بخشی از مقاله
چکیده
نقش و اهمیت وحدت و تقریب مذاهب اسلامی در زندگی انسان، بر هیچ خردمندی پوشیده نیست. در این پژوهش سعی شده به بررسی اهمیت موضوع وحدت و تقریب مذاهب اسلامی که در ارتباط با سرنوشت مسلمانان و نیاز دنیای اسلام به اتحاد و یکدلی و تمسک به قرآنکریم است پرداخته شود. روش تحقیق توصیفی است و تحلیل اطلاعات به نتایج زیر منجر گردید: مسئله تقریب مذاهب یکی از مهمترین موضوعاتی است که از دیرباز، بر مبنای مقتضیات زمان، در راستای تحقق عینی وحدت اسلامی و اخوت دینی مورد توجه عالمان بزرگ جهان اسلام قرار داشته و هدف اصلی آن دستیابی به وحدت امت اسلام است تا از این راه مشکلات موجود جهان اسلام حل گردد.
امت اسلامی باید با تکیه بر اصول ثابت و مشترک اسلام - توحید، نبوت، معاد و... - زمینه تقریب مذاهب اسلامی را برای تحکیم عدالت اجتماعی و اخوت اسلامی بین مذاهب مختلف اسلامی هموار سازد.
مقدمه
متون مقدس اسلام، مملو از مفاهیمی است که با تصریح و تلویح، مسلمانان را به وحدت دعوت کرده و از تفرقه و اختلاف بر حذر داشته است. موضوع وحدت و بحث از آن سابقه ای به قدمت زندگی بشر دارد، بشر آنگاه که پا به عرصه وجود گذاشت و روحیات و نیازهای اجتماعی خود را درک کرد و فهمید که برای رسیدن به سعادت و کمال باید با همزیستی، همکاری و همدلی و همراهی با دیگر همنوعان خود رفتار نماید، خود را نیازمند به موضوع وحدت دید. این نیاز باعث شد که در طول تاریخ و در ادوار مختلف حیات بشری آثار متنوعی توسط مکاتب مختلف فکری درباره وحدت و ابعاد نظری و عملی آن به رشته تحریر درآید.
جهان اسلام و مسلمانان هویت دینی و دنیوی شان را بر اساس نظام ارزشی اسلام که مطابق با فطرت انسانی و برگرفته از وحی الهی است، تعریف میکنند. بنابراین، حراست و حفاظت از هویت اسلامی مسلمانان، ضرورت پاسداری از نظام ارزشی و اخلاقی مسلمانان وظیفه مشترک تمام اندیشمندان مسلمان است.پاسداری از هویت اسلامی رسالت و وظیفه همه عالمان دینی و امتاسلامی است. بنابراین، تحکیم هویت اسلامی به عنوان هویت جمعی مسلمانان گام عملی و اساسی در راستای تحقق عینی امت واحده اسلامی است.
چنانچه پیامبر اکرم - ص - فرموده اند: »من اصبح ولم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم.« بحکم این فرموده پیامبر اسلام، مسلمانان باید نسبت به وضعیت برادران دینی خویش احساس مسئولیت نموده و خود را در رنج و درد آنان شریک بدانند. گسترش و تقویت روحیه همدردی و هم سرنوشتی در نهایت زمینههای انسجام بیشتر و اتحاد عملی مسلمانان را فراهم میسازد.
آنچه که امروز جوامع اسلامی بیش از هر زمان دیگری بدان نیاز دارد، وحدت در میان مذاهب اسلامی است. ایده وحدت در میان مسلمین از دیرباز آرمان مصلحان امت اسلامی بوده و با علم به اینکه اهداف و آرمانهای مسلمانان در سایه همین مهم بدست میآید، تلاشهای بسیاری برای دستیابی بدان شده است.
مسلمانان باید هوشمندانه در پرتو فضل و رحمت خداوند متعال وحدت و همدلی خویش را استوار بخشند و از افتادن به دام حاشیهسازان غربی اجتناب نمایند و بایسته است این بیداری و تقریب، منتهی به عزّت و تجدید حیات معنوی مسلمانان گردد.
ضرورت تقریب مذاهب اسلامی در قرآن و سنت نبوی
متن مشترک ادیان توحیدی، بر مبنای اعتقادی به وجود خداوند یگانه، مبدا و مقصد حرکت انسان در وصول به کمال، قرار دهنده عقل و وجدان در ذات انسان و فرستنده پیامبران الهی برای ارشاد مردم ایجاد شده است و عناصر شخصیت واحد جوامع اسلامی، با اجزای هویت واحد اسلامی در همین اعتقادات خلاصه می شود.
