بخشی از مقاله
چکیده
مسکن به عنوان یکی از شاخص هاي توسعه، در ابعاد مختلف اقتصادي-معیشتی، اجتماعی- فرهنگی مطرح می گردد. مسکن مناسب ضمن تامین نیازهاي فردي و اجتماعی باعث بهبود زیست پذیري فردي و خانوادگی و اجتماعی می شود. در همین راستا در تحقیق حاضر به بررسی وضعیت فقر مسکن خانوارهاي روستایی پرداخته شده است. نوع تحقیق حاضر کاربردي و از نظر ماهیت توصیفی - تحلیلی می باشد. روش گردآوري اطلاعات به صورت کتابخانهاي و میدانی شامل پرسشنامه - بسته و طیفی - ، روش تجزیهوتحلیل اطلاعات به صورت توصیفی - میانگین و توزیع فراوانی - و استنباطی آزمون t نمونه اي انجام شده است.
جامعه آماري تحقیق حاضر خانوارهاي دهستان معجزات واقع در شهرستان زنجان می باشد. دهستان معجزات در سرشماري سال 1390 داراي 22 روستاي داراي سکنه و 6406 نفر جمعیت و 1764 خانوار می باشد. با توجه به گستردگی منطقه مورد مطالعه و به منظور مطالعه دقیق شامل 4 روستا طبق نظر اساتید راهنما و مشاور به عنوان تعداد روستاهاي مورد مطالعه انتخاب شدند. 4 روستاي انتخاب شده داراي 2056 نفر جمعیت و 1023 خانوار می باشند. تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه با استفاده از فرمول کوکران 279 خانوار تعیین شد. یافتههاي تحقیق نشان میدهد، با استناد آماره t با مقدار 17,09 وضعیت فقر مسکن و 3,96 وضعیت زیست پذیري روستاهاي مورد مطالعه بالا می باشد.
مقدمه
در آغاز قرن بیست و یک، فقر یک تهدید اساسی براي زندگی بشر است که در نتیجه آن، کیفیت زندگی بسیاري از انسان ها و محیط زیست مناطق مختلف در کشورهاي در حال توسعه تنزل پیدا کرده است. با توجه به این که اثرات ناگوار اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی آن یک مسأله عمومی و جهانی است، بنابراین، کاهش فقر نیز یک نگرانی عمومی جهانی و از مهم ترین اهداف کشورها در سیاست هاي توسعه به شمار می رود. در سطح جهانی و داخل کشورها و شهرها و روستاها، فقر اصلی ترین مانع توسعه پایدار نیز به شمار می رود و همواره زندگی انسان ها را مورد تهدید قرار می دهد. به طوري که اصلی ترین عامل ناپایداري و تخریب اکولوژیکی نیز به شمار می رود .در اثر مشکلات اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، زیست محیطی و فضایی-کالبدي حاصل از بروز و گسترش فقر، سازمان ملل با تغییر جهت در سال 1973 کانون توجه خود را به حذف فقر معطوف داشت
همچنین، کاهش فقر به عنوان نحستین هدف در مجموعه اهداف توسعه هزاره - MDGs - ، به عنوان بزرگترین چالش جهانی مطرح می باشد .با وجود توجهات زیادي که در دنیا به مسأله فقر نشان معطوف شده، بسیاري از سیاست ها و برنامه هاي کاهش فقر با شکست مواجه شده است و بحران فقر بخصوص در کشورهاي در حال توسعه همچنان به شدت ادامه دارد. زیرا توجه عمدة سیاست هاي توسعه، به مسائل کلان اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژیکی معطوف شده و سیاست هاي غالب کاهش فقر به دنبال افزایش درآمدها و سرانه مصرف خانوارها بوده است.
