بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش عوامل موثر بر توسعه پایدار گردشگری شهرستان قزوین شناسایی و الویتبندی شدند. معیارهای اصلی توسعه پایدار گردشگری، با استفاده از تکنیک دیمتل از لحاظ تاثیرگذاری به ترتیب به صورت عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی- فرهنگی و عوامل زیستمحیطی مشخص شدند. از نظر جمع تاثیر و تاثر - جمع تعاملات - عامل اقتصادی بیشترین تعامل را با سایر عوامل دارد و بهطور کلی در این مدل عوامل زیستمحیطی متغیر معلول و عوامل اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی متغیر علی هستند. برای سنجش میزان اهمیت و الویتبندی شاخصهای مزبور از مدل ANP استفاده شد که نتیجه حاصل از مقایسه زوجی معیارهای اصلی به ترتیب الویت شامل عوامل زیست محیطی به وزن نرمال 0.494 ، عوامل اجتماعی-فرهنگی با وزن نرمال 0.286 و عوامل اقتصادی با وزن نرمال 0.220 گردید.
نرخ ناسازگاری مقایسههای انجام شده 0.089 بدست آمد که کوچکتر از 0.1 بود؛ پس میتوان به مقایسههای انجام شده اعتماد کرد و ترتیب زیر معیارها به ترتیب زیر بود: میزان جلب سرمایه گذاری و اشتغال زایی در جامعه میزبان برای عوامل اقتصادی و مشارکت مردم محلی، افزایش رفاه عمومی، تامین امنیت گردشگران، رعایت حقوق مردم محلی و افزایش رضایتمندی گردشگران برای عوامل اجتماعی-فرهنگی و آلودگی آب، الودگی هوا آلودگی بصری، آلودگی خاک، آلودگی صوتی و مدیریت مواد زائد برای عوامل زیست محیطی.
-1 مقدمه
امروزه پارادایم پایداری به دغدغهای جهانی تبدیل شده و در بستر توسعه مفهوم پایداری به کانون اصلی مباحث علمی و دانشگاهی تبدیل شده است - میسون و وان در بورگ،.3 - 2:2002 اکنون با مشخص شدن ناپایداریها و مضرات فراوان آنها در مسیر توسعه، پارادایم پایداری به عنوان مقولهای مهم و ضروری نمود یافته و توجه مجامع جهانی را در دو دهه اخیر به خود جلب کرده است. به دنبال این چالشهای جهانی، بحثهایی در خصوص ارتباط اشکال مختلف توسعه، از جمله گردشگری، پایداری و برنامهریزیهای مناسب در این زمینه مطرح شده است - دوایم و وندر،.4 - 165:2005
گردشگری یکی از پویاترین فعالیتهای اقتصادی عصر حاضر بهشمار میرود که نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا میکند.
با توجه به رشد روزافزون و سریع صنعت گردشگری در بسیاری از ابعاد فرهنگی، اقتصادی و زیستمحیطی، نیاز به برنامهریزی هدفمند و جامع برای همگام شدن با اصول و دستورالعملهای توسعه پایدار گردشگری روزبهروز بیشتر میشود - زاهدی و رنجبریان، . - 8:1377 برنامهریزی بهعنوان یک ابزار علمی، به دست اندرکاران این صنعت کمک میکند تا در یک فرایند نظاممند و پیوسته بهترین مسیرها و راهکارهای توسعه گردشگری در یک منطقه را مشخص کرده و این راهکارها را در مسیر توسعه سایر بخشهای اقتصادی نیز قرار دهند - استینس و هالوران، .5 - 67:2004 شکی نیست که گردشگری نقش مهمی را در احیاء و متنوعسازی اقتصادی جوامع ایفا میکند، اما در عین حال میتواند باعث ایجاد تغییراتی در محیط اجتماعی، اقتصادی و فضای زیستی نواحی شود.
