بخشی از مقاله
چکیده:
رشد شتابان شهر نشینی طی چند دهه اخیر مشکلات فراوانی را برای شهر و شهروندان ایجاد نموده است که در پی آن سلامت شهرها را به خطر انداخته است. .منظور از شهر سالم، محیطی اجتماعی و کالبدی است با امکاناتی که انجام تمامی فعالیت های زندگی را سهل و با کارآیی مطلوب امکانپذیرمی سازد و همچنین توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای عصر حاضر را تامین می کند بی آنکه تامین نیازهای آینده را تحت تاثیر منفی قرار دهد که محور اصلی آن سعادت و رشد انسان می باشد.
در این مقاله ضمن بررسی وضع موجود شهرها از نظر پایداری به ذکر خصوصیات شهر پایدار و نحوه حرکت به سوی این مفهوم می پردازیم. با توجه به محدودیت های چهارچوب پایداری اجتماعی ،اکولوژیکی اخلاقی جدید، عدالت اجتماعی، جمع گرایی و ارزیابی از مهم ترین خصوصیاتی است که در شهر پایدار به آنها اشاره خواهد شد.
مقدمه
موضوع توسعه پایدار شهری بخش وسیعی از ادبیات شهرسازی و تحقیقات توسعه شهری در جهان را در سال های اخسر به خود اختصاص داده است. مجامع علمی فراوانی این مقوله را مورد بحث و بررسی قرار داده و شاید تمامی کشورهای جهان نیز آن را در دستور سیاست های خود قرار داده باشند. با این حال از یک سو مقوله توسعه پایدار از گشتردگی خاصی برخوردار بوده، از سوی دیگر در تمامی زوایا و ابعاد آن هنوز ابهامات زیادی وجود دارد. به منظور شناخت هرچه بیشتر موضوع توسعه پایدار شهری و بهره گیری از تجربیات مفید جهانی نوشتار حاضر شامل سه بخش کلی می باشد . قسمت اول به خصوصیات شهر پایدار و شهرنشینی و هم چنین راه رسیدن به پایداری شهر اشاره شده است. در بخش دوم به بررسی وضع موجود شهرها از نظر پایداری پرداخته میشود و در آخر سعی بر آن شده است شاخص های پایداری در شهر پایدار بررسی شود.
خصوصیات شهر پایدار
توسعه سریع شهر، در چند دهه معاصر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و غیره زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. مطرح شدن توسعه پایدار به عنوان شعار اصلی هزاره سوم نیز ناشی اثرات شهر ها بر گستره زیست کره و ابعاد مختلف زندگی انسانی است. ویژگی جوامع شهری امروز سبب ناپایداری انسان و محیط زیست - محیط طبیعی و محیط مصنوع - گردیده است.
مشکلی که امروزه در پیش روی برنامه ریزان شهری قرار دارد ، چگونگی اعمال سیاست ها و برنامه های پایدار شهری و ترسیم جلوه های این پایداری در شهرهاست.صوّرت معماران و شهرسازان بر اصلی استوار بود که »لوکوربوزیه« تعریف کرد و آن عبارت بود از »کار، زندگی، تفرج و ترافیک.« اما در این تعریف عناصر انسان، زندگی و طبیعت، در ابعاد همهجانبه، نقش نداشتند و بهواسطه این بیتوجهی به ماهیت انسان و زندگی، شهرهایی شکل گرفت که سازندگان و ساکنان آن درکی غیرواقعی و ایدهآلیستی از زندگی داشتند و واقعیتها و نیازهای همهجانبه انسان را نمیشناختند؛ در نتیجه پیامدهایی برای زندگی بشر به همراه آورد و بیماری و مشکلات عدیدهای را ایجاد کرد که از مهمترین آنها پریشانی، بحران هویت و بیماریهای ناشی از عوارض سموم و گازهای برآمده از صنایع بود.
ساختارهای شهری پایدار، ساختن و توسعه محیطی باکیفیت و »خوشایند« است که پاسخگوی نیازهای نسل فعلی است بدون اینکه بر توانایی نسلهای آینده در تأمین نیازهای خود، خدشهای وارد کند و نسل آینده را در تأمین نیازهای طبیعی خود ناتوان کند. باید دانست محیط زیست ابزاری مفید برای تعیین میزان توسعه شهر پایدار است؛ یعنی مهمترین مؤلفه ارزیابی طرحهای شهری، با توجه به تأثیر آنها بر محیط زیست سنجیده میشود و پایداری شهری یک برنامه پیشرفت اجتماعی است که می کوشد نیازهای ساکنین شهر را بشناسد ، از منابع محیطی حفاظت کند و منابع اجتماعی و اقتصادی حاصل از آن را در کلیه سطوح شهری تعمیم دهد.
