بخشی از مقاله
چکیده
ارتقای حضور زنان درفعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و برنامهریزی جهت گسترش مشارکت آنان، بویژه در زمینههای اقتصادی، شرطی لازم برای توسعه پایداراست. این امر در نواحی روستایی که زنان در آن از دیرباز و به طورسنتی درکارهای اقتصادی خانواده مشارکت داشتهاند، ازضرورت بیشتری برخورداراست، اما با وجود اینکه زنان روستایی علاوه برامورخانهداری، همسرداری وتربیت فرزندان دربسیاری از فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی روستا نیزسهیماند، از جایگاه و رتبه خاص اجتماعی واقتصادی در جامعهی روستایی برخوردار نیستند . این مطالعه به روش توصیفی – تحلیلی در جهت تحلیل جایگاه اجتماعی – اقتصادی زنان روستایی صورت گرفته است.
نمونه آماری این تحقیق را تعداد 103 نفر از زنان روستای کهریز شهرستان کرمانشاه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان - 1970 - و با روش نمونه گیری ساده تصادفی تشکیل دادند . - N=274 - نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که 96/2 درصد زنان روستایی از موقعیت اجتماعی – اقتصادی پایین و متوسطی برخوردار بوده و تنها 3/9 درصد زنان روستایی مورد مطالعه از جایگاه اجتماعی- اقتصادی بالایی برخوردار هستند.
همچنین متغیرهای میزان تحصیلات، تحرک اجتماعی و نگرش برابری جنسیتی دارای تأثیر معناداری بر تعیین و ارتقای پایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی میباشند. دستاوردهای حاصل از این پژوهش به برنامهریزان توسعه روستایی کمک مینماید که در برنامههای توسعه بیش از پیش به وضعیت و شکاف موجود بین زنان و مردان در روستا توجه کرده و با ارائه برنامههایی در جهت رفع این شکاف و بهبود جایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی گامی مثبت و مؤثر بردارند.
مقدمه
امروزه اهمیت توسعه روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشرفت کشورها، بویژه کشورهای درحال رشد بر هیچ کس پوشیده نیست. بنا به اعتقاد کارشناسان مختلف، پیش شرط دستیابی به توسعه روستایی هم، بهرهگیری بهینه ازمنابع انسانی است - ملکی و همکاران، . - 1390 بطوری که، منابع انسانی فعال در امور اجتماعی و اقتصادی سبب تسریع فرآیند توسعه و دستیابی به توسعه همه جانبه خواهند شد. بنابراین، باید به اهمیت نقش زنان و مردان در جامعه به صورت یکسان نگریسته شود و تبعیضهای جنسیتی مختل کننده حضور زنان در اجتماعات مختلف برداشته شود. بطور کلی، با وجود موانع متعدد جهت حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی بنظر میرسد حضور زنان شهری در فعالیتهای توسعهای بیشتر بوده و روز بروز در حال بهبود و گسترش است. در حالیکه، نقش زنان روستایی در فعالیتهای مهم اقتصادی و اجتماعی بسیار کمرنگ میباشد.
ضمناً، این زنان نه تنها از موقعیت اجتماعی و اقتصادی شایسته برخودار نیستند، بلکه جایگاه آنان در طراحی بسیاری از فعالیتهای توسعه نادیده گرفته میشود. این در حالیست که زنان روستایی قشری زحمتکش و ضعیف هستند که علاوه بر همسرداری، پرورش فرزندان و مدیریت زندگی، حدود چهل درصد از فعالیتهای کشاورزی و نود درصد از فعالیتهای مربوط به صنایع دستی را نیز به عهده دارند - میرزایی و شهیدی، . - 2 :1386 بنابراین، توجه به جایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان روستایی و تلاش د ر جهت بهبود آن، نه تنها سبب پایداری بیشتر بنیاد خانواده شده، بلکه بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی روستا و به دنبال آن استحکام بیشتر بنیانهای اجتماعی و اقتصادی جامعه را بدنبال خواهد داشت.
لذا، پژوهش حاضر با هدف تحلیل جایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی صورت گرفت. دستاوردهای حاصل از این پژوهش به برنامهریزان توسعه روستایی کمک مینماید که در برنامههای توسعه بیش از پیش به وضعیت و شکاف موجود بین زنان و مردان در روستا توجه کرده و با ارائه برنامههایی در جهت رفع این شکاف و بهبود جایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان روستایی گامی مثبت و مؤثر بردارند.
