بخشی از مقاله
شناسایی منابع بالقوه (ظرفیت های) مالیات بر تجارت الکترونیک
چکیده
لزوم نگاه سیستمی به مقوله مبادلات تجاری الکترونیکی و درآمدهای حاصل از مالیات متعلقه به عنوان یک پایه و منبع مالیاتی جدید و عمده بسیار حیاتی میباشد. این پدیده نو ظهور می تواند یک منبع کلان مالیاتی را در سالهای آتی به ارمغان آورد، لذا توجه سیاستگذاران کلان کشور و سازمان در حال حاضر و برنامهریزی و سرمایهگذاری در راستای این مهم بسیار حیاتی میباشد و از کاستیهای اتی جلوگیری خواهد کرد. با توجه به مقدمه مذکور مالیات بر تجارت و مبادلات و یا به عبارت بهتر مالیات الکترونیکی (E-TaX) به عنوان یک ضرورت، سرمایه گذاری های کلان سازمان و دولت را میطلبد و به عنوان یک پروژه ملی همکاری ساریر ارگان ها را نیازمند است، چرا که نفع آن به کل جامعه بر میگردد (موسوی؛ ۱۳۸۶: ۲۳۳-۲۴۵). با توجه اهمیت موضوع لازم است که منابع و پایه های مالیاتی در بعد تجارت الکترونیک از بعد مقدار مالیات قابل وصولی، امکان وصول از بعد فنی و زیرساختی، امکان سنجی قانونی (وجود قوانین مرتبط و یا نیازهای قانونی) و ... مورد شناسایی قرار گیرند تا از هم اکنون سازمان خود را برای عملیاتی کردن آن مهیا نمایید. در این تحقیق، محققین سعی نموده اند منابع عمده بالقوه مالیات بر تجارت الکترونیک را شناسایی و ارزیابی نمایند.
واژگان کلیدی
منبع مالیاتی، مالیات بر تجارت الکترونیکی، سازمان امور مالیاتی، فرآیند تشخیص و وصول مالیات ۱- مقدمه مطرح شدن تجارت الکترونیکی سوالات جدیدی را برای ادارات مالیاتی و سیاستهای مربوط آن ایجاد نموده است و گسترش تجارت الکترونیکی نظام مالیاتی کشورهای مختلف را با چالشی جدید روبرو ساخته است. ویژگیهای حاکم بر نحوه تبادل کالا و خدمات در محیط مجازی، حسابرسان مالیاتی را در شناسایی، برآورد درآمد مشمول مالیات و وصول مالیات کسب و کارهای الکترونیکی با مشکلی روبرو ساخته است. این در حالی است که استقبال عمومی از پیشبرد فعالیتهای تجاری و اقتصادی خود از طریق ابزار الکترونیکی (شبکههای رایانهای و اینترنت) موجب رشد روزافزون تعداد معاملات اینترنتی مشمول مالیات گردیده است. امروزه بازارها با سرعتی باور نکردنی در حال دگرگونی هستند؛ یعنی در این عصر علاوه بر جهانی شدن شاهد انتقال قدرت، رشد سریع و پذیرش نام های تجاری فروشگاهی و ... هستیم. چنین تغییراتی شرکت ها را در اتخاذ خط مشی مناسب، به اشتباه می اندازد. متاسفانه مردم و حتی بسیاری از مدیران ارشد درک صحیحی از بازاریابی ندارند. کاربرد فرآیند تجارت الکترونیکی فقط به کالاها و خدمات محدود نمیگردد، بلکه آن را می توان برای هر چیزی از جمله، ایده ها، وقایع و رویدادها، سازمانها، مکانها و شخصیتها هم به کار برده، تاکید بر این نقطه ضرورت دارد که بازاریابی جست و جوی فرصتهای بازار است (2005:668 ,KOtler). روند رو به رشد بهره گیری سازمان های اقتصادی از ابزارهای الکترونیکی و نبود تدابیر مالیاتی مناسب جهت اخذ مالیات بر تجارت الکترونیکی موجب گردیده است تا برخی از دولتها قسمت زیادی از درآمدهای مالیاتی خود را از دست بدهند. بر همین اساس نظامهای مالیاتی کشورهای مختلف به منظور حفظ کارایی و اثربخشی خود در تامین درآمدهای مالیاتی و اعمال سیاستهای اقتصادی دولت ناگزیر از تدوین سیاستهای کاربردی جهت شناسایی درآمدهای مالیاتی و اخذ مالیات از تجارت الکترونیک، خواهند بود. تدوین قوانین و شیوههای حسابرسی مالیاتی متناسب با ویژگی های تجارت الکترونیک، به کارگیری ابزار و فناوری های مناسب و آموزش کارکنان مالیاتی را میتوان سه گام مهم در راستای اخذ مالیات بر تجارت الکترونیک دانست. در این مقاله ضمن تشریح ویژگیهای مالیاتی تجارت الکترونیک به برخی الزامات اجرایی جهت اخذ مالیات از کسب و کارهای الکترونیکی پرداخته شده است.
