بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی، درباره بررسی مولفههای زیبایی شناختی گرافیک محیطی باغهای پرندگان ایران انجام گرفته است. روش جمعآوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای انجام شده است و با بررسی دو نمونه باغ پرندگان در آسیا به عنوان جامعه آماری انتخاب گردید و مورد آزمون کمی قرار گرفتهاند. از اهداف اصلی این پژوهش میتوان به طراحی ایدههای جدید و کارآمد در جهت روزافزون مخاطبان و گردشگران ایرانی و خارجی و همچنین بررسی باغ پرندگان آسیا در زمینه نشانههای تصویری - پیکتوگرامها - ، چگونگی ارائه، اجرای آنها و طراحی تابلوهای راهنمای این باغ پرندگان و پیدا کردن راهی برای بهتر شدن این شاخه از گرافیک در ایران است.
نتایج به دست آمده از بررسی علایم باغ پرندگان به کارگیری علایم و پیکتوگرامهای ساده و قابل فهم برای بازدیدکنندگان، و استفاده از نقوش حیوانی الهام گرفته شده از فرم اصلی پرندگان و چگونگی استفاده از رنگ، مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که در ایران از گرافیک محیطی جهت جذب گردشگران ایرانی و خارجی به عنوان علم و ابزاری اثرگذار آنطور که باید استفاده نمیشود، در این مقاله سعی شده باگردآوری اطلاعات دربارهی زیبایی شناختی و نیز هنر گرافیک محیطی به طور جامع به این شاخه از علم ارتباط تصویری پرداخته شود.
مقدمه
امروزه شهرها به صورت وسیعی گسترش یافتهاند و روز به روز برتعداد افراد ساکن در آنها افزود میشود، در نتیجه نیاز به سیستمهای هدایت بصری نظم یافته، که براساس قوانین علمی گرافیک محیطی تدوین یافته باشند، بیش از گذشته احساس میشود. گرافیک محیطی به عنوان بخشی از تصویر جامعه شهری با رویکرد اطلاع رسانی میتواند در نحوهی تعامل انسان با فضای زندگی او و برآوردن خواستههایش موثر واقع شود. این جنبه از گرافیک با گسترهای وسیع از عناصرتصویری با ماهیت نمادین تلاش دارد که مفاهیم و اطلاعات و کارکردهای هر مکان و موقعیتی را با مناسب ترین روشهای بیانی فعال و پویا به نمایش درآورد.
عناصر تصویری در این روش براساس دیدگاهی زیبایی شناختی، ادراک انسان از محیط اطراف را برای دستیابی به اهدافش سهولت میبخشد، تا با صرف حداقل زمان و با دریافتی مشترک از علایم، نشانهها و ساختار بصری آنها به موقعیت مورد نظر دسترسی پیدا کند. قابلیت های تصویری گرافیک محیطی علاوه بر کارکرد پیام رسانی آن در این است که تصویری زیبا و منسجم در محیط جامعه به وجود میآورد و ادراک عمومی مخاطبان و فرهنگ تصویری جامعه شهری را ارتقا می بخشد
باغ پرندگان مکان عمومی و تفریحی که ممکن است سالانه بیشترین بازدیدکننده را از تمامی نقاط داشته باشد. طراح گرافیک محیطی از تمام ترفندهای تصویری استفاده میکند تا بتواند محیط بصری جذاب و در عین حال قابل دسترسی را برای همگان طراحی و ایجاد کند تا بتواند با خلاقیت خود بازدیدکنندگان را به هدف مورد نظرشان که دیدن پرندگان و لذت بصری از محیط است یاری کند . در این گونه مکانها، علایم اخطاردهندهی محیطی باید در بهترین قسمت نصب شوند تا به راحتی و به سرعت در معرض دید عموم قرار گیرند. در واقع پیکتوگرامهای مربوط به پرندگان در صورتی که خوب طراحی شود، تماشاگران با هر زبان و نژادی چه باسواد، چه بیسواد و با هر قومیتی میتوانند با راهنمایی تابلوهای مسیر و پیکتوگرامها راهشان را پیدا کرده و به محل مورد نظر خود برسند.