- شارپلی و ریچارد،.6 - 12:1997 اثرات و تغییراتی که این صنعت بر جامعه میگذارد میتواند به صورت فیزیکی، اقتصادی و یا اجتماعی، فرهنگی باشد - گی، . - 323:1377 به هر حال، از آنجا که معمولاً رهیافتهای صنعت گردشگری بسیار پیچیده است و در مناطق گوناگون متفاوت میباشد، بنابراین اثراتی را که بر جای میگذارد، نیز بسیار متفاوت و در مناطق و نواحی مورد بازدید مختلف میباشد. از این رو شناسایی پیامدها و تأثیرات بجای مانده در مناطق گردشگری که مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند و نیز مطالعه و بررسی اثرات گردشگری و پیشبینی این اثرات در منطقه مورد مطالعه به منظور برنامهریزی و مدیریت توسعهی گردشگری و افزایش فواید حاصله از توسعهی گردشگری و کاهش زیانهای احتمالی یا تأثیرات منفی در جوامع میزبان و در نهایت دستیابی به توازن و توسعهی پایدار مناطق گردشگری، امری اجتنابناپذیر میباشد.
بنابراین در این پژوهش سعی شده است که با بررسی مطالعات و پژوهشهای انجام شده در مناطق مختلف در زمینهی گردشگری و تأثیرات آن بر روی نواحی گردشگری، تا حد امکان این پیامدها و آثار مثبت و منفی گردشگری شناسایی شده و در طبقهبندی خاصی قرار گیرد. البته لازم به ذکر است که اثرات شناسایی شده در این پژوهش مطابق دستهبندیهای وسیعی که عموماً به وسیلهی محققین گردشگری بکار گرفته شده است. این دستهبندیها شامل: اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی و سیاسی میباشد.
سپس، تلاش شده است تا عوامل موثر بر توسعه پایدار گردشگری شهر قزوین مورد مطالعه قرار گیرد و برای تسهیل برنامه-ریزی و تخصیص منابع، اولویتبندی از این عوامل نیز صورت گیرد. البته باید توجه داشت در توسعه پایدار همه عوامل حائز اهمیت هستند، ولی بدون اولویتبندی صحیح استفاده اثربخش و کارا از منابع تقریبا غیرممکن خواهد بود. باید توجه داشت که توسعه پایدار راهبردی مناسب برای گردشگری و برنامهریزی فعالیت های گردشگری به ویژه در خصوص مناطق در معرض خطر فرهنگی و طبیعی است - مدلیک،.1 - 158:2003 این نوع توسعه در هر مقصد گردشگری از جنبههای مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیستمحیطی مورد محک و ارزیابی قرار میگیرد و در این راستا مدیریت گردشگری پایدار در صورتی میتواند موفقیتآمیز باشد که ارتباط بین این ابعاد به خوبی شناسایی شود.
شهر قزوین، دارای جاذبههای فرهنگی، تاریخی و طبیعی متنوعی است که موجب شده است تا این مکان بهعنوان یکی از مناطق مناسب برای گردشگری در استان قزوین شناخته شود. بنابراین، یکی از ابتداییترین و در عین حال، ضروریترین نیازهای این منطقه، توسعه زیرساختهای گردشگری است. تاسیسات و تجهیزات مورد نیاز گردشگران، نیازمند استقرار در مکانی است که بتواند به بهترین وجه خدمات مورد نیاز گردشگران را فراهم آورد .
محدوده مورد مطالعه این پژوهش شهر قزوین است که بنابر اطلاعات موجود دارای جاذبههای طبیعی و تاریخی می باشد. در این میان، شهرستان قزوین با توجه به توانمندی های بالای گردشگری در سطح منطقه و با دارا بودن بیشترین جاذبه های ثبت ملی شده در ایران، میتواند با برنامه-ریزی های مناسب و نظاممند و با رویکردی مدیریتی در عرصه گردشگری، به عنوان مسیری مناسب برای گردشگری در مناطق مرکزی ایران قلمداد گردد.