۲- کلیاتی در خصوص تجارت و کسب و کار الکترونیک
تعاریف گوناگونی از تجارت الکترونیک ارائه شده است بر اساسی تعریف ارائه شده از سوی OECD تجارت الکترونیک را می توان استفاده از ابزار الکترونیکی جهت تسهیل و تسریع تمامی فرآیندهای کسب و کار از جمله طراحی، ساخت، خرید، فروشی و حمل دانست. تجارت الکترونیک تبادل اطلاعات در تمامی سطوح کسب کار در بر می گیرد که ممکن است به صورت رایگان و یا در برابر پرداخت وجهی صورت گیرد. این تبادل اطلاعات می تواند میان واحدهای درون سازمان، بین سازمان و سایر سازمانها، بین سازمان های دولتی (عمومی) و خصوصی و یا میان سازمان و مشتریان انجام گیرد (2001:12 ,OECD). اما برای برقراری و اخذ مالیات بر تجارت الکترونیک باید فرآیند آن را شناخت. چرخه تجارت الکترونیک روی ادغام کامل فرآیندهای تجاری، تاثیر داشته و تنها وابسته به کاربرد فناوری اینترنت نمی باشد اما امکان دارد کاربردی در تجارت سنتی نداشته باشد.
چرخه بازاریابی الکترونیک شامل چهار مرحله اصلی می باشد تجارت الکترونیک همواره با دو پدیده همراه بوده است: (حسنی، ۱۳۸۵ :۱۳):
۱ - تهیه و تدارک
۲ - ارتباط
۳ - نقل و انتقال
۴ - خدمات پس از فروشی
۱- دیجیتالی شدن
۲- اتصال به اینترنت
دیجیتالی شدن به معنای تبدیل متن ها، دادهها، صداها و تصاویر به بایت الکترونیکی است که می تواند با سرعت باورنکردنی از مکان به مکان دیگر مخابره شود. وصل شدن به اینترنت مستلزم اتصال به شبکه است (2005:685 ,Katler).
