بخشی از مقاله
چکیده
آیینهای اسلامی چون جمعه، نماز جماعت و حج زمینه اتحاد و وحدت مسلمانان را در سطوح ملی و بین المللی فراهم میکند. اسلام به وسیله اهرمهایی، موانع اتحاد و هم بستگی مسلمانان را برطرف نموده که از آن بین میتوان به »تقیه مدارتی« اشاره نمود. تقیه به معنی حفظ کردن پرهیزکاری و خودداری است. و مدارات به معنای نرمی کردن، ملاطفت نمودن، به مهربانی رفتار کردن است
بر خلاف تبلیغات مسموم علیه قوانین اسلامی، روح انعطاف و ملاطفت در قوانین اسلامی به چشم میخورد. این نوشتار با تبیین ضرورت و اهمیت تقیه مدارتی اهداف تقیه مداراتی به روایاتی که تقیه مداراتی را طرح کرده اند نظری افکنده ضمن دسته بندی آنها بر اهمیت اتحاد مسلمانان تاکید کرده است.
.1 بیان مسئله
شکلگیری و ایجاد دین اسلام به عنوان آخرین و کاملترین دین آسمانی با زحمات فراوانی برای پیامبر و مسلمانان خالص صدر اسلام توام بوده است. تعبیرمَاأُوذ»مِنَبِیٌثْلَیَمَا أُوذِیتُ - « اربلی، 1381، ج2 ، ص - 537؛ هیچ پیامبری مثل من آزار ندید، با کوتاهترین عبارت حامل سختیها و جانفشانیهای رسول اکرم و پیامبر اعظم میباشد. از سویی وجود اختلاف در جهان اسلام و بروز مذاهب متعدد کلامی و فقهی در طول تاریخ از صدر اسلام تا کنون، واقعیتی انکارناپذیر است که کام هر مسلمان آزاداندیشی را تلخ میکند. جدای از بررسی علل شکلگیری و بروز اختلاف در مسائل عقیدتی و فقهی اسلام، توجه به ضرورت تقریب بین مذاهب اسلامی حائز اهمیت است. باید دید که چرا امروزه توجه به مسئله تقریب ضروریتر از گذشته است. و همین طور بایستی چالشها و موانعی که بر سر تقریب مذاهب اسلامی وجود دارد مورد بررسی قرار گیرد تا با فهم ماهیت و درک درست از آن موانع، زمینه امحای آنها فراهم گردد.
دین مبین اسلام به آیینهای جمعی نظری ویژه داشته و با تشریع مراسمی چون: »جمعه«، »جماعت« و »حج« زمینه اتحاد و وحدت مسلمانان را در سطوح ملی و بین المللی فراهم نموده است.
.2 توجه به عصر ارتباطات و فریضه حج
دیرزمانی است که انسان از دریچه چشم خود، دیگر به دنیای اطراف نگاه نمیکند . اگر تا دیروز فقط خود را فرهیخته حساب می-کرد، عصر ارتباطات با همه ویژگیهای خوب و بدش، چند خوبی را هم به او ارمغان داده است. او میبیند که تنها او نیست که احساسات عالی و پاکی او را احاطه کرده است. این ویژگی عصر ارتباطات کاملا در کنگره عظیم حج به وضوح دیده میشود. مسلمان شیعه یا سنی با هر مذاق فقهی و کلامی تا زمانی که از شهر و دیار خود به دیگر بلاد اسلامی سفر نکرده بود، خیال میکند که تنها اوست که اسلام را آیین خود میداند، اما با شرکت در کنگره عظیم حج، با دریایی از انسانهای پاک و بیآلایش مواجه میشود که غیر از عشق به خدا و معنویت چیز دیگری در نهادشان نیست. زبانشان، نژادشان، آداب و رسوم و لباسشان با او متفاوت است، اما انسانهای بی الایشی هستند که احساس میکنی در عمرشان به مورچه هم ستم نکردهاند. و این یکی از اعجاز و پویایی قوانین اسلام است. اسلام قانونی را به نام فریضه حج جعل کرده است که به مراتب بهتر و بیشتر از عصر ارتباطات، کار ارتباط و تفاهم را انجام میدهد.
