بخشی از مقاله
چکیده
سدها از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سازههایی با اهمیت بالا به شمار میآیند و نقش آنها در توسعه کشورها غیر قابل انکار است. از طرفی سدها سازههایی با خطر پیشرونده محسوب میشوند، بنابراین با توجه به اهمیت استراتژیک سدها لازم است، که بتوان بهطور دقیق ریسکهایی که در معرض این سازههای میباشند را شناسایی کرد.
در این مطالعه، با مروری بر پژوهشهای پیشین انجام گرفته در داخل و خارج کشور ابتدا بالغ بر 100 ریسک از سدها شناسایی شد، سپس با مصاحبه با متخصصین از میان ریسکهای شناسایی شده 74 ریسک مرتبط با سد البرز شناخته شده و سپس جهت تجزیه و تحلیل ریسکهای شناسایی شده، با توزیع پرسشنامه در میان متخصصین و صاحبنظران ریسک و سد »شاغل در سد البرز« ریسکهای تأثیر گذار سد البرز، از طریق میانگینگیری ریاضی و امتیازدهی به ریسکهای شناسایی شده استخراج گردید. و در پایان سهم هر یک از ارکان پروژه در اثرگذاری در این ریسکها مشخص گردید.
مقدمه
با گسترش و توسعه روز افزون پروژهها و پیچدهتر شدن آنها، نیاز به ابزارهای جدید برای کمک به مدیریت پروژهها الزامی است . از جملهی این ابزارها ریسک1 و مدیریت ریسک2 است، که در چند سال اخیر به موضوعی حساس و ضروری برای سازمانها و خصوصاً قشر مدیران تبدیل شده است، چرا که در یک محیط بیثبات و نامعین، هر لحظه میتوان انتظار وقوع رخدادهای خارج از برنامه و غیر منتظره را داشت.
مدیران همیشه سعی دارند، بدانند چرا پروژهها به تأخیر میافتد و یا هزینه و کیفیت محصول و پروژه بر اساس آنچه پیشبینی شده محقق نمیگردد. با رشد تئوریهای مدیریت و برنامهریزی و گسترش به کار گیری آنها، لزوم استفاده از ابزارهای مدیریت و شناسایی ریسک خصوصاً در محیطهای پروژههای ساخت سد به شدت احساس میگردد. در این راستا تلاش برای شناسایی، آموزش و به کارگیری ابزارها و تکنیکهای مدیریت ریسک پروژه طی سالهای اخیر رشد فزایندهای داشته است
شناسایی و مدیریت ریسک یکی از عوامل مهم مدیریت و موفقیت پروژه است، لذا در هر پروژه مخصوصاً پروژههای زیربنایی توجه به این امر مهم ضروری است.
نخستین گام در ارزیابی یک عامل تعریف و شناسایی دقیق آن است. چند اصطلاح مورد استفاده در این تحلیل به شرح زیر است.
ریسک: این کلمه در اواسط قرن هفدهم میلادی از کلمه فرانسوی Risqué به زبان انگلیسی وارد و در نیمه اول قرن هجدهم با آغاز فعالیتهای بیمه، به شکل انگلیسی ریسک تلفظ شد .[4] هر صنعتی متناسب با دید خود تعریف بهخصوصی از ریسک ارائه میدهد
ریسک طبق تعریف مؤسسه PMI3، عبارت است از " رویداد یا شرایطی غیر قطعی است که در صورت وقوع، اثر مثبت یا منفی روی حداقل یکی از اهداف پروژه خواهد گذاشت. ریسک دلیلی دارد و در صورت اتفاق نیز تجربهای از آن حاصل میشود." تعاریف دیگری از ریسک در زیر ارائه شده است: ریسک، احتمال وقوع یک خسارت است. ریسک، عبارتست از واریانس توزیع احتمال وقوع تمامی پیامدهای ممکن یک عمل با مسیر ریسکزا. تعریف استاندارد : ISO/IEC Guide 73 "ریسک به عنوان تلفیقی از احتمال یک رویداد و پیامدهای آن تعریف میشود"
شناسایی ریسک:4 فرآیندی دقیق، موشکافانه و کاوشگرانه است، که از طریق تعامل با افراد به شناسایی ریسکهای پروژه میپردازد. روند شناسایی ریسک، روندی کیفی است که با هدف شناسایی و توصیف ریسکهای مؤثر بر اهداف پروژه، طی میشود. در یک نگاه دقیقتر، شناسایی ریسک فرآیند تعیین ریسکهای احتمالی مؤثر بر پروژه و تعیین مشخصههای هر یک از آنها و مستندسازی آنها میباشد. انجام شناسایی ریسک پروژه منوط به زمان خاصی از اجرا نیست، بلکه اجرای این فرآیند باید بهطور ضابطهمند و در طول اجرای پروژه باشد .[2] بر اساس PMI شناسایی ریسک: تعیین ریسکهایی که ممکن است بر پروژه اثر بگذارند و مستند سازی ویژگیهای آنها