۳- اهمیت اخذ مالیات از مبادلات الکترونیکی
بحث مالیات بر تجارت الکترونیک از جمله مباحث بسیار مهم در نظامهای مالیاتی ملی و بینالمللی به شمار میآید. همزمان با توسعه به کارگیری ابزار الکترونیک در بین اقشار مختلف جامعه و کسب و کارهای مختلف، نه تنها کشورهای اروپایی و آمریکا بلکه بسیاری از کشورهای آسیایی نیز با وضع قوانین و به کارگیری فناوری های نوین سعی در ایجاد بسترهای لازم جهت اخذ مالیات بر تجارت الکترونیک نمودهاند. دلایل ذیل از مهمترین دلایل توجه و تاکید کشورهای مختلف بر اخذ مالیات بر تجارت الکترونیک به شمار می آیند:
۳- ۱- تامین در آمدهای مالیاتی دولت:
روند رو به رشد بهره گیری کسب و کارهای مختلف از ابزار الکترونیکی
جهت انجام مبادلات موجب میگردد تا بسیاری از افراد و شرکتها جهت تامین کالاها و خدمات مورد نیاز خود به فروشگاههای اینترنتی مراجعه نمایند این به آن معنا است که در عمل عرضه کالا و خدمات در دنیای واقعی کاهش مییابد (2001:22 ,Bruce and FOX). با توجه به انچه گفته شد و با در نظر گرفتن این واقعیت که شیوههای جاری محاسبه و اخذ مالیات تنها خرید و فروش های دنیای غیر مجازی را تحت پوشش قرار می دهد، غفلت از وضع قوانین و رویههای مالیاتی مناسب جهت محاسبه و اخذ مالیات بر تجارت الکترونیک می تواند به کاهش قابل ملاحظهای در درآمدهای مالیاتی دولتها منجر شود. اجرای مالیات بر تجارت الکترونیک علاوه بر اینکه از جلوگیری از کاهش درآمدهای مالیاتی، خود یک منبع مالیاتی جدید به شمار می آید و معاملاتی که پیش از این از طریق تلفن و یا بدون ثبت در دفاتر معتبر و رسمی و یا از طرق دیگر غیر قابل شناسایی و ردگیری صورت می گرفت، قابل شناسایی و پی گیری می شود و می توان مالیات آنها را تشخیص و وصول نمود. برآوردهای انجام شده در ایالات متحده آمریکا نشان میدهد که این امر می تواند در یک دوره ۱۰ ساله (۲۰۰۱ ۲۰۱۱) مجموع درآمدهای مالیاتی دولت آمریکا را به میزان ۵۴ میلیارد ()Bruce and Fox,2001:22) Assux.ssys
۳- ۲- رعایت عدالت مالیاتی:
دلیل دوم را به نوعی می توان نتیجه دلیل نخست دانست. کاهش درآمدهای مالیاتی در اثر گسترش تجارت الکترونیک دولتها را وا می دارد تا به منظور جبران درآمدهای مالیاتی خود نرخ های مالیاتی بالاتری بر فعالیتهای اقتصادی مختلف وضع نمایند؛ این به آن معنا است که در ازای فرار مالیاتی کسب و کارهای اینترنتی سایر کسب و کارها ناچار به پرداخت مالیات بالاتری خواهند بود که این امر ناقضی عدالت مالیاتی به شمار می آید. از سوی دیگر با افزایش قیمت تمام شده کالاها و خدمات این شرکتها در اثر افزایش مالیات پرداختی، شرکتهای مذکور در مقایسه با عرضه کنندگان اینترنتی مزیت رقابتی خود را از دست میدهند. (. Lau and Halkyard.2003:34 Basu.2001:10) همچنین ردیابی تمامی معاملات و تشخیصی و وصول مالیات متعلقه منجر به کسترش عدالت مالیاتی و افزایش اعتماد مردم به سیستم مالیاتی و دولت خواهد شد.
۳-۳- موفقیت دولت ها در اعمال سیاستهای اقتصادی خود: مالیات از ابزارهای مهم دولتها جهت اعمال سیاستهای اقتصادی ای چون کنترل مصرف برخی از کالاها و خدمات، تشویق به سرمایه گذاری در بخش های اقتصادی خاصی، مهار تورم و... به شمار می آید (3 ,2002 ,Lee). بیشک فرار مالیاتی بخشهای اقتصادی مختلف از اثربخشی این ابزار خواهد کاست به همین دلیل لازم است تا به منظور حفظ کارایی و اثربخشی مالیات از فرار مالیاتی کسب و کارهای الکترونیکی به عنوان یک بخشی اقتصادی نوظهور جلوگیری نمود.
