بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله سعی بر آن دارد تا با بررسی تاثیر فناوري اطلاعات بر کاهش فساد اداري، به اولویت بندي سیستم هاي مدیریت اطلاعات و اسناد الکترونیک، حسابرسی مالی، امنیت اطلاعات و برنامه ریزي منابع بر فساد اداري بپردازد. به این منظور ابتدا ادبیات موضوعی تحقیق و مقالات در این زمینه مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به پیشینه تحقیق مدل پیشنهادي تحقیق ترسیم گردید. سپس بانک پاسارگاد به عنوان جامعه آماري انتخاب گردید. تعداد نمونه با توجه به تعداد کارشناسان بانک برابر با 215 نفر برآورد شد. از آنجاییکه تحقیق حاضر یک تحقیق توصیفی پیمایشی و با هدف کاربردي می باشد، با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته اقدام به جمع آوري داده هاي تحقیق گردید.
به منظور سنجش روایی و پایایی پرسشنامه از روایی محتوایی و آلفاي کرونباخ استفاده گردید. سپس به منظور تجزیه و تحلی داده هاي تحقیق از تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شد. بر اساس نتایج تحقیق بهره مندي از فناوري اطلاعات تاثیر مثبت و معناداري به میزان %70 بر کاهش فساد اداري در بانک پاسارگاد می گذارد. بالاترین اولویت در بین سیستم هاي اطلاعاتی و ارتباطی به سیستم حسابداري مالی با ضریب تاثیر %66 تعلق گرفت. بنابراین به بانک پیشنهاد گردید تا بر اساس اولویت هاي بدست آمده اقدام به بهبود و توسعه سیستم هاي اطلاعاتی و ارتباطی نماید.
.1 مقدمه
فساد به معناي شکستن است بنابراین در فساد چیزي می شکند یا نقص می گردد که این امر ممکن است رفتار اخلاقی یا شیوه قانونی و غالبا مقررات اداري باشد - حسینی و رمضانی، . - 1392 طبق تعریف بانک جهانی و سازمان شفافیت بین الملل، فساد سو استفاده از اختیارات دولتی - قدرت عمومی - براي کسب منافع شخصی است. مجموعه اي از قوانین و ضوابط مدون اداري وجود دارد که جارچوب فعالیت هاي مجاز اداري را تعیین می کند، هرگونه رفتار اداري که مغایر با این قوانین باشد و در آن انتفاع شخصی مطرح باشد، فساد اداري تلقی می گردد - حسینی و رمضانی، . - 1392 مسئله فساد اداري، یکی از ناهنجاري هاي اساسی و رایج در دولت تلقی می شود.
انحطاط اخلاقی، بی اعتمادي به نهاد حکومت، ناکارآمدي دولت - تضعیف قوانین و مقررات طراحی شده درراستاي کاهش مسئولیت پذیري و پاسخگویی اداري و اجتماعی نهادها و موسسات مختلف - و هزینه هاي اقتصادي این پدیده را به عنوان تهدید جدي براي توسعه و گاهی امنیت ملی و حیات جوامع مبدل نموده است - توکلی، . - 1390 وجود فساد اداري سازمانی تبعات منفی زیادي، همچون افزایش هزینه انجام کارها را در سازمان، مانع ازسرمایه گذاري و مسیر رشد وتوسعه اقتصادي، هدایت نامطلوب استعدادها و منابع بالقوه و بالفعل انسانی به سمت فعالیتهاي نادرست براي دستیابی به درآمدهاي سهل الوصول، زمینه رکود اقتصادي را در پی دارد، بنابراین مقابله با فساد در عرصه اداري ضرورتی جدي و انکارناپذیر می باشد. فساد پدیده اي است که کمابیش در کلیه کشورهاي جهان وجود دارد.
اما نوع، شکل، میزان و سطح توسعه یافتگی آن متفاوت می باشد - زاهدي، محمدنبی و شهبازي، . - 1388 آمار منتشره از طرف سازمان شفافیت جهانی نشان می دهد که ایران از نظر سلامت اداري در سال 2009 از بین 180کشور جهان رتبه 168را به خود اختصاص داده است. متاسفانه بر اساس آمار و شواهد موجود بین المللی، ایران یکی از فسادپذیرترین کشورهاي جهان است - خضري، . - 1387 بر اساس نظرسنجی علمی واحد تحقیقات ماهنامه اقتصاد ایران که در سال 1381 انجام گرفته، مشخص شده است بیش از %70 پاسخ دهنگان با معضل رشوه دست به گریبان بوده و رشوه پرداخته اند - خضري،. - 1387
این در حالی است که شاید کمتر کشوري در دنیا یافت شود که به اندازه ایران بر مبارزه علیه فساد اداري تاکید کرده اما موفقیت چندانی کسب نکرده باشد - خضري، . - 1387 براي کاهش یا حذف این پدیده شوم در نظام اداري کشور، نیازمند برنامه هایی می باشیم تا به وسیله تجزیه و تحلیل مسائل و ارزیابی راه حل هاي گوناگون، بهترین راهبرد را انتخاب و به مرحله اجرا درآوریم - زاهدي، محمدنبی و شهبازي، . - 1388 براي این امر لازم است تا در ابتدا به دلایل وقوع فساد اداري در نهادهاي دولتی و اجرایی کشور بپردازیم.
