بخشی از مقاله
خلاصه
زمینه و هدف: در دنیای پیشرفته امروز که همه امور متکی به فناوری پیشرفته، پیچیده و پر مخاطره است، همواره بیم آن میرود که بر اثر حوادث و وقایع دردناک ناشی از کار، خسارت جبران ناپذیری به بار آید. سالانه هزینههای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری به دلیل عدم رعایت اصول ایمنی، بر کشورها وارد میشود. قضاوت معمول این است که خطای انسانی علت اصلی وقوع حوادث بوده و طبق آمار حوادث منتشر شده، در ایران نیز علت اصلی وقوع حوادث، بیاحتیاطی و انجام کارهای نا ایمن میباشد. بنابراین ضروری است در زمینه شناسایی ساز و کارهای ارتقاء فرهنگ ایمنی اهتمام ورزیده شود. از این رو در این پژوهش، فرهنگ ایمنی در یک شرکت تولیدی مورد سنجش قرار گرفته و سپس به شناسایی و ارائه پیشنهاد در زمینه ساز و کارهای ارتقاء آن پرداخته شده است.
روش تحقیق: این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و روش انجام آن مبتنی بر رویکرد آمیخته از نوع تشریحی است. بدین صورت که در این تحقیق هم از دادههای کمی و هم از دادههای کیفی استفاده شده است. جهت شناسایی ابعاد فرهنگ ایمنی در جامعه مورد پژوهش، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. همچنین جهت ارزیابی فرهنگ ایمنی، میانگین نمره فرهنگ ایمنی کارکنان در هریک از ابعاد شناسایی شده محاسبه گردید. ضمن آنکه داده های حاصل از مصاحبه با کارکنان، جهت ارزیابی دقیقتر فرهنگ ایمنی و نیز شناسایی سازوکارهای ارتقاء آن در این جامعه، مورد تحلیل تم قرار گرفت.
نتیجه: میانگین نمره فرهنگ ایمنی کارکنان بیانگر آن بود که در ابعاد "احساس ایمنی در محیط کار" و "تعهد مدیریت" ، وضعیت مطلوب نمیباشد. همچنین ابعاد "آموزش" و "اولویت به ایمنی" نیز قابل بهبود میباشند. نتایج حاصل از فرایند تحلیل تم دادههای حاصل از مصاحبه با کارکنان نیز موید همین وضعیت بود. البته در ابعاد "شرایط و الزامات کاری"، "آموزش"، " سطح تبادل اطلاعات" و "اولویت به ایمنی" نتایج حاصل از تحلیل تم با نتایج تحلیل کمی، همسویی نداشت؛ بنابراین این ابعاد نیز قابل بهبود تشخیص داده شد. سپس با استفاده از تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه، ساز و کارهای ارتقاء فرهنگ ایمنی شناسایی شد.
.1 مقدمه
امروزه روند رو به رشد اهمیت دادن به منابع انسانی در کشورهای پیشرفته و شرکتهای پیشرو بینالمللی، به سایر جوامع و سازمانها تسری یافته است. سازمانهای امروزی به معنی واقعی کلمه، اهمیت منابع انسانی را درک نموده و سعی در تعالی و حرکت در راستای بلوغ فرایندهای منابع انسانی خود دارند. در این میان نقش فرایند سلامت و ایمنی، محیط و ارگونومی در بلوغ سایر فرایندهای منابع انسانی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
آمارهای رسمی و غیررسمی منتشر شده در کشور ما در خصوص حوادث شغلی، حاکی از بالا بودن مرگ و میرهای ناشی از کار در کشور است. آنچه مسأله را حادتر میکند، نرخ بهشدت رو به رشد این حوادث در سالهای اخیر است. این در حالی است که طبق آمار رسمی سازمان بینالمللی کار، مرگ و میر ناشی از کار در جهان روند کاهشی داشته و حتی در برخی از کشورها مانند فنلاند، ژاپن و سوئد تا 62 درصد کاهش حوادث در یک دوره بیستساله گزارش شده است.
موضوع فرهنگ ایمنی و ارتقاء آن، در سیاستها و برنامههای کلی نظام و در راستای سیاستهای کلی »سلامت« گنجانده شده است. این موضوع در اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی و در بند دوم سیاستهای کلی سلامت که از سوی مقام معظم رهبری حضرت آیت االله خامنهایمدظلّه - العالی - به قوای سهگانه در تاریخ 93/01/18 ابلاغ شد، منعکس شده است.
تعریف فرهنگ ایمنی
محققین تمایل زیادی به پایهریزی یک تعریف جهانشمول از فرهنگ ایمنی دارند، اما این امر در سالهای اخیر محقق نشده است. به نحوی که یک رویکرد مشترک و معتبر در مورد نحوه تعریف، ارزیابی و اندازهگیری فرهنگ ایمنی وجود ندارد . - 1 - دیکشنری آکسفورد - 2010 - ، ایمنی را وضعیتی حفاظت شده از نظر آسیبزایی آنان و نیز آسیبپذیری در مقابل خطرات، ریسکها و صدمات تعریف میکند . - 2 - در اصطلاح فنی، فرهنگ ایمنی شامل باورهای رایج، نگرشها و اصول رفتاری در مورد ایمنی میشود . - 3 -
آنتونسن - 2009 - مرور ادبیات فرهنگ ایمنی را منتج به این تعریف دانست: مجموعهای از نگرشها، ارزشها یا مفروضات مرتبط با ایمنی که میان اعضای سازمان مشترک است. علیرغم اینکه از تعاریف و مدلهای فرهنگ ایمنی نتیجهای حاصل نشده است، اما عدهای متفقالقول بر این باورند که یک فرهنگ ایمنی قوی، نوعی فرهنگ سازمانی است که اولویت زیادی برای باورها، ارزشها و نگرشهای مرتبط با ایمنی قائل است . - 2 -
وجه تمایز فرهنگ ایمنی از جو ایمنی
نزدیکترین اصطلاح به فرهنگ ایمنی، جو ایمنی است. لذا متمایز ساختن این دو مفهوم، امری ضروری است. جو به ادراک نیروی کار از جو و فضای سازمان اشاره دارد. بنابراین جو نسبت به فرهنگ سطحیتر است و پایایی کمتری دارد. فرهنگ ایمنی برگرفته از مفروضات اساسی یا به عبارت دیگر ویژگیهای مانا و ریشهدار سازمان است. در حالی که جو ایمنی در بیان حالات سطحی و زودگذر سازمان، که وابسته به زمینه و موثر از شرایط موقت هستند، استفاده میشود.
در ضمن، جو ایمنی در مقایسه با فرهنگ ایمنی، سهولت بیشتری در اندازهگیری دارد. از اینرو در تحقیقات فرهنگ ایمنی از پرسشنامه جو ایمنی استفاده میشود . - 1 - چودری و همکاران - 2007 - جو ایمنی را نگرشها و ادراکات مشترک کارکنان در مورد ایمنی میدانند که فرهنگ ایمنی را در محیط کاری انعکاس میدهد و با پرسشنامه قابل اندازهگیری است . - 4 -