۴-۳- افزایش رضایت مودیان:
مالیات بر تجارت الکترونیکی و مالیات الکترونیکی با صرفهجویی در زمان و هزینه مودیان در پرداخت مالیات موجب افزایش رضایت مودیان می شود. اجرای مالیات بر تجارت از طریق بهبود سیستمها و روشهای تشخیص مالیات، ابلاغ مالیات تشخیص شده و پرداخت مالیات در زمان مودیان و سازمان تغییرات محسوسی ایجاد می کند و باعث بهروری و افزایش کارایی در سازمان می شود، همچنین در منابع مالی و انسانی سازمان صرفهجویی میکند. تشخیص صحیح مالیات و جلوگیری از فرار مالیاتی به نوبه خود موجب افزایش رضایت از سازمان امورمالیاتی خواهد شد.
مالیات و ویژگیهای کسب و کارهای الکترونیکی
برخی از ویژگیهای کسب و کارهای اینترنتی و الکترونیکی و نیز شرایط حاکم بر مبادلات الکترونیکی، امر تشخیصی و رسیدگی مالیاتی در خصوص این دسته از فعالیتهای اقتصادی را با دشواری روبرو نمودهاند.
تجارت بدون مرز: تجارت الکترونیک را از هر جهت میتوان تجارتی بدون مرز دانست زیرا ارتباط با مشتریان و برقراری رابطه تجاری (مبادله) با آنان به هیچ وجه به مکان جغرافیایی استقرار فروشنده وابسته نیست. بر این اساس یک عرضه کننده به راحتی و بدون هیچگونه محدودیتی میتواند با مشتریان و تامین کنندگان خود در نقاط مختلف رابطه برقرار نماید (9: 2001,li&See). تجارت و مبادله دیجیتالی: بسیاری از مبادلات اینترنتی به فروش محصولات و خدمات الکترونیکی ای میپردازند که به صورت الکترونیکی نیز به مصرف کننده انتقال می باید. این مبادلات نوین حسابرسان مالیاتی را با مسئله پیچیده پیگیری مبادلات به صورت Online و نیز انجام محاسبات مالیاتی بر پایه داراییها و سرمایه های نامشهود روبرو . (Basu,2001:6) s glظهور سازمان های مجازی: با گسترش کسب و کارهای الکترونیکی محیط مجازی به مکانی برای فعالیت سازمانهای مجازی تبدیل شده است. این سازمانها در واقع صفحات وبی هستند که فضای فعالیت مجازی خود را از یک ارائه دهنده خدمات اینترنتی دریافت مینمایند. به این ترتیب بسیاری از شرکت ها دیگر نیازی به ایجاد شعباتی در دنیای واقعی ندارند. انتقال سازمان ها به دنیای مجازی تشخیصی و رسیدگی مالیاتی را با چالش های جدی روبرو ساخته و بستر فرار مالیاتی شرکتهای مجازی را فراهم (Lau and Halkyard,2003:35)s, کوتاه شدن زمان انجام مبادلات: استفاده از تجارت الکترونیک انجام مبادلات را در کوتاهترین زمان و به دور از کاغذبازیها و تشریفات اداری ممکن ساخته است. سازمان امور مالیاتی به منظور همگامی با این تحولی در تجارت می باید خود نیز فناوریهای نوین را به کار گیرد و با بهره گیری از ابزارهای الکترونیکی امکان شناسایی و ثبت سریع مبادلات الکترونیکی را فراهم سازد (7: 2001 ,BaSu). تغییر مدلهای کسب و کار: ظهور کسب و کارهای اینترنتی موجب تغییر مدل ها و الگوهای رایج کسب و کار شده است. در صنایعی چون نشر کتاب و یا نشر موسیقی الگوهای تکثیر و توزیع به نحو چشمگیری دگرگون شده است (7: 2001 ,BaSu). در سایر صنایع تولیدی و خدماتی نیز شاهد تغییر جایگاه تولیدکنندگان، عرضه مستقیم محصول از طریق اینترنت سیستم توزیع را دگرگون ساخته است (کاتلر، ۱۳۸۴: ۳۳۴). تغییرات ایجاد شده در مدلهای کسب و کار بی شک هزینه ها و درآمد اجزاء مختلف زنجیره تولید و توزیع را تحت تاثیر قرار میدهد و می باید در رسیدگیهای مالیاتی مورد توجه قرار گیرد.