حج نماد اتحاد و همبستگی امتهای اسلامی است. این آیین باشکوه که در سایر ادیان نظیری ندارد، نمایانگر اقتدار و شوکت دین مبین اسلام است. ظرفیتهای بیشماری در آیین زیبای حج وجود دارد که مرهون مبانی سیاسی اسلام میباشد.
امام خمینی که عملا نظریه سیاسی اسلام را با اتکا به قدرت خداوند متعال و حمایت مردم ایران به منصه ظهور رساند، حج را نه فقط یک عمل عبادی صرف، بلکه یک گردهمایی تمام عیار برای همه مسائل بین مسلمین دانسته میفرماید:
اسلام این گونه اجتماعات را فراهم کرده تا از آنها استفاده دینی شود، عواطف برادری و همکاری افراد تقویت شود، رشد فکری بیشتری پیدا کند، برای مشکلالت سیاسی و اجتماعی خود راه حل هایی بیابند و به دنبال آن به جهاد و کوشش دست جمعی بپردازند.
مقام معظم رهبری نیز با خاطر نشان ساختن این که گردهمایی میلیونی مسلمانان در آیین حج پدیدهای بینظیر و شگفتانگیز است، میفرماید:
در این شعائر پرشکوه و پرمعنا، پیوند دلها با خدای بزرگ، حرکت بر محور توحید، سعی و تلاش همگانی، رمی شیطان و برائت از طاغوت، ذکر و تضرع و خشوع در برابر خدا و احساس عزت و عظمت در پرتو اسلام، همه در عمل و به گونهای نمادین به ملتهای مسلمان آموزش داده میشود و مهربانی و همزیستی با برادران و استحکام و سرسختی با دشمنان و رها شدن از پیرایههای خودپرستی و پیوستن به دریای عزت و عظمت الهی در قالب مناسک حج تجسم مییابد.
.3 زمانشناسی
توجه به عنصر زمان و زمانه از عنصرهای لازم برای زندگی است. مسلمان باید زمانه را بشناسد و بداند که در کدام زمان زندگی میکند. امروز موج اسلامخواهی و اسلامگرایی ترس شدیدی را به دل دشمنان اسلام انداخته است و از این رو دشمنان اسلام با ایجاد گروههای خشن میخواهند جلوی این موج را بگیرند. روزی طالبان را بر سر افغانستان مظلوم و روز دیگر داعش را به جان عراق و سوریه و یک روز هم سپاه صحابه را به جان یکی از بلاد اسلامی در جهان اسلام میاندازند تا انسانهای تشته حقیقت را از اسلام زده کنند. مسلمان شیعه یا سنی باید با توجه به زمان حاضر مسئولیت سنگین خود را در حفظ کیان اسلام و تبلیغ حقایق گهربار آن فراموش نکند.
مَانِهِحدیثالْعَالِمُلَاشریفتَهْجُمُ»بِزَ عَلَیْهِ اللﱠوَابِس« - کلینی، 1407 ، ج1، ص - 27؛ انسان زمانشناس هیچ موقع در هجوم آشفتگیها قرار نمی گیرد، با تاکید بر عنصر زمانشناسی، آن را سپر دفاعی مناسبی در برابر هجوم دسیسهها میداند.
.3 مفاهیم و اصطلاحات پژوهش
.1 .3 تعریف تقیه مداراتی
برای رسیدن به تعریف »تقیه مداراتی« لازم است ابتدا معنای تقیه و سپس معنای مدارات معلوم گردد.
.1 . 1 .3 تعریف تقیه
تقیه از کلماتی است که نه تنها علما و دانشمندان در استعمالات و گفتگوهای خود به کار میبرند بلکه توده مردم نیز با مفهوم اجمالی آن آشنا و به لحاظ مشروعیتی که دارد، به آن عمل می کنند، با این وصف مفهوم واقعی آن برای عمومکاملاً روشن نیست، در حالی که نیاز شدیدی به یادگیری آن خصوصا به هنگام مسافرت به کشورهای اسلامی مشاهده میشود. - آیت االله فاضل لنکراتنی، رساله تقیه - از این رو به نقل عبارت برخی از کارشناسان فن می پردازیم.