در حالی که، مفهوم فقر فراتر از افزایش درآمد و سرانه مصرف خانوارها است و شامل امنیت، آزادي، کیفیت آموزش و بهداشت، کیفیت سکونت و محیط زیست و ابعاد عاطفی و عقلی و همچنین شامل محرومیت از قابلیت هاي اساسی، حقوق بشر، آزادي انتخاب، فرصت هاي برابر و مشارکت مردم نیز می باشد
مسکن به عنوان یکی از شاخص هاي توسعه، در ابعاد مختلف اقتصادي -معیشتی، اجتماعی - فرهنگی مطرح می گردد. مسکن مناسب ضمن تامین نیازهاي فردي و اجتماعی باعث بهبود کیفیت زندگی فردي و خانوادگی و اجتماعی می شود؛ در واقع مفهومی فراتر از سرپناه را دارد
در سال 1948 سازمان ملل، در بیانیه جهانی حقوق بشر شرح داد که هر کسی براي دست یابی به یک سطح استاندارد مناسب زندگی، جهت سلامتی خود و خانواده اش که شامل غذا، لباس و مسکن می باشد، حقی دارد
مسکن یک مکان فیزیکی، به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می آید
در این میان کیفیت مسکن عبارت است از فضاي سکونتی مناسبی که آسایش، دسترسی مناسب، امنیت، پایداري و دوام سازه اي، روشنایی کافی، تهویه و زیرساخت هاي اولیه مناسب از قبیل آبرسانی، بهداشت و آموزش، محیط زیست سالم، مکان مناسب و قابل دسترس از نظر کار و تسهیلات اولیه و همچنین زمینه رشد و تقویت روابط بین اعضاي خانواده و روابط همسایگی را براي ساکنانش فراهم آورد، مهمتر از همه متناسب با توان مالی خانوار باشد
محرومیت از کیفیت مسکن، یعنی فقیر بودن، بنابراین نمی توان از اقدام به توسعه سخن گفت بدون اینکه به طور جدي براي مساله مسکن تدبیري نشده باشد
مسکن از مهمترین عوامل تشکیل دهنده بافت روستایی است که متاثر از عوامل طبیعی و انسانی بوده، بنابراین هر گونه تغییر در شرایط طبیعی و انسانی، به طرق مختلف در مسکن تجلی می یابد
در حال حاضر به علت وجود شرایطی چون وجود تنوع فرهنگی، موقعیت جغرافیایی متفاوت و سطح اقتصادي پائین خانوارهاي روستایی دستیابی به کیفیت مسکن در نواحی روستایی امري ضروري می باشد
از نظر بسیاري از محققان، فقر مسکن در نواحی روستایی بر بسیاري از مولفه هاي کیفیت زندگی در این نواحی موثر واقع می شود. در برخی موارد نامساعد بودن مسکن، از عوامل اصلی بروز مهاجرت هاي روستایی به حساب می آید
افزایش نابرابري هاي اجتماعی را به دنبال داشته ؛ سلامت روان افراد ساکن در این مساکن را دچار اختلال ؛ افزایش خطر ابتلا به بیماري هاي مزمن و تغذیه ضعیف را به دنبال دارد
با توجه به پائین بودن کیفیت مسکن در نواحی روستایی کشورهاي در حال توسعه، امروزه افزایش کیفیت مسکن جهت دسترسی روستاییان به بهداشت و رفاه بهتر، به یکی از مهمترین سیاست هاي بهبود وضعیت روستاییان تبدیل شده است
در طی سال هاي اخیر دولت ها، در کشورهاي مختلف جهان، به علت آسیب پذیر بودن مساکن نواحی روستایی از خطرات طبیعی و همچنین ناتوانی مالی خانوارهاي روستایی جهت دستیابی به کیفیت مسکن، برنامه هاي مختلفی را جهت افزایش کیفیت مسکن انجام می دهند
در کشورمان ایران، به علت تاثیرگذاري مساکن روستایی در تولیدات این نواحی و از طرف دیگر تاثیرگذاري این مساکن بر جنبه هاي مختلف زندگی روستائیان دستیابی به کیفیت مسکن ضرورتی اساسی می باشد. بر این اساس شاخص کیفیت زندگی یک محیط یا فضا تحت تأثیر عوامل بسیاري کاهش یافته و زمینه ناپایداري هاي فضایی را براي آن سکونتگاه هاي انسانی فراهم می آورد. مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب است که از چندین متغیر متأثر می گردد. عرصههاي روستایی براي ماندگاري و ادامه حیات و برآوردن احتیاجات ساکنان خود نیازمند ایجاد دگرگونی در کالبد و فضاي اجتماعی- اقتصادي خود میباشد؛ که مسکن بهعنوان مهمترین احتیاجات او از این تغییر مصون نیست و هرگونه تغییر، به طرق مختلف در مسکن تجلی می یابد
امروزه بیشتر دولتها و تصمیم گیران از مسکن به عنوان جایگاه و پایگاه اساسی ترین و پایه اي ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده یاد کرده و آن را در اولویت برنامه هاي خود قرار داده اند بطوري که در حل بسیاري از مسائل جامعه در ابعاد اقتصادي و سیاسی و اجتماعی موثر بوده است
محدوده مورد مطالعه، دهستان معجزات واقع در استان زنجان می باشد. این دهستان یکی از دهستانهایی است که درآن، در سالهاي اخیر ساخت و سازهاي فراوانی صورت گرفته و اکثریت این ساخت و سازها منجر به بهبود کیفیت مساکن نواحی روستایی شده است. در همین راستا در تحقیق حاضر به ارزیابی وضعیت فقر مسکن در روستاهاي مورد مطالعه پرداخته شده است.
مبانی نظري
مفهوم مسکن، محدود به سرپناه نیست. این مفهوم علاوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را در بر گرفته و شامل تمامی خدمات و تسهیلات ضروري مورد نیاز براي بهتر زیستن خانواده و نیز حق تصرف نسبتا طولانی و مطمئن براي استفاده کننده آن می باشد
دسترسی به امکانات و خدمات مسکن از زمینه هاي توانمندسازي و ایجاد شرایط مساعد رفاه اقتصادي و اجتماعی است. نقش بهبود مسکن و خدمات اساسی آن در کاهش فقر به رسمیت شناخته شده است
مسکن به عنوان تسهیل کننده در جهت کاهش فقر چند بعدي در سطح جامعه عمل نموده و می تواند کاهش دیگر شاخص های فقر چند بعدي را در سطح جامعه در پی داشته باشد
