بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر باهدف شناسایی میزان فعالیت زنان روستایی در ابعاد مختلف مدیریت دامپروری است روششناسی تحقیق از نوع توصیفی و پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق، کلیه خانوارهای روستایی شهرستان چاروایماق بودند که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونها برابر با 135 خانواده محاسبه و از طریق روش نمونهگیری چندمرحلهای تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی محتوایی و ظاهری آن از طریق پانلی از اساتید و کارشناسان صاحبنظر در این زمینه تأیید شد .
نتایج حاصل از رتبه بندی فعالیتها در ابعاد مختلف نشان از مشارکت بالای زنان در فعالیتهای شیر دوشی و فرآوری و کمترین مشارکت در زمینه چرای دام میباشد. در مدیریت تغذیه دام بیشترین مشارکت در غذادهی و آب دادن روزانه به طیور ، مدیریت شیردوشی و فرآوری در فراوری محصولات دامی، مدیریت بهداشت دام در زمینه تمیز کردن لانه مرغها و جمعآوری فضولات ، در مدیریت چرای دام، شمارش و کنترل دام، مدیرت بازاریابی دام در فروش و بازاریابی فراوردههای شیری در داخل روستا، مدیریت بیماری های دام مراقبت و نگهداری از دام های بیمار، مدیریت تولید مثل تصمیم در خصوص محل تخمگذاری مرغها و جمعآوری آنها، درمدیریت پشم چینی بیشترین مشارکت زنان در جمع آوری پشم بوده است.
مقدمه
مدیریت مستلزم پدید آوردن و نگهداری محیطی است که در آن افراد با هم و به صورت گروهی در دستیابی به هدفهای مشترک تلاش کنند. یک مدیر نمیتواند در این کار کامیاب شود، مگر اینکه بداند چه چیز انسانها را به تلاش و کوشش وامی دارد
مدیریت جزء پنهان تولید است که هماهنگ با افزایش تجربه و دانش مدیر تکامل مییابد. در واقع مدیریت قبل از هرچیز کاریست یا فکریست که بر پایه نیازهای موجود شکل گرفته و پس از اتخاذ تصمیم، به مرحله عمل در میآید
در تعاریف عمومی برای مدیریت بازرگانی عبارتی نظیر سازمان دهی منابع برای رسیدن به هدفها را بیان میکنند. اما در تعاریف مدیریت واحدهای کشاورزی و دامی ابتدا به تصمیمات یا تصمیمگیری به عنوان بخشی از فرآیند مدیریت اشاره میشود. و بعد اهداف به میان میآید. که این موضوع ممکن است به صورت کلی بیان گردد یا ممکن است به صورت هدف مشخصتری نظیر به حداکثر رساندن سود، به عنوان هدف مهمی که تلاش مدیریت به سمت آن هدایت میگردد، مورد شناسایی قرار میگیرد. بنابراین مدیریت واحدهای کشاورزی و دامپروری میتواند به عنوان یک فرآیند تصمیمگیری درنظر گرفته شود و به خاطر تغییرات مداومی که در کل اقتصاد و در هر واحد اقتصادی صورت میپذیرد، مدیریت یک فرآیند مداوم است. تصمیمات مربوط به تخصیص منابع محدود، زمین، کار، و سرمایه بین موارد استعمال مختلف و معمولاً رقیب میباشد. این فرآیند تخصیص مدیر را مجبور میکند که برای راهنمایی و هدایت تصمیم گیری، اهداف و مقاصد را شناسایی کند
در فعالیتهای دامپروری هدف پرورش حیوانات اهلی در مزارع برای استفاده از فرآورده های آنها میباشد. که افرد باید علم وهنر مدیریت در زمینه پرورش، تغذیه و اصلاح نژاد دام را داشته باشد.در واقع پرورش دام را میتوان به کفههای ترازو تشبیه کرد که در صورت نا متعادل بودن شاهین ترازو، سیستم پرورش نیز بی ثبات میگردد. و انسان مسئول تنظیم آن است. در یک کفه ترازو خصوصیات ارثی دام از قبیل پتانسیل ژنتیکی، تطابق با محیط، سن و.. قرار دارند و در کفه دیگر ترازو مسائل مربوط به عوامل محیطی مانند بیماری ها، دما، رطوبت و قرار میگیرد. انسان از طریق تامین شرایط مناسب عهده دار حفظ و بهبود تعادل بین عوامل ژنتیکی و محیطی بوده و بدین ترتیب سبب بروز حداکثر توانایی-های ژنتیکی در دام میشود.