- 2004 - Marmot معتقد است، پایگاه اقتصادی– اجتماعی شاخص ترکیبی میباشد که تجربهی کاری و موقعیت اجتماعی و اقتصادی فرد را نسبت به دیگر افراد جامعه بیان میدارد - - 2002 - Falkingham & Namazie . - Marmot, 2004: 38 نیز اظهار میکنند برای سنجش پایگاه اقتصادی- اجتماعی راههای مختلفی وجود دارد که از آن جمله آنها، شاخصهای مستقیم و غیر مستقیماند. شاخص-های مستقیم شامل میزان درآمد ماهانه، میزان تحصیلات و نوع شغل افراد در جامعه است که از شاخصهای قدیمی برای سنجش پایگاه اقتصادی - اجتماعی افراد به شمار میآیند و میزان داراییهای تحت مالکیت افراد، ازجمله شاخصهای غیرمستقیم و جدید که در مطالعات توسعه و سنجش سلامتی افراد به کار میرود . - Chuna & Molyneux, 2009: 83 -
درآمد ماهیانه به مجموع دریافتی در طول یک دوره - معمولأ یک ماه - به ازای انجام فعالیت اقتصادی معین اطلاق میشود . - Deaton, 1997 - میزان تحصیلات به معنی تعداد سالهایی است که افراد تحت آموزش رسمی قرار گرفتهاند. این متغیر درکسب نوع شغل افراد درجامعه و میزان درآمد ماهیانه افراد نقش مهمی ایفا میکند - . - Miech & Hauser, 2001 شغل، حرفهای اقتصادی است که افراد در بیشتر عمر خود بدان مشغولند و در قبال ارائه خدمات و یا کالا مبلغی معین دریافت میکنند - . - Nordstorm et al , 2004
متغیرهایی که برای سنجش شاخص داراییهای افراد به کار میروند بسیار متنوعاند و مواردی از قبیل زمین زراعی، منزل مسکونی، کارگاه تولیدی، ماشین و مانند آن را در بر میگیرند. این متغیرها برای روستا نشینان و شهر نشینان و برای زنان و مردان جداگانه به کارگرفته میشوند. به عنوان مثال، متغیر زمین زراعی برای سنجش پایگاه اقتصادی- اجتماعی روستاییان بسیار مناسبتر از میزان داراییها بر منابع تولیدی دیگر متغیرها به شمار میآید . - Lindelow, 2006: 263 -
عوامل فرهنگی، به علت گستردگی، میتواند به اشکال مختلف، در آداب و رسوم، ارزشها و هنجارهای جامعه و مذهب و بینش افراد نمود پیدا کند و مانعی برای مشارکت تودهایی زنان در صحنههای مختلف جامعه محسوب شود - فخرایی، . - 1376 به گونهای که هم اکنون، مشارکت زنان در قدرت سیاسی و اجتماعی جنبهی توسعهای ندارد، زنان در تصمیمگیریها نقش ندارند. آنان، در همهی رأیگیریها مشارکت میکنند، اما در سازمانهای مدیریتی - شوراهای روستایی و دهیاریها - حضور ندارند. بعلاوه، آنها در نهادهای تولیدی نیز غایبند - افراخته، . - 187 :1390 در نتیجه میتوان گفت، مشارکت روستاییان از نوع مشارکت توسعهای نبوده و بیشتر جنبه مشارکت ابزاری دارد - پاپلی یزدی و ابراهیمی، . - 119 :1381
خباز زاده - 1390 - معتقد است، هم اکنون زنان ساکن در اکثر مناطق روستایی کشور، در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی مشارکت نمیکنند. برخی از این دلایل عبارتند از: ارزشهای حاکم بر جوامع روستایی، آداب و رسوم سنتی و تاریخی، بافت مردسالاری جامعه و تعصبات خانوادگی به صورت موافقت نکردن پدر یا همسر با حضور زنان، عدم تمایل به از دست دادن نیروی کار منزل، دسترسی پایین زنان به اعتبارات و تسهیلات نهادها و عوامل تولید و عدم دسترسی مناسب به کانالهای دستیابی اطلاعات. در نهایت، همهی این عوامل سبب گردیده که زنان درجامعهی سنتی ایران، تابع سنتهای رایج و فرهنگهای محلی شوند - خباززاده، . - 10-13 :1390
