرات در مساحت واحد مسکونی تغییر ایجاد نکند.در عما تطبیق پذیری تمام تغییرات داخلی از قبیل تغییر شخصیت و ساختار ،عناصر خرد و ترکیب فضاها را شامل میشود.
در برنامه ریزی مجموعه های مسکونی جدید موثرترین روش دست یافتن به تطبیق پذیری ثابت نبودن اجزای داخلی و امکان ترکیب متنوع آنهاست. -2تغییرپذیری - تفکیک و تجمیع - : در طراحی مسکن انعطاف پذیری به افزایش و کاهش کمی یا تفکیک و تجمیع فضا و امکان بازگشت به طرح اولیه مسکونی پس از گسترش یا تقلیل مساحت آن گفته میشود.در این مورد انعطاف پذیری به معنای قابلیت پاسخ به رشد خانوار در مراحل مختلف زندگی است.به عبارت دیگر این قابلیت،تغییر انداره واحد مسکونی را چه در جهت کوچکتر شدن و چه در جهت بزرگتر شدن امکان پذیر میسازد.
مفهوم تغییر پذیری با مطالعه تغییرات زیربنا،نیازهای فضایی و شکل واحد مسکونی ارتباط پیدا میکند.نیاز به این گونه انعطاف پذیری ممکن است به دلایل بلند مدت یا کوتاه مدت باشد. نوع بلند مدت ،با تغییر اندازه خانوار و نیاز به فضاهی بیشتر برای زندگی بروز مینماید و نوع کوتاه مدت،تغییر فضا به دلایل دیگر است.تغییر پذیری از دو طریق اضافه کردن به زیربنای موجود خانه ویا تفکیک فضاهای آن - بدون تغییر مساحت - قابل دست یافتن است.
-3تنوع پذیری - فضای چند عملکردی - : تنوع پذیری قابلیت فراهم آوردن استفاده های مختلف از فضا است.این گونه انعطاف پذیری با دو متغیر فضا و زمان سر و کار دارد.فضای واحدهای مسکونی میتواند برای چند عملکرد بطور همزمان و برای عملکرد های مختلف در زمان های مختلف استفاده شود.