این شرایط مناسب عبارتند از احداث جایگاه خوب، کنترل عوامل محیطی، فراهم آوردن امکانات و تجهیزات مناسب برای نیاز های فیزیو لوژیکی دام، تهیه جیره غذایی متعادل و پیشگیری از وقوع بیماریها است. براساس این اطلاعات میتوان گفت که دامپروری به عنوان یک دانش چند جانبه، برای بهبود روابط بین دام و عوامل محیطی فعالیت میکند. که دامپرور خوب باید از قوانین طبیعی حاکم بر گونهها و نژادهای مختلف آگاه باشد. نیازهای غریزی حیوانات اهلی را برآورده و کنترل نماید. و تمام احتیاجات غذایی لازم برای رشد و تولید را فراهم نماید.
در روند تولید فراوردههای دامی مسائل اقتصادی را نیز در نظر داشته باشد. البته پرورش حیوانات اهلی و تولید مناسب فرآوردههای دامی مستلزم شناسایی اصول و محورهای مهم و تعیین کنندهای است که بدون رعایت و پیشبرد درست این محورها نمیتوان از تولید مطلوب سخنی به میان آورد. موارد مهمی که در پرورش دام جهت به دست آوردن تولید مناسب مورد توجه قرار میگیرد. عبارتند از:
- 1 رفتار شناسی دام: نحوه برخورد و رفتار انسان با دام تاثیر به سزایی در میزان تولید آنها دارد شناخت عادات، غرایض و رفتار دام، اهمیت دادن به آنها، و اتخاذ رفتاری مناسب با حالات و رفتار آنها باعث آرامش دام شده که نتیجه آن افزایش تولید میباشد.
-2 شناسایی تولیدات دام، -3 تغذیه دام، -4 تولید مثل دام، -5 ژنتیک و اصلاح نژاد دام، -6کنترل بهداشت شناسایی بیماریهای دامی
فعالیت افراد در امور دام روستایی نیز شامل، الف: فعالیتهای مربوط به جایگاه دام شامل کلیه عملیاتی که در جهت انتخاب محل، طراحی، ساخت و نگهداری جایگاه دام مورد نظر میباشد ب: فعالیتهای مربوط به نگهداری و پرورش دام شامل کلیه عملیات قابل انجام برای نگهداری و پرورش دام به عنوان موجود زنده میباشد. ج: فعالیتهای مربوط به تولیدات دامی شامل کلیه عملیاتی که در جهت استحصال، عملآوری و فروش محصولات به دست آمده از دامداری برمیگردد
بطور خلاصه می توان فعالیت های دامپروری را تصمیمگیری و انجام فعالیت ها توسط زنان در زمینه هایی چون فراوری، بازاریابی، بهداشت، تغذیه و خوراک دهی دام، مدیریت در چرا و پشم چینی در نظر گرفت. پرورش دام در مناطق روستایی دارای مزایایی میباشد که در ذیل به آنها اشاره شده است.
الف- تامین مواد غذایی: دام با ارائه محصولات غذایی مانند شیر، کره، پنیر و گوشت که دارای پروتیین، مواد معدنی و ویتامین ها است نقش مهمی در تامین مواد غذایی برعهده دارند . - Tangka et al., 2000 - علاوه بر این دام منجر به امنیت غذایی و ایجاد درآمد برای جوامع فقیر میگردد
ب- منبع مواد خام در جوامع روستایی می توان با پردازش مواد اولیه دام مانند پشم و پوست باعث ایجاد اشتغال و درآمد برای جوامع روستایی گردید، در واقع - پشم و مو - نیز به امرار معاش و درآمد خانوار کمک قابل توجهی مینماید.
ج- سرمایهگذاری: دام یک سرمایه با ارزش و بیمه کننده زندگی صدها میلیون روستایی فقیر در مناطقی است که به نظامهای بانکی دسترسی ندارند
تعداد بالای دام در مناطق روستایی را میتوان به عنوان سرمایهگذاری در نظر گرفت، به طوری که سرمایهگذاری در تعداد دام اغلب سود آورتر از سرمایه گذاری در بانک ها میباشد به طور مثال حیوانات در زمان برداشت خریداری میگردد، پس از تغذیه و نگهداری دام سال بعد به فروش میرسد که از این طریق درآمد کسب مینمایند .