دلایل گوناگونی را براي فساداداري در جوامع مختلف برشمرده اند. فقر اقتصادي و نابسامانی هاي درآمدي کارکنان سازمان ها ، فقر فرهنگی و عدم وجود باورهاي استوار اخلاقی و نبود قوانین و مقرررات بازدارنده و نظام هاي کنترلی موثر از زمره دلایل اصلی بروز فساد اداري بوده است. واحدهاي اداري معمولا با تعداد زیادي از قوانین و مقررات غیرواقعی یا غیر ضروري مواجه هستند و ابهامات در رویه هاي اداري و استانداردهاي جاري کار، امکان هرگونه تصمیم و اقدام خودسرانه را به کار گزاران می دهد. افزون بر این که فرایندهاي پیچیده و چند لایه اي امور اداري نیز عامل جلوگیري از تولید علم در این نهادها می باشد.
از طرفی حقوق غیرمکفی کارکنان بخش هاي نظارتی و کنترلی موجب می شود آن ها بیشتر وقت و توان خود را صرف فعالیت هاي اقتصادي شخصی نمایند - حسینی و رمضانی، . - 1392 اساسی ترین ابزار در برخورد با فساد اداري، بهره مندي از سیستم هاي نوین اطلاعاتی و ارتباطی می باشد تا این طریق امکان هرگونه سوء استفاده و دخل و تصرف در اسناد و مدارك از بین برود. از این رو در این مقاله سعی بر آن داریم تا به بررسی میزان تاثیر سیستم هاي اطلاعاتی و ارتباطی همچون سیستم ثبت اسناد الکترونیک، سیستم مدیریت اطلاعات و دانش ، سیستم حسابداري مالی بر میزان فساد اداري در سازمان بانک پاسارگاد بپردازیم و اولویت هاي توسعه و بهبود سیستم هاي اطلاعاتی را در سازمان منتخب مشخص نماییم این امر از سویی به سازمان در بودجه بندي صحیح و کاهش هزینه هاي توسعه سیستم ها، و از سویی دیگر کاهش فساد اداري در سازمان کمک شایانی می رساند.
.2 ادبیات موضوعی و پیشینه تحقیق
بر اساس تعریف عنوان شده در فرهنگ وبستر، فساد عبارت است از پاداش نامشروعی که براي وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه، اختصاص می یابد - زادهی، . - 1379 فساد اداري را انحراف از وظایف معمول یک مسئول دولتی به دلیل علایق خانوادگی و اجتماعی، کسب درآمدهاي مالی یا انواع خاصی از نفوذ به سبب مسائل شخصی می دانند - حیدري و همکاران، . - 1393 پیتر لانگست و دیگران - - 1387 بر این باورند که هیچ تعریف مورد توافق، فراگیر و جهان شمولی از فساد اداري وجود ندارد و تلاش براي ارائه تعریف آن با مشکلات حقوقی و جرم شناسی و در بسیاري از کشورها با مشکلات سیاسی مواجه می شود.
از این رو در مذاکرات مربوط به تدوین کنوانسیون ملل متحد براي مبارزه با فساد، در اوایل سال 2002 به جاي تعریف فساد، به فهرست نمودن انواع اعمال خاص فساد روي آوردند. در مطالعه اي آموندسن - - 1999 بر اساس مجموعه اي از شاخص هاي مهم و اساسی همچون رشوه، اختلاس، کلاه برداري و اخاذي به ارائه تعریفی از فساد پرداختند. - توکلی، . - 1390 هرچند توجه به فساد اداري در سطح بین المللی سابقه اي طولانی دارد، اما مطرح شدن آن به عنوان یک دغدغه اساسی در نهادهاي بین المللی بخصوص نهادهاي پولی و اقتصادي، به سال 1966 برمی گردد، زیرا رئیس وقت بانک جهانی از فساد اداري به عنوان سرطان فساد یاد نمود - توکلی، . - 1390 فساد اداري نوعی دور زدن موانع است که هم عامل فساد و هم معلول آن امتیازهایی را به دست می آورند.