رد میل اینگونه بیان میدارد که هدف از شناسایی منبع ریسک، مانع از بروز اتفاقاتی است که به خطا رفته و ایمنی پروژه را به خطر میاندازد. بسیاری بر این معتقدند که در مدیریت ریسک، شناسایی مهمتر از آنالیز ریسک میباشد
مطالعه موردی سد البرز
سد مخزنی البرز بر روی رودخانه بابلرود در محل تلاقی شاخههای گزو و چاخانی واقع در 45 کیلومتری جنوب-شرقی شهرستان بابل و 269 کیلومتری شمال شرقی تهران و در 52 درجه و 48 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی انتخاب و تعیین گردیده است. این سد از نوع سنگریزهای با هسته رسی میباشد و عرض تاج سد 12 متر و طول آن 838 متر و ارتفاع سد از پی 78 متر میباشد. هدف احداث آن آبیاری 54000 هکتار از اراضی منطقه حد فاصل بین رودخانه های بابل، تالار، سیاه رود بوده و گنجایش کل مخزن آن 150Mcm میباشد.
روش تحقیق
جمعآوری اطلاعات و تحلیل آنها باید به نوعی باشد که جامعهی آماری مورد بررسی را بهطور کامل پوشش دهد و حجم اطلاعات دریافتی به حدی باشد که سطح اطمینان آن بالا باشد و بتوان به آن استناد کرد. در این مطالعه روشهای گردآوری اطلاعات عبارتند از:
با استفاده از کتاب های داخلی و خارجی موجود در رابطه با ریسک سدها، از کتابخانهها و نیز تعدادی پایاننامه مرتبط و سایتهای مربوط به ساخت و ساز و ریسک و غیره مطالب کافی در این زمینه جمعآوری شد. با بررسیهای صورت گرفته و اتخاذ رأی متخصصین امر، به موارد خاص ریسک سد پی برده شد. در این تحقیق، با توزیع پرسشنامه میان متخصصین سدسازی و سازههای هیدرولیکی و ریسک با درجه کارشناسیارشد و دکتری در پروژه، نهایتاً عوامل مؤثر به ترتیب درجه اهمیت مرتب شده و مهمترین عامل انتخاب شده است. پس از شناسایی ریسکها و معیارها و تحلیل پاسخها به بررسی دقیق آنها پرداخته شد و اولویتبندی گردید.
تکنیکهای زیادی برای شناسایی ریسک وجود دارند، مانند مقایسه با دستههای ریسک1، بررسی سوابق تاریخی و سایر مستندات، طوفان فکری2، مصاحبه با متخصصین3، تکنیک گروه اسمی، تکنیک دلفی4، تجزیه و تحلیل قوت، فرصت و تهدید 5 - SWOT - تجزیه و تحلیل فرضیات6 ، تکنیکهای نموداری7 ، ساختار شکست ریسک . - 8RBS - روشهای شناسایی ریسک نمیتوانند محدوده و مراحل فرآیند مدیریت ریسک را که دقت و توجه کافی میطلبد، پوشش دهند. باید متذکر شد که در شناسایی ریسک هرگز » بهترین روش« وجود ندارد و باید ترکیب مناسبی از روشهای مورد استفاده قرار گیرد
از این رو در این پژوهش به ارائه تکنیکهای نوین در حوزه شناسایی ریسک مبتنی بر تصمیمگیری گروهی و بهرهگیری از تجربیات و نظرات و تخصص خبرگان ارائه میگردد. ریسک طی 9 گام اساسی که در شکل 1 نشان داده شده است، فرموله میشود؛ گامهای3، 2، 4 و 6 میتوانند به طور موازی بعد ازگام 1 انجام شوند
پژوهشهای پیشین
یکی از اولین تلاشها برای دستهبندی ریسک توسط شولتز9 و همکاران انجام گرفته است. آنها فاکتورها را به دو دسته استراتژیکی و تاکتیکی دستهبندی کردهاند. این دو گروه در فازهای مختلف پیادهسازی، پروژه را تحت تأثیر قرار میدهند. گروه استراتژیک شامل مأموریت پروژه، حمایت مدیریت عالی و زمانبندی پروژه میباشد