شهر نشینی یا شهری شدن پایدار، آنچنان شهری شدنی است که از یک سو امکان زندگی مطایق با کرامت انسانی در شهرهای موجود و آینده برای نسل هایی که از پی همدیگر می آیند فراهم میکنند و از سوی دیگر، ملاحظات زیست محیطی همساز و دوستدار محیط زیست است.
شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و مدیریت شهری در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاه های شهری نقش بسیار مهم و تعیین کننده دارد.
نیل به چنین شرایطی نیازمند جهت دادن به هدف ها و برنامه های اجرایی، اصلاح وضعیت ساختارها و مدیریت در اداره امور شهرهاست. به تعبیر دیگر، سطح قابل قبول و بالای رشد اقتصادی و اشتغال، پیشرفت اجتماعی و حفاظت از محیط شهری جنبه های دیگر از پایداری شهری را تشکیل میدهد.
بررسی وضع موجود شهرها از نظر پایداری
پایداری را میتوان در سطوح ومقیاس های مختلف تحقق بخشید. در سطح بین المللی ، برنامه محیط زیست ملل متحد و اتحادیه بین المللی حفظ طبیعت درصدد گسترش و بسط مفهوم پایداری هستند. در سطح ملی کمیته ها و شوراهای توسعه پایدار که غالبا به بالاترین مراجع تصمیم گیری وابسته اند . در برخی کشورها مانند ایالات متحده تلاش هایی در سطح ایتالیا صورت گرفته که ابتکار توسعه پایدار ایالت مینه سوتا و پروژه توسعه پایدار در کارولینای شمالی را میتوان از آن جمله دانست. با مطرح شدن پسوند پایداری برای توسعه دیدگاه های جدیدی برای توسعه ارائه شد که در بخش هایی با عنوان توسعه پایدار منابع آب ، توسعه پایدار کشاورزی ، توسعه پایدار جنگل ها، توسعه انسانی پایدار و نظایر آن ارائه شده است.
روند توسعه شهر نشینی در کشورهای جهان سوم ,در قرن بیستم , همواره با نوعی توسعه ناموزون و تب آلود همراه بوده است.
در نتیجه توسعه و تحولات سریع شهرنشینی در جهان سوم منجر به پیدایش نوعی بحران اجتماعی شده که موضوع اقتصا د زمین و ساماندهی کالبدی شهرها , در مرکز آن قرار گرفته است. در چنین شرایطی , الگوهای برنامه ریزی غربی به صورت طرح های جامع , در غیاب الگو های بومی , به عنوان تنها وسیله هدایت و نظارت توسعه شهری به این جوامع تحمیل شده است.
شهرسازان و برنامه ریزان منطقه ای به فکر پیدا کردن پایداری و توسعه پایدار در مقیاس کوچکتر و اجرایی تر شهرها و مناطق افتاده اند. باتوجه به تاریخچه شهرسازی از نظر اجرایی، دو مقیاس شهری و منطقه ای مناسب ترین موقعیت را برای تحقق هدف پایداری در اختیار میگذارند.
یکی از نتایج توسعه بدون برنامه و خارج از مقررات همراه با رشد سریع جمعیت ، گسترش به سمت نواحی حاشیه ای شهرهاست. برای مثال در حالیکه زلزله سال 1984 مکزیکو سیتی ، رسانه های گروهی را به سمت خود جلب کرد ، اما میزان مرگ روزانه ناشی از ریزش و تخریب ساختمان های مسکونی که بر روی اراضی شیب دار ساخته شده اند ارقام قابل توجهی را تشکیل داده اند. عوارض چنین مصیبت هایی در قالب رشد سریع جمعیت تشدید می یابد.
شاخص های پایداری شهر
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، اصول زیر را به عنوان ویژگی های ضروری یک شهر پایدار عنوان می کند:
1. افزایش فرصت های اقتصادی و اجتماعی، به گونه ای که ساکنان شهری را پوشش دهد..
2. کاهش سهم انرژی در رشد شهری.
3. استفاده بهینه در مصرف آب، زمین و سایر منابعی که مورد نیاز چنین رشد شهری است.
4. کمینه کردن میزان تولید زباله و فاضلاب و بیشینه کردن بازیافت از پسماندها .
5. ایجاد سیستم های مدیریت با قدرت و کارایی کافی جهت نیل به اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی.
6. سوق دادن فن آوری های مورد استفاده در شهر به سمت اهداف توسعه پایدار