مجموعه مقالات دومین کنفرانس شهر الکترونیکی
۵- اخذ مالیات الکترونیکی اخذ مالیات الکترونیکی به معنای، انجام کلیه مراحل تسلیم اظهارنامه، تحقیقات پیرامون فعالیتهای اقتصادی، تشخیصی مالیات، ابلاغ برگ تشخیصی و قطعی و دریافت مالیات بصورت الکترونیکی و با استفاده از ابزارها و سیستمهای الکترونیکی و مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) میباشد. اخذ مالیات الکترونیکی بیشتر در جهت افزایش رضایت مودیان و سیاستهای نظام در جهت تکریم ارباب رجوع می باشد. همچنین سیاست و راهکاری در جهت کاهش هزینههای عمومی دولت در اخذ مالیات و ارائه خدمات عمومی از قبیل حمل و نقل عمومی می باشد .همچنین می تواند راهکار مناسبی برای کاهش هزینه های خانوار و تشویق آنها جهت پرداخت مالیات میباشد. ارائه و تسلیم اظهارنامه بصورت الکترونیکی، پرداخت ابلاغ برگ تشخیص و قطعی، وصول وجه مالیات بصورت الکترونیکی از جمله امور هستند که امروزه در اکثر کشورهای توسعه یافته صورت می پذیرد به عنوان مثال استرالیا در جهت تامین اعتبار اظهارنامه ها و جلوگیری از انکار آن در مراحل بعدی از طرف مودیان از سیستمهای پیشرفته تصدیق امضاء الکترونیکی استفاده می کند (موسوی؛ ۱۳۸۶: ۲۳۳-۲۴۵).
۱-۵. مالیات بر تجارت الکترونیکی مالیات بر تجارت الکترونیک یعنی اخذ مالیات از کلیه مبادلات و فعالیتهای اقتصادی و درآمدهای صورت گرفته در فضاری مجازی و بصورت الکترونیکی می باشد. مالیات بر تجارت الکترونیکی مرحله تکمیلی و گستردهتری از اخذ مالیات الکترونیکی می باشد. بدیهی است که وقتی سیستمی قابلیت اخذ مالیات بر تجارت الکترونیکی دارد، اخذ مالیات بر سایر فعالیتهای مشمول بصورت الکترونیکی را نیز می تواند انجام دهد. مالیات بر تجارت الکترونیک هم اکنون در مراحل ابتدایی خود قرار دارد و نیازمند سیستمهای پیشرفته تری میباشد. البته در اکثر کشورها بخصوص در کشورهای در حال توسعه که مراحل گذر از جامعه سنتی به جامع مدرن و دنیای مجازی را طی می کنند، از بحث مالیات بیشتر به عنوان مشوقی در جهت توسعه فرهنگ استفاده و کاربرد این ابزار استفاده می شود. به عنوان مثال در کشور ایران در قانون تجارت الکترونیکی مصوب سال ۱۳۸۲ به کلیه شرکتهایی که فعالیتهای تجاری خود را از طریق ابزار الکترونیکی انجام دهند به مدت پنج سال از معافیت مالیاتی برخوردار شدهاند. البته این موضوع تا زمانی که استفاده از این ابزار همگانی شود ادمه دارد و پس از آن می بایست ملغی شود چرا که ادامه آن باعث از دست رفتن بخش عظیمی از منابع درآمدی دولت از مالیاتهای دریافتی خواهد شد. مالیات بر تجارت الکترونیک مبحث و موضوعی است که بزودی فراگیر می شود و چاره اندیشی برای آن از هم اکنون ضروری میباشد (موسوی؛ ۱۳۸۶: ۲۳۳-۲۴۵).