پژوهش بابایی - 1379 - نشان داد، پایگاه اجتماعی و اقتصادی 93/5 درصد از زنان بسیار پایین و تنها 2/8 درصد در سطح بالا و خیلی بالاست - بابایی، . - 67 :1379 همچنین، بررسی اجتماعی- اقتصادی نقش زنان در روستای آهندان نیز نشان داد که در خانوارهای روستایی منتخب، با اینکه زنان در انجام امور تولید از مردان فعالترند اما، 76 درصد از زنان درسطح پایین اقتصادی قرار داشتند. بعلاوه، 74 درصد از زنان طبقه متوسط و 56 درصد از زنان مرفه، نیروی کار خانوار در مزارع برنج و چای را تشکیل دادهاند - سرمدی و همکاران، . - 1373
در مطالعهای که به منظور بررسی نقش زنان در فعالیتهای روستایی شهرستان رامسر صورت گرفته است نتایج تحقیق نشان داد که بیش از96 درصد از زنان روستایی، حداقل دارای یک فعالیت اقتصادی مکمل درآمد خانواده میباشند، اما نوع و میزان فعالیتهای اقتصادی آنان تحت تأثیر مجموعهای از عوامل جغرافیایی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. همچنین، بر اساس نتایج پژوهش، زنان روستایی فعال در اقتصاد روستا وخانواده، خود مالک عوامل تولید نیستند. به همین دلیل با وجود حضور گسترده در فعالیتهای اقتصادی، دراستفاده از اعتبارات دولتی - وامهای بانکی - با موانع متعددی رو به رو هستند - رسول پورعربی، . - 1376
بررسی پایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان شهرستان همدان و عوامل مؤثر بر هم نشان داد، 36/3 درصد زنان در پایگاه پایین، 55/9 در پایگاه متوسط و 7/8 درصد در سطح بالایی از پایگاه اقتصادی- اجتماعی قرار داشته و از میان متغیرهای مستقل تحقیق، بیشترین اثر مثبت مربوط به متغیر مشارکت اقتصادی بوده است. به طوری که افزایشی یک درصدی در میزان این شاخص، منجر 0/488 درصدی در احتمال بهبود جایگاه اقتصادی - اجتماعی زنان خواهد شد - سروش مهر وهمکاران، . - 143 :1389
عفتی و کپوریان - 1376 - ، در بررسی میزان مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی روستاهای استان مازندران به این نتیجه رسیدند، زنان روستایی مورد مطالعه، از لحاظ میزان مشارکت، درسطحی میانه قرارگرفته - حدود 50/6 درصد - و بیشترین فعالیت زنان روستایی مناطق مورد مطالعه بعد از خانه داری، فعالیت در زمینههای کشاورزی، صنایع دستی و قالی بافی بوده است. دراین پژوهش، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، با متغیرهایی دارای ارتباط مثبت و معنادار است که عبارتند از: میزان آگاهی اجتماعی و میزان مشارکت زنان در فعالیتهای اجتماعی، میزان سهم زنان در تولید محصولات کشاورزی، دامداری و صنایع دستی، میزان مشارکت آنها درتصمیمگیری تولید. اما، میان متغیرهای وابستگی زن به شوهر، شیوهی تلقی شوهر از مسائل مذهبی و مشارکت زنان در فعالیتهای اجتماعی رابطهای معنادار وجود نداشت.
پرتوی - 1377 - ، مهمترین عوامل مؤثر بر میزان مشارکت اقتصادی زنان متأهل 15-45ساله مناطق روستایی شهرستان مهاباد را تجزیه و تحلیل نموده وبه این نتیجه رسیده است که از میان متغیرهای مستقل اجتماعی و اقتصادیِ بسیار، تنها شغل شوهر و سپس طرز تلقی زن نسبت به نقش کاری خویش، بیشترین تأثیر را بر میزان مشارکت اقتصادی زن روستایی گذاشته است. تحلیل فعالیتهای اقتصاد زنان روستایی منطقهی براآن شهرستان اصفهان نشان داد، انگیزههای اقتصادی چون کسب درآمد، کمک به اقتصاد خانواده و داشتن اشتغال البته در کنار فرصتهای فعالیت در وضع موجود و نظر همسر و خانواده، به ترتیب مهمترین شاخصهای مؤثر در فعالیت اقتصادی زنان این روستا است.