د- تولید کود: کود حاصل از فضولات دام یک منبعی سرشار ازمواد آلی برای حفظ حاصلخیزی خاک میباشد . - Tangka et al., 2000 - علاوه بر این از کود ناشی از فضولات حیوانات برای پخت و پز و گرم شدن خانه، به ویژه در خانواده های فقیر ساکن در مناطق روستایی استفاده میشود
ر- منبع امنیتی: هنگامی که تولید محصولات کشاورزی به اندازه کافی برای رفع نیازهای خانواده های روستایی کافی نباشد، میتوان از طریق ذبح حیوانات یا فروش دام کوچک نیازهای خانواده را رفع نمود - Tangka et al., 2000 - همچنین دام را میتوان به عنوان پوشش ریسک راهبردی برای تنوع معیشت برای کشاورزان در هنگام بروز بلایای طبیعی در نظر گرفت
و- منبع پول نقد: میتوان از طریق فروش حیوانات نشخوارکنندگان بسیار کوچک، منابع نقدی برای ارائه هزینه های غیر منتظره از قبیل هزینه های درمان، ازدواج، مراسم خاکسپاری و هزینه های مدرسه استفاده نمود
با توجه به اهمیت دام در مناطق روستایی تحقیق حاضر به دنبال شناسایی میزان فعالیت های زنان روستایی در هشت بعد مدیریت دامپروری - تغدیه، شیردوشی، بهداشت دام، بازاریابی، تولید مثل ، چرا و پشم چینی - می باشد که نشان دهد بیشتر مشارکت زنان در کدام بعد و در چه فعالیت هایی می باشد.
روش شناسی
تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی، از نظر نحوه گردآوری داد ه ها از نوع تحقیقات توصیفی - غیرآزمایشی - پیمایشی و از نظر میزان نظارت جزء تحقیقات میدانی است .ابزار تحقیق پرسش نامهمحقق ساخته ای بود که روایی آن از طریق نظرهای اعضای هیئت علمی متخصص در رشته های ترویج و آموزش کشاورزی، توسعه روستایی، علوم دامی، همچنین کارشناسان دامپروری سازمان جهادکشاورزی شهرستان چاراویماق تأیید شد و آرای اصلاحی و تکمیلی آن ها در تکمیل پرسش نامه مدنظر قرار گرفت. شایان ذکر است که گویه های ابعاد مختلف مستخرج از بررسی مطالعات صور ت گرفته، در نظر گرفتن ماهیت کارهای دامپروری، مصاحبه با متخصصان موضوعی، مصاحبه و مشاهده کارهای دامپروری زنان در سطح روستاها طراحی و تدوین شد. جامعه آماری این پژوهش را زنان روستایی شهرستان چاراویماق دارای فعالیت های دامپروری تشکیل می دادند.
ضمن صحبت با مسئولان سازمان جهاد کشاورزی شهرستان و نیز شناخت خود محققان بیشتر خانوارهای روستایی این شهرستان در منزل خود دام نگه م ی داشتند و لذا جامعه آماری تحقیق همان تعداد خانوارهای روستایی شهرستان انتخاب شد. طبق سرشماری سال 1390 سازمان آمار، 6571 خانوار روستایی در این شهرستان زندگی می کردند که برای انجام دادن مطالعه ازهر خانوار یک زن - ترجیحاً مادر خانوار و در صورت نبود ایشان از عروس خانواده - به عنوان واحدهای مطالعه شده انتخاب شدند. تعداد 135 نفر به منزله نمونه مطالعه شده پس از انجام دادن مطالعه مقدماتی و با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران انتخاب و از روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای استفاده شد.
یافته ها
برای سنجش سطح مشارکت زنان در مدیریت تغذیه از 9 گویه مورد برسی قرارر گرفت جدول زیر آورده شده است. بیشترین سطح مشارکت زنان در غذادهی و آب دادن به طیور میباشد.
جدول -3 توزیع فراوانی و رتبهبندی زنان روستایی مورد مطالعه براساس میزان مشارکت در مدیریت تغذیه دام
