بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر نوآوری در کارآفرینی در بخش کشاورزی است. رویکرد این پژوهش کیفی است که بر حسب هدف کاربردی و برحسب گردآوری داده ها توصیفی بوده و داده ها به شکل مصاحبه های عمیق با سوالات نیمه ساختار یافته از مدیران کسب و کارهای بینالمللی فعال در بازارهای نوظهور جمعآوری شده و سپس در دو مرحله کدگذاری باز و کدگذاری محوری تحلیل شدند که در نهایت 28 کد باز و 5 کد محوری استخراج گردید و نهایتا شرایط حاکم بر نوآوری جهت شکلگیری گرایش کارآفرینانه برای ورودی جدید کسبوکارها در بخش کشاورزی تبیین گردید.
نتایج پژوهش نشان داد که عوامل شکل دهندهی نوآوری در محیط کسبوکارهای بخش کشاورزی در ایران به پنج دستهی اصلی شامل عملکرد و سیاستهای دولت، موانع و محدودیتهای قانونی، موانع و محدودیت های اقتصادی، ناکارآمدی بخش های مکمل و پشتیبان و موانع و محدودیتهای فناورانه تقسیم میگردد. این پنج دسته با تجزیه به عناصر تشکیل دهنده تحلیل گردیده و چگونگی اثرگذاری آنها نیز تبیین شده است.
مقدمه
کشاورزی، شناسه تاریخ و تمدن بشریت است و رسالت آن از دیرباز تأمین غذا به عنوان یکی از مهمترین نیازهای حیاتی بشر تعریف شده است - Guisepi, 2012 - و منبع اصلی درآمد برای توده عظیمی از مردم و فراهم آورنده نیازهای غذای معیشتی برای انبوهی از جمعیت در اکثر کشورها و صادرات تولیدات غذائی است - Cervantes-Godoy & Dewbre, 2010 . - Bowman and Zilberman, 2013; Cleaver, 2013 از سوی دیگر، ماقبل و همکاران - - 1395 به نقل از داداشپور - - 2012 بیان می کنند که »یکی از بخشهای مهم و زیربنایی کشور که میتواند نقش ویژه و بیبدیلی را در تحقق اقتصاد مقاومتی ایفا نماید، بخش کشاورزی با ویژگیها و توانمندیهای خاص خود است« - ماقبل و همکاران، 1395؛ ص . - 943
در همین راستا مطالعات متعدد حاکی از آن است که از جمله راهکارهای مهم توسعه اقتصادی چه در شهرها و چه در روستاها ایجاد اشتغال و مهم ترین سازوکار و ابزار آن، کارآفرینی است - مؤمنی هلالی و مؤذن، . - 1394 در حقیقت توسعه اقتصادی و کارآفرینی با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند - . - Heriot and Campbell, 2002 علاقه به کارآفرینی در کشاورزی به سرعت در حال افزایش است و رشد اقتصادی در این صنعت از طریق کارآفرینی اتفاق می افتد - . - Parcell and Sykute, 2003 توسعه محصولات نوآورانه و کسب و کارهای جدید در کشاورزی، یک اولویت اساسی در سیاست گذاری می باشد، چرا که ضرورت افزایش نوآوری در تولید محصولات و ایجاد بازارهای جدید بیشتر شده است - . - Knudson, 2004
طی دهه گذشته، در اروپا، کارآفرینی کشاورزی یکی از سیاست های مورد توجه برای افزایش ارزش تولیدات کشاورزی بوده است. بنابراین، تجدید ساختار بخش کشاورزی در نتیجه تغییر در سیاستهای ملی و بینالمللی، تقاضا برای فعالیت های کارآفرینانه در کشاورزان را افزایش داده است . - Bowler et al, 1996 - با وجود این که تجارب جهانی مفیدی در زمینه بهره گیری کشورهای مختلف از کارآفرینی برای رشد و توسعه اقتصادی در بخش کشاورزی وجود دارد، متأسفانه در کشور ما تاکنون به این مقوله توجه کافی نشده است - لیث و همکاران، . - 1389
لذا پرداختن به مفاهیم و ملاحظات نظری کارآفرینی کشاورزی از اهمیت ویژهای برخوردار است. کارآفرینی حاصل ترکیب متنوعی از عوامل فردی، سازمانی و محیطی است که بر چرایی و چگونگی رخداد کارآفرینانه اثر میگذارند - . - Lumpkin and Dess, 1996 یکی از مهم ترین عناصر و مؤلفههای کارآفرینی گرایش کارآفرینانه است. سازهی گرایش کارآفرینانه توجه بسیاری از پژوهشگران حوزهی کارآفرینی و مدیریت را به خود جلب کرده و در طول سه دههی گذشته تحقیقات و مباحثات پژوهشی متعددی پیرامون آن شکلگرفته است . - Covin and Miller , 2014 - گرایش کارآفرینانه شامل فرآیندها، ساختارها و رفتارهایی است که میتوانند نشاندهندهی نوآوری، پیشگامی، پذیرش ریسک، رقابت تهاجمی و استقلال باشند - . - Lyon et al, 2005
در این راستا نوآوری به عنوان یکی از مؤلفههای کارآفرینی و گرایش کارآفرینانه، یک ضرورت اجتناب ناپذیر کسبوکارها تلقی می شود. بنابراین کسبوکارها باید به منظور موفقیت در عملکرد خود و دستیابی به مزیت های رقابتی پایدار، از طریق نوآوری، همواره به دنبال کشف فرصتهای جدید باشند - Tajeddini et . - al, 2006 از سوی دیگر پژوهشگران حوزه کارآفرینی معتقدند که شرایط و ملاحظات نوآوری به عنوان یکی از ابعاد گرایش کارآفرینانه می تواند در کشورهای مختلف متفاوت باشد. به عنوان مثال محققین بیان می کنند که گرایش کارآفرینانه در بازارهای توسعهیافته و درحال توسعه می تواند متفاوت باشد - . - Covin and Miller, 2014 لذا در این پژوهش با مطالعه شرایط حاکم بر بازار ایران به عنوان یک بازار نوظهور و اقتصاد درحال توسعه به شناسایی عوامل موثر بر نوآوری در کارآفرینی در بخش کشاورزی می پردازیم.