فیومی در مصباح المنیر تقیه را به معنی حفظ کردن دانسته و می نویسد:
وقاه االله السوء ...: حفظه. ... و اتقیت االله اتقاء . و التقیه و التقوی اسم منه و التاء مبدله من واو و الاصل وقوی. - مصباح المنیر، ماده وقی - ؛ وقاه االله السوء ... یعنی خدا او را از بدی حفظ نمود. ... و از خدا پرهیز کردم پرهیز کردنی. و تقیه و تقوی اسم مصدر از اتقیت می-باشند که تای آنها از واو بدل گردیده و تقوی در اصل وقوی بوده است.
همان گونه که از عبارت فیومی بر میآید تقیه به لحاظ صیغه و ساختار اسم مصدراتّقی» یتّقی« است از این رو فرقی با اتقاء به لحاظ معنا ندارد؛ مگر به مقدار فرق مصدر با اسم مصدر. - مصطفوی، مأه قاعده، ص - 102
دکتر معین نیز تقیه را اسم مصدرِ پرهیزکاری و خودداری دانسته است. - فرهنگ معین، واژه تقیه - حال باید دید که در شرع از این واژه چه معنایی قصد می شود.
قبل از بررسی اصطلاحی تقیه خاطر نشان ساختن نکتهای ضروری مینماید و آن این که تعریف تقیه به صورت مطلق و بدون در نظر گرفتن قید مداراتی به بحث ما ربطی پیدا نمیکند؛ چراکه عنصر اصیل در تقیه مطلق اضطرار به فعل و یا قول - مصطلحات الفقه، ص - 159 قلمداد شده، و این معنا به تقیه مداراتی که هیچ گونه اضطراری در آن وجود ندارد، مربوط نمیشود. از این رو معنای اصطلاحی تقیه را به همراه قید مداراتی بعد از معنای لغوی مدارات بیان خواهیم کرد.
.2 .1 .3 مدارات
مدارات از ریشه »دری« مصدر باب مفاعله بوده که در زبان فارسی نیز کاربرد دارد. دکتر معین در فرهنگش چنین نگاشته است: مدارات ]یعنی:[ نرمی کردن، ملاطفت نمودن، به مهربانی رفتار کردن. - فرهنگ معین، واژه مدارات - فیومی نیز مدارات را ملاطفت و نرمی معنا کرده در آن جا که می نویسد:
داریته مداراه : لاطفته و لاینته. - المصباح المنیر، ماده دری - اما باید دید که »تقیه مداراتی« در اصطلاح فقها به چه معنا است. آیت االله فاضل لنکرانی تقیه مدارتی را چنین تعریف نموده
است:حسن» معاشرت و مدارات ]با عموم مسلمانان[ و جلب مودّت ]ایشان[ برای حصول دو هدف ذیل: .1 تحقق وحدت کلمه میان همه مسلمانها و عدم پراکندگی آنان در برابر کفار و دشمنان، .2 برای رفع هر گونه اتهام ]از مذهب شیعه[ و جلوگیری از مذمت و خواری ]شیعیان در مقابل دیگرمسلمانان.
آیت االله خرازی نیز در عبارت مشابهی تقیه مداراتی را چنین تعریف نموده است:»و قد تکون التقیه مداراه من دون خوف و ضرر فعلی، بأن یکون المقصود منها هو جلب موده العامه و التحبیب بینا و بینهم.و گاهی تقیه، مداراتی است بیآن که ترس و ضرری بالفعل متوجه شخص شود، و هدف از آن تقیه جلب مودت عموم مسلمانان - برادران اهل سنت - و ایجاد دوستی با آنهاست.
.3 .1 .3وجه اشتراک تقیه مدارتی با همزستی مسالمت آمیز
واژه »همزیستی مسالمت آمیز« از کلماتی است امروزه در بین اصطلاحات اجتماعی و سیاسی رایج و متداول است. این واژه بیشتر ناظر به قوانین رفتاری مسلمانان با سایر ادیان است. دکتر احمد شیبانی مدیر کل اداره امور دینی دبی میگوید:
جهان در شرایطی است که پیچیدگی های آن روز به روز افزایش می یابد. از این رو همبستگی، فهم مشترک میان ملتها و شناخت شیوهای اسلامی در برخورد با غیر مسلمانان در همه زمینههای مختلف از اهمیت بسیاری برخوردار است.
از هر روی بدون در نظر گرفتن خصوصیت ارتباط مسلمانان با سایر ادیان، میتوان از قوانین حاکم بر همزیستی مسالمت آمیز در بحث مورد نظر نیز بهره جست.