.1 تعریف و پیشینه زیبایی شناسی
واژهی زیبایی شناسی معادل واژهی اِستتیک"1" در زبان انگلیسی است که در اصل از واژهی یونانی - aisthetikos - مشتق شده است. این واژه از دو کلمهی "زیبا" و "شناخت" ترکیب یافته و در مجموع به نوعی معرفت ناظر است و درست به همین دلیل است که درگذشته، زیبایی شناسی را شاخهای از فلسفه میدانستند. تعریفهایی که دربارهی رابطهی زیبایی شناختی انسان با چیزها و پدیدهها در قرن حاضر در دست است، زیبایی شناسی را دانش امر زیبا یا دانش پدیدههای زیبایی شناختی و ... دانستهاند
در میانهی سدهی هجدهم بود که "الکساندر باومگارتن"2 زیبایی شناسی را به عنوان دانشی ویژه نام گذاری کرد. "باومگارتن در آیستتیکا، کتابی که او سالها پس از تأملاتی در شعر و در حکم مکمل آن نوشت، به تعریف زیبایی شناسی میپردازد: علمی که از معرفت یا شناخت حسی و دریافت مستقیم و بلاواسطهی واقعیت از راه حواس بحث میکند و در آن نه از ماهیت هنر و نه از اهمیت اجتماعی آن سخنی به میان میآید"
در زیبایی شناسی کانت دوگانگی بین عین و ذهن پیشرفت چشمگیری کرد. به عقیدهی کانت زیبایی آنگاه انتزاع میشود که ذهن فارق از هر گونه محدودیتی که فایدهمندی و خیر، فکر و عقل را محدود میسازد، عمل کند. کانت در واقع بین دو نوع زیبایی فرق گذاشت: "زیبایی مستقل"3 و زیبایی" صرفاً وابسته"4 زیبایی مستقل برای چگونه بودن "عین" مفهومی فرض نمیکند؛ زیبایی وابسته یک چنین مفهومی را فرض میکند و بر طبق آن معتقد به تکامل عین است. اولی زیبایی این و یا آن چیز نامیده میشود - وجوب بالذات - ؛ و دومی با تکیه بر یک مفهوم - زیبایی مشروط - منسوب به عینهایی است که از مفهوم یک قصد و هدف ویژه ناشی میشود
تاریخچهی زیبایی شناسی، به ویژه با گرایشهای معنوی و فرامادی، قدمتی طولانی در ادبیات بشری دارد. اما نباید فراموش کرد که آنچه به صورت مدون و به عنوان میراث به ما رسیده است، بازگشت به دوران یونان باستان دارد. "اولین کسی که به زیبایی شناسی به طور غیرمستقیم اشاره کرده افلاطون است. از نظر وی نظمی مابعدالطبیعی و اخلاقی بر جهان حاکم است که فیلسوف باید آن را از طریق تفکر عقلانی کشف کند و هنر هنگامی ارزش حقیقی دارد که ایننظم را دقیقاً نشان دهد یا به ما کمک کند که در جریان آن قرار گیریم"
در زمان ارسطو برای اولین بار واژه زیبایی شناسی تا حدی شبیه به معنای امروزی آن مورد استفاده قرار گرفت؛ در این دوره واژه زیبایی شناسی به صورت اِستتیک به کار برده میشد. این واژه هم بر اساس و هم بر ادراک حسی دلالت میکرده و به طور کلی ادراک از طریق حواس، معنا میداده است. در واقع ادراک حسی واژهای است که در آن دوران، در برابر دریافت عقلانی قرار داشته است. این نوع نگاه به اشیا شامل تقسیم بندی آنها به دو نوع ادراک حسی و دریافت عقلانی است
بعد از ارسطو تا قرون وسطی اتفاق مهمی در رابطه با مفهوم زیبایی شناسی نیافتاد. اما در این دوران مفاهیم ملوستری از این واژه ارائه شد. برای بررسی مفهوم زیبایی شناسی در قرون وسطی به ناچار باید به بررسی اندیشههای دو تن از چهرههای این دوره پرداخت: قدیس آوگوستین2 و قدیس توماس آکویناس.
آوگوستین متعلق به دوره متقدم کلیسا و آکویناس چهره شاخص دوران قرون وسطی است. تعبیر آوگوستین از زیبایی شناسی بیشتر نمادین بود. آنچه در این نگاه به زیبایی شناسی مطرح است این است که زیبایی پدیدههای طبیعی متأثر از زیبایی خداوند است - گات و لوپس، . - 23 :1389 به اعتقاد آوگوستین زیبایی، "وحدت" بود و جهان تا آنجا که واحد بود و هماهنگی داشت، نمیتوانست چیزی جز زیبایی باشد. بنابراین، زندگی با هنر و زیبایی، یک زندگی عرفانی و بر طبق هماهنگی الهی در یک تجربه زیبای شناسانه بود.
آکویناس معیارهای مشخصتری برای زیبایی ارائه میکند، وی زیبایی را مستلزم تحقق سه شرط میداند:
-1تمامیت - یکپارچگی - یا کمال شیء - زیرا آنچه ناقص است لاجرم زشت است - ، -2 تناسب یا هماهنگی،-3 وضوح - از این رو میگویند اشیایی که رنگ روشن و پرتلألو دارند زیبا هستند - .
دوره بعدی با عنوان تجربهگرایی شناخته میشود که هاچیسون4 و هیوم5 صاحب نظران اصلی این دوره هستند. هاچیسون اعلام کرد که منشأ لذت از زیبایی هم در خود شیء، هم در وجود ماست. هیوم این نوع نگاه را گسترش بیشتری داد و دو مرحلهی ادراک و عاطفی را تفکیک کرد . مرحلهی ادراک، که از آن طریق کیفیات اشیا را درک میکنیم و مرحلهی، عاطفی، که از طریق آن احساسات از بخش زیبایی، یا احساسات نامطلوب و زشتی را که از ادراک حاصل شده است، در مییابیم
گئورک ویلهلم فردریش هِگل6 اولین متفکری بود که فلسفهی هنر خود را وقف پیدایش و سیر تاریخی اشکال هنرهای عمده و در پرتو آن به مسائل زیبایی شناسی در عصر خود نیز واکنش نشان داد. هگل وارث فلسفهی کانت و به همراه آن مبانی زیبایی شناسی او بود. تاکید هگل بر وحدت محتوا و شکل در اثر هنری به معنای فرار رفتن از تقابل حکم شناختی و قضاوت زیبایی شناسی است. اثر هنری حامل ایده هنری است که درونمایه آن را تشکیل میدهد.
.2 زیبایی شناسی در گرافیک
زیبایی شناسی در ابتدا تلاش داشت تا تعریفی مناسب برای هنر بیابد، در این راه به نخستین مانع بلند رسید و آن بیان تعرفی جامع از مفهوم زیبایی است. بیشتر مردم یک اثر را زمانی زیبا میدانند که به سادگی قابل فهم و در عین حال به نمونهی اصلی شبیه باشد. اما مفهوم زیبایی در میان هنرمندان متفاوت با برداشتی است که مردم از آن دارند . در واقع، آنها زیبایی را حاصل استفاده صحیح و مناسب از همهی عناصر در جهت خلق یک اثر هنری مطلوب میدانند.