مرور ادبیات
کشاورزی ایران به طور مشخص، در دهه گذشته شاهد تغییرات مداومی بوده است. در سال های اخیر کشاورزی ایران با چالش هایی نظیر آزادسازی تجاری و در نتیجه دگرگونی در بازار، کاهش حمایت های دولت از تولیدکننده، افزایش رقابت در بازارهای کشاورزی جهانی، جهانی شدن، پیشرفت در زمینه فناوری های مرتبط، بیوتکنولوژی کشاورزی، سیاست های خصوصی سازی و کوچک سازی ساختار دولت و در نتیجه دگرگونی در بازار کار کشاورزی و مشکلات اکولوژیکی و اقلیمی نظیر سیل و خشکسالی که باعث افزایش ریسک کار کشاورزی گردیده، مواجه بوده و هم چنین تغییر در ذائقه مشتریان تولیدات کشاورزی و تقاضای مشتریان کشاورزی از دیگر مواردی است که بخش کشاورزی ایران شاهد آن بوده است . - World Bank, 2014 -
برای رفع بسیاری از مشکلات و بحران های داخلی و باقی ماندن در عرصه رقابت های جهانی - سلجوقی، - 1392 سیاست گذاران، برنامه ریزان و متخصصان بخش کشاورزی معتقد هستند که یک دگرگونی ساختاری در شیوه های کنونی تولید کشاورزی لازم است و کشاورزی مبتنی بر بازار در چارچوب توسعه پایدار، راهبرد اساسی برای توسعه بخش کشاورزی به حساب می آید. در این نوع کشاورزی، کشاورز باید به نحوی تولید کند که بتواند تولیدات خود را در بازار رقابتی که مبتنی بر خواست های مشتری است، به فروش رساند.
به این منظور کشاورز باید فرصت شناس باشد و نیازهای مشتری را به درستی شناسایی کند و راهبرد لازم را در جهت برآوردن این نیازها طراحی و اجرا کند، به عبارت دیگر کشاورز امروز باید کارآفرین باشد، نه اجراکننده سیاست های دولت - شریف زاده، . - 1387 از طرف دیگر، کارآفرینی با ایجاد و توسعه فناوری کشاورزی، تولید درآمد بیشتر برای کشاورزان - سلجوقی، - 1392 تنوع بخشیدن به فعالیت های کشاورزی، بالا بردن ارزش محصولات زارعی و دامی و امکان صادرات بیشتر برای آن ها، کاهش ضایعات ناشی از فساد غذایی و همچنین ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری، از اهمیت به سزایی در بخش کشاورزی برخوردار است - اسکندری، . - 1385
کارآفرینی در کشاورزی به معنای به کارگیری خلاقیت و نوآوری در فعالیت های مرتبط با کشاورزی است - احسانیفر و همکاران، . - 1395 خلاقیت عبارت است از فرایندی که طی آن و از طریق اکتشاف یا بازترکیب منابع موجود، ایده های نو و مفید خلق می شود. منظور از نوآوری، به کارگیری موفقیت آمیز ایده های نو و مفید خلق شده به شکل تولیدات جدید، خدمات جدید یا بازار جدید است - . - Higgins and Morgan, 2000 کشاورز کارآفرین در مقام فردی که کسب و کار کشاورزی یا بنگاه اقتصادی کشاورزی را سازماندهی و مدیریت می کند و خطرهای آن را می پذیرد، تعریف شده است . - Parcell and Sykute, 2003 - یکی از مهمترین ویژگی های مورد نیاز جهت تحقق کارآفرینی کشاورزی نوآوری است که یکی از اساسیترین ابعاد گرایش کارآفرینانه است.
نوآوری از مهمترین مفاهیم در حوزه کارآفرینی و مدیریت استراتژیک است که موجودیت سازمان را در محیط بی ثبات و رقابتی امروز تضمین می کند. در باب اهمیت نوآوری میتوان گفت که تمام پیشرفت های بشری به دلیل نوآوری و کشف روشهای نو و جدید جهت انجام کارهاست. نوآوری پنجره ای را به سوی فرصتهای جدید می گشاید و مزیت رقابتی پایدار در سازمان را تضمین می کند. امروزه سازمانها برای اینکه بتوانند طبق نظریه اقتضایی در محیط عمل کنند ناگزیر از خلاقیت و نوآوری هستند، از اینرو بر سازمان و مدیریت واجب است که از طریق رویکردهایی همچون مشارکت دادن افراد، تفویض اختیار، کمک به یادگیری سازمانی و ... زمینه را برای ایجاد تغییرات بدیع و غیر تقلیدی مهیا سازند آنطور که به جرات میتوان ادعا کرد اگر قرار باشد به کارکردهای مدیریت، کارکرد دیگری بیافزاییم، این کارکرد نوآوری خواهد بود - یزدانپناه، . - 1393
