بخشی از مقاله
چکیده:
محدودیت منابع آب و خاك، فشار روز افزون بر منابع طبیعی، عدم دسترسی یکسان به منابع تولیدي زراعی باعث گردیده تا خانوارهاي روستایی با توسل به شیوه هاي گوناگون زراعی امرار معاش نمایند. این تحقیق با هدف بررسی شیوه هاي بهرهبرداري و اثراتی که بر اقتصاد خانوار روستایی میگذارد به انجام رسیده است. روش پژوهش در تحقیق حاضر به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردي و از حیث ماهیت و روش انجام، توصیفی- تحلیلی، از لحاظ جمعآوري اطلاعات ترکیبی از روشهاي اسنادي و میدانی و ابزار اصلی جمعآوري داده ها پرسشنامه بوده است،
همچنین جامعه آماري این تحقیق تمام خانوارهاي روستایی شهرستان فیروزآباد بوده است. جهت تعیین حجم نمونه در دو سطح روستا و خانوار از روش نمونهگیري چندمرحلهاي و با استفاده از فرمول کوکران استفاده شده است که در سطح روستا تعداد 30 روستا و در سطح خانوار 201 خانوار روستایی شهرستان فیروز آباد جامعه نمونه این تحقیق است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرمافزار spss و آزمون فرضیه تحقیق با آزمون آماري ANOVA انجام شده است. نتایج نشان می دهد بین شیوههاي بهرهبرداري زراعی رایج در محدوده مورد مطالعه و وضعیت اقتصادي خانوارهاي روستایی تفاوت معناداري وجود دارد.
-1 مقدمه و طرح مساله:
نظامهاي بهره برداري، از دیرباز، نقش مهم و بسزایی در توسعه کشاورزي کشور داشته و همواره یکی از مسائل بنیادي کشاورزي ایران، در به کارگیري منابع آب و خاك آن بشمار آمده که - دانشورکاخکی و همکاران، - 185 : 1379، در جوامع روستایی کشورهاي در حال توسعه به علت همجواري نظامهاي اجتماعی سنتی و نوین، با یک تنوع در نظامهاي بهرهبرداري کشاورزي روبه روییم. چنین قاعدهاي در مورد جامعه کنونی ایران نیز درست است - همان،. - 187 در کشور ما نیز روستاها نقش خویش را به عنوان یک کانون زیستی و مرتبط با دیگر کانونها در راستاي کارکرد اقتصادي به ویژه زراعت ایفا میکنند - آمار، رضایی، - 102 : 1386،
اگر در گذشته توسعه اقتصادي روستاها بیشتر در قالب تغییر ساختارهاي زیربنایی و تأمین امکانات تولید کشاورزي تعبیر و تعریف میشد، امروزه این فضا تحول یافته، الزامات، فعالیتها و عملکردهاي تازهاي را پیش روي توسعه روستایی قرار داده - سعیدي، - 285 : 1388، بگونهاي که حل مسأله روستا و کشاورزي تنها به امور کشاورزي مانند عدم تقویت خاك و مرغوبیت بذر و کمبود کود، و کم آبی مربوط نبوده بلکه با مسأله مالکیت، زمینداري و روابط حاکم بر آن، نیز در ارتباط تنگاتنگی میباشد. بصورتی که، شالوده و بنیان اساسی نظامها و شیوههاي بهرهبرداري زراعی را مالکیتها تشکیل میدهند، بنابراین مهمترین مشخصات بنیانی هر نظام و شیوهي بهره- برداري بر اساس شکل و ضمیر نهادهها و روابط مالکیت و وسایل اصلی تولید در همان نظام بخصوص مشخص و متمایز میشود.