۵- ۲. مالیات الکترونیکی(E-Tax) مالیات الکترونیکی عبارت است انجام کلیه مالیاتی و همچنین مالیات بر تجارت الکترونیکی با استفاده از ابزار الکترونیکی و فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی میباشد. همانطور که از تعریف نیز مشخص است که مالیاتی الکترونیکی حالت کلی تر و گستردهتر نسبت به مالیات الکترونیکی و مالیات بر تجارت الکترونیکی دارد و هر دو آنها را در بر میگیرد (موسوی؛ ۱۳۸۶: ۲۳۳-۲۴۵). در سطح دنیا شرکت هایی در حال ظهور هستند که وظیفه تامین امنیت مبادلات و تضمین امضاء ها و قراردادها را انجام میدهند. همانطور که گفته شد اگر دولت این وظیفه را عهده دار شود و در این زمینه سرمایه گذاری و برنامهریزی نماید میتواند موفق تر از شرکت ها آن را انجام دهند چرا که اعتماد مردم به دولتها بیشتر است. همچنین دولتها می توانند با تدوین قوانین رسیدگی به جرایم اینترنتی و تاسیس مراجع رسیدگی قضایی ذی صلاح ضمن کمک به توسعه تجارت الکترونیک که از اهداف عالیه دولتها می باشد، از این مزیت در جهت اخذ مالیات استفاده کند (موسوی؛ ۱۳۸۶: ۲۳۳-۲۴۵).
۶- فعالیتهای مشمول مالیات پیش از شناسایی تاثیرات تجارت الکترونیک بر فرآیندهای مالیاتی و تبه کارگیری شیوههای عملی در اخذ مالیات از کسب و کارهای الکترونیکی لازم است تا آن دسته از فعالیتهای اینترنتی و الکترونیکی که مستعد دریافت مالیات هستند، را شناسایی نماییم. در مارچ سال ۲۰۰۰، OECD در بررسی ای ضمن شناسایی ۲۶ مدل درآمدی برای کسب و کارهای اینترنتی نحوه برخورد حسابرسان مالیاتی با درآمدهای مذکور را تبیین نموده اند. بر این اساس دریافتیهای شرکتها در قالب کسب و کارهای اینترنتی را می توان به سود، حق امتیازها و دریافتی بابت خدمات تقسیم نمود. با توجه به تجزیه و تحلیل انجام شده توسط OECD فعالیتهای الکترونیکی و مجازی مشمول مالیات را میتوان در ۶ گروه زیر دسته بندی نمود. • ارائه خدمات Online: ارائه خدمات اینترنتی به مشتریان که بهره گیری از امکانات محیط مجازی را برای آنان تسهیل می نماید. خدماتی از قبیل ایمیل، موتورهای جستجوگر، وب سایتها و ... ۹ فروشگاه های خرده فروشی اینترنتی: امروزه انواع فروشگاههای اینترنتی محصولات را به خریداران در سراسر دنیا عرضه می داراند و پس از دریافت وجه محصول را از طریق پیک " جهت مشتریان ارسال می نمایند.
۹ فروشی و عرضه کالاهای دیجیتالی همانند نرمافزارها، موسیقی، فیلم و... که به صورت مستقیم از طریق کانالهای اینترنتی قابل انتقال به مشتریان هستند.
۹ فروش اطلاعات بر مبنای پایگاه های اطلاعاتی اینترنتی ارائه خدمات بانکی و مالی اینترنتی
۹ فروش خدمات مشاورهای مانند مشاوره های فنی، پزشکی، مالی و...
۷- انواع مالیات بر تجارت الکترونیک کسب و کارهای اینترنتی نیز مانند سایر کسب و کارها از طریق با
صرف هزینه هایی میکوشند منابع انسانی و فنی لازم جهت کسب درآمد را به دست آورند. با توجه به بررسیهای انجام شده توسط OECD و نیز با در نظر گرفتن ابواب قانون مالیاتهای مستقیم ایران میتوان کسب و کارهای الکترونیکی را مشمول دو دسته مالیات دانست. نخست مالیات بر دارایی و دیگر مالیات بر درآمد. در ادامه به بررسی نحوه محاسبه مالیات از این کسب و کارها میپردازیم.
۱-۷. مالیات بر دارایی