نیروي موجود در هدیه داده شده، رابطه متقابل عمودي را به وجود می آورد که افراد را وادار به تلافی کردن فساد می کند. فساد اداري در سطوح مختلف مدیریت با رده هاي مختلف کارمندان رابطه قوي دارد، زیرا فساد اداري در رده هاي بالاي سازمان و مدیران عالی به کمک و هماهنگی رده هاي میانی و عملیاتی نظام اداري نیاز دارد که این امر ویژگی نهادینه بودن فساد اداري را گسترش می دهد. هرچند از نظر فروید و رایزمن، انسان ها با نوعی کنترل درونی همراهند اما به نظر می رسد باید اخلاق با درك فایده جمعی پی ریزي شود. بر اساس نظر روگو و لاسول یک سازمان فاسد در تمام ساختار نظام اجتماعی اختلال ایجاد می کند - حقیقتیان، کریمی زاده و نظري، . - 1390
متاسفانه کشور ایران نیز از مشکل فساد اداري بی نصیب نمانده، به خصوص در زمان معاصر و از دوره حکومت قاجاریه که مقارن با مراحل الیه پیدایش و گسترش بوروکراسی مدرن در ایران بوده است، ویژگی هاي ساختاري اداري سنتی و محیط اجتماعی و سیاسی مانند: وجود جریان خرید و فروش مشاغل و مقامات رسمی، مقاطعه دادن سازمان هاي اداري در برابر گرفتن بخشی از درآمد آنها، و غیره موجب بروز و گسترش فساد اداري شد - توکلی، . - 1390 اصولا روش هاي مبارزه با فساد اداري در هر کشور و نیز ابزارهایی که براي این کار گرفته می شوند، تابع رویکرد سیاستمداران و به طور کلی نظام سیاسی آن کشور به پدیده فساد اداري است. فساد اداري در هر کشوري وجود دارد و محصول فرعی مداخله دولت در اقتصاد، به بهانه موارد شکست بازار است.
گري بیکر معتقد است فساد تنها با برداشتن دولت - بزرگ - برداشته می شود - . - Mbaku, 1998 در واقع هیچ کشور پاکی به لحاظ فساد اداري در دنیا وجود ندارد. فهرست سازمان بین المللی شفاف نیز، که هر ساله کشورها را بر حسب میزان شیوع فساد در آنها رتبه بندي می کند، هیچ کشوري از قلم نمی افتد، مگر آنکه آماري از شاخص هاي فساد در آن کشور موجود نباشد - خضري، . - 1387 براي مبارزه با فساد به عنوان یکی از بزرگترین و پیچیده ترین معضلات عصر حاضر، راهکارهاي گوناگونی پیشنهاد و در جوامع مختلف به کار گرفته شده است که مهمترین آن ها عبارتند از شفافیت، تعهد سیاسی، پاسخگویی اداري، سادگی شکلی، مشارکت در جامعه مدنی و استفاده از فناوري اطلاعات که به عنوان یکی از مدرن ترین رهیافت هاي نظارتی محصول عصر ارتباطات و فناوري اطلاعات، در سطح وسیع، در راستاي کاهش و پیشگیري از فساد مورد استفاده قرار می گیرد.
البته لازم به ذکر است که فناوري اطلاعات نیز مانند هر پدیده دیگر، داراي مجموعه اي از ابعاد و کاربردهاي مثبت و منفی بوده و صرفا واجد آثار ضد فساد اداري نمی باشد - . - Sondhi,2000 به عبارت دیگر به دلیل وجود کاستی هاي قانونی و صلاحیتی، عوامل دست اندر کار فساد، از عناصر و نهادهایی مانند قوانین رازداري بانکی1، بندرگاه هاي امن مالیاتی، و دیگر مراکز غیرمقیم 2و معضلات همکاري بین المللی در تعقیب این جرایم، حداکثر سود را می برند - محسنی، . - 1392 تریزمن - - 2000 روابط میان شاخص هاي فساد و ویژگی هاي تارخی، فرهنگی، اقتصادي و سیاسی کشور را مورد بررسی قرار داد، او دریافت که در کشورهاي پروتستان و مستعمره انگلیس که داراي درآمد سرانه بالاتر و سهم بالاي تولید ناخالص داخلی هستند شکل حکومت واحد و سیستم قانونی با حقوق عرفی - در مقابل حقوق مدنی - دارند، فساد بیشتر است.
قابلیت هاي فراوان و جدید، انعطاف پذیري و مقیاس پذیري ذاتی سیستم هاي مرتبط با فناوري اطلاعات و ارتباطات اعم از اینترنت، دولت الکترونیک، سیستم هاي امنیت و نظارت شبکه اي و ... باعث پذیرش گسترده، همگانی و اجتناب ناپذیر این تکنولوژي گردیده است. چگونگی زندگی امروزي، بدون دسترسی آسان به اطلاعات، وسایل ارتباطی کارآمد و با صرفه و امکان ذخیره سازي و کپی برداري سریع و ساده داده ها و اطلاعات در مقیاس وسیع، غیر قابل تصور است. همگی این ها، بخشی از تکنیک هاي آشناي امروز هستند که زندگی بشر را با تحولی عظیم مواجه ساخته اند. به عبارت دیگر نیاز به استفاده از فناوري از مرزهاي نوآوري و فایده رسانی عبور نموده و به یکی از ضرورت هاي زندگی اجتماعی درون و برون مرزي تبدیل شده است.