به هر حال نظامهاي بهرهبرداري از اراضی و نحوه سازماندهی تولید کشاورزي از اساسیترین مشکلات بخش کشاورزي ماست که عدم توجه به آن یا عدم برخورد صحیح با آن در عقب ماندگی بخش کشاورزي بسیار موثر است - هجرتی، افشاري، - 124 : 1389، بنابراین، نظامهاي بهرهبرداري از زمین در ایران باید از جنبههاي متفاوت مورد بررسی و پژوهش قرار داد. براي این منظور لازم است انواع تولیدات زراعی را در جامعههاي گوناگون شناخت و روابط تولیدي را در بهرهبرداريها مشخص کرد - خسروي،. - 5 :1358 این مسئله تاثیري عمیق در نحوه شکلگیري و رشد و ساختار اقتصادي و اجتماعی و همچنین روابط تولیدي در سکونتگاههاي روستایی داشته است - هجرتی،افشاري، . - 131: 1389
اما نفع طلبی در مبادلات و روابط اقتصادي پیچیده نمی تواند به منزله عامل هماهنگی و انسجام جامعه عمل کند - سن،. - 7 :1386 بنابراین، توجه ویژه به نظامهاي بهره- برداري در جهت بهینهسازي آن با در نظر گرفتن شرایط موجود، هر منطقه میتواند گامی موثر در راستاي توسعه سکونتگاههاي روستایی باشد. بطوریکه در شهرستان فیروزآباد با اقلیم مناسب، آب و خاك غنی زمینه شکل- گیري انواع شیوههاي گوناگون زراعی وجود دارد. در این راستا بررسی شیوههاي تولیدي زراعی، که خود ارتباط این بخش با سایر بخشهاي جامعه و شکلبندي اجتماعی حاصل از آن را در بر میگیرد، از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. این تحقیق با هدف بررسی شیوههاي بهرهبرداري زراعی و اثرات آن بر اقتصاد خانوارهاي روستایی در شهرستان فیروزآباد به عنوان هدف اصلی تحقیق و اهداف فرعی ذیل انحام شده است
- بررسی سطح برخورداري و تسهیلات خانوارها در شیوههاي بهرهبرداري
- بررسی درآمد خانوارها از فعالیتهاي اقتصادي در شیوههاي بهرهبرداري
- بررسی درآمد خانوارها از فعالیتهاي زراعی در شیوههاي بهرهبرداري سوال اساسی تحقیق این است که: اثرات شیوههاي بهرهبرداري بر اقتصاد خانوارهاي روستایی کدامند؟ و فرضیه تحقیق نیز بدین گونه تبیین شده است که:
- بین شیوههاي بهرهبرداري و وضعیت اقتصادي خانوارهاي روستایی تفاوت معناداري وجود دارد.
--2مبانی نظري پژوهش:
-1-2مالکیت
حقوق مالکیت به عنوان یک پدیده-فطري که مورد تصدیق قوانین اجتماعی نیز واقع شده است- از زمانهاي قدیم مطرح بوده و جوامع براساس پذیرش شکلهاي مختلفی از آن فعالیتهاي اقتصادي خود سامان دادهاند. حقوق مالکیت یک حق اجتماعی به منظور استفاده از یک کالاي اقتصادي است. این حق براي یک فرد خاص در نظر گرفته شده و قابلیت مبادله براي حقوق مشابه نسبت به کالاي اجتماعی رسمی و معیارهاي اخلاقی و معنوي متداول دارد - فراهانی فرد، صادقی،. - 2 :1385 به نظر سیمون، مالکیت یک حق طبیعی- که فیزیوکراتها به آن عقیده داشتند-نیست؛ بلکه یک واقعیت اجتماعی است که مانند سایر واقعیتهاي اجتماعی میتواند تابع قانون بشریت بوده و در زمانهاي مختلف تعاریف دیگري از آن بشود. او مخالف مالکیت نبود ولی آن را وسیله استثمار میدانست - قدیري اصلی،. - 256 :1376
-2-2نظامهاي بهرهبرداري زراعی
ایران کشوري است با سابقه طولانی، شرایط سیاسی و اجتماعی خاص و موقعیت جغرافیایی و طبیعی ویژه که در تمام شئون اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی آن تأثیر نهاده و آنها را در مسیر معینی سوق دادهاند. نظامهاي بهره- برداري کشاورزي ایران نیز در طول تاریخ خود از این تأثیرات بر کنار نمانده و تحت تأثیر این عوامل و شرایط، هماهنگ با دگرگونی نظامهاي اجتماعی- اقتصادي، تغییرات زیادي به خود دیده است.
حتی در یک زمان چندین نظام بهرهبرداري به طور همزمان به چشم میخورند. به طور خلاصه، سه ویژگی اساسی در نظامهاي بهرهبرداري از زمین در ایران به وجود آمده است: تعداد و تنوع نظامها، دوام تاریخی و همزیستی آنها در یک زمان معین. نظام بهرهبرداري از زمین از یک سو رابطهي حقوقی و تکنولوژیک میان افراد بهره بردار با زمین و از سوي دیگر روابط میان آنان - مالک و دارندهي زمین و عامل روي آن - منعکس میکند.