قرآن کریم و سنت نبوی محور مشترک تمام مذاهب و فرق اسلامی است . قرآن کریم، سنت پیامبر - ص - و سیره اهلبیت - ع - که جزء مستندات اسلامی هستند، هرکدام به نحوی مسئله تقریب مذاهب را مطرح نمودهاند؛ قرآن کریم که مورد قبول همه مسلمانان است، درباره ضرورت وحدت :
« - آل عمران، - 103 ؛ »همگی به رشته ]ناگسستنی قرآن[ خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید، که بدان گاه که ]برای همدیگر[ دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان ]انس و الفت برقرار و آنها را به هم[ پیوند داد، پس ]در پرتو نعمت او برای هم[ برادرانی شدید و ]همچنین شما با بتپرستی و شرکی که داشتید[ بر لبه گودالی از آتش ]دوزخ[ بودید ]و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن میرفت[ ولی شما را از آن رهانید ]و به ساحل ایمان رسانید.[ خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار میسازد، شاید که هدایت شوید«
این آیه و دهها آیه دیگر به ما میگویند که وحدت یک ضرورت اعتقادی است، بنابراین نباید از اسلامی که خود پایهگذار اتحاد است برداشت نادرست گردد و عامل اختلاف تلقی شود. تقریب مذاهب اسلامی در عصر کنونی امری ضروری است؛ چرا که دشمنان اسلام از هر سو مسلمانان را احاطه کرده اند.اعتقاد بر حجیت کتاب و سنت است که مورد توافق تمام مذاهب اسلامی است که همه در احکام شرعی و حوادث واقعه به آن مراجعه میکنند.
بعد ازخداوند و اصل دین که کانون اصلی وحدت به شمار میروند، قرآن است. قرآن مهمترین منبع و مرجع عقاید، اخلاق،و استنباطهای احکام شرعی بشمار میرود؛ چون صدور آن از خداوتد قطعی است و همه مسلمانان درحجیت ودلیل بودن آن نسبت به احکام عملی و....اتفاق نظر دارند. اگر قرآن میزان عمل قرار گیرد، بسیاری ازاختلافات و مشکلات حل میگردد.روشن است در تقریب مذاهب، اصل و هدف مشترک، ایجاد مودت و اخوت اسلامی است، »مؤمنان باهم برادرند، پس میان آنها آشتی افکنید.« معلوم میشود ایجاد تقریب و وحدت واقعی بین فرقههای مختلف اسلامی امکان دارد؛ زیرا اگر امکان نداشت قرآن به آن دعوت نمیکرد
پیروان مذاهب اسلامی، دارای دین واحدی هستند و در اصول اساسی اسلام - توحید، نبوت، معاد - اختلافی ندارند؛ اگرچه در بحث های کلامی، اصولی، فقهی، حدیثی و تفسیری اختلاف دارند؛ اما اختلاف آنها در اصول اعتقادی نیست. بر این اساس، می توان به این مطلب اشاره کرد که اختلاف عالمان مذاهب در مسائل نظری فرعی است که بر اساس اجتهاد، تجویز شده است؛ چراکه »ان للمجتهد المصیب اجران و للمخطی اجر واحد« ؛ اگر نظر مجتهد مطابق با واقع باشد، دارای دو پاداش و اگر مطابق با واقع نباشد، دارای یک پاداش - « علامه حلی، مبادی الاصول، ص. - 204 بنابراین هر یک از آنها باید یکدیگر را در مسائل اختلافی معذور دارند و برابر یکدیگر صف آرایی نکنند. علاّمه شرف الدین موسوی، نویسنده المراجعات، اختلاف میان شیعه و سنی را اختلاف میان دو مجتهد از یک مذهب، در استنباط یک حکم از منبع اجتهادی می داند.
مهمترین مسأله در تقریب بین مذاهب، این است که پیروان تمام مذاهب، دین واحد و اصول مشترک دارند. اختلاف در برداشتهای کلامی، فقهی و تفسیری از طبیعت نظری بودن آنهاست نه از مذهب و چنین اختلافی طبیعی و گریز ناپذیر است از این رو در میان عالمان پیرو مذهب واحد نیز وجود دارد. بر این اساس اندیشمندان مسلمان هر یکدیگری را در مسایل اختلافی معذور بدارند تا باعث صف آرایی در برابر یکدیگر نشوند. آنچه را که قرآن در زمینه دعوت به اتحاد و همبستگی و دوری از اختلاف و تفرقه بیان کرده، سنت نبوی نیز بر آن تأکید نموده است. تاریخ نشان میدهد که شعار توحیدی پیامبر - ص - رمز تمام پیروزیهای ایشان بوده و هرگونه اختلافی را با هر بهانه و شعاری نفی نموده است، آنجا که می فرماید: »دست خدا همراه جماعت است« - ابنحیان، 1414ق، ج10، ص - 438 و نیز »برای رسیدن به هدف اصلی جمع شدن خیر و تفرقه باعث عذاب و غضب الهی است
همچنین عنصر اتحاد از دیدگاه حضرت علی - ع - به قدری ارزشمند است که ایشان برهم زننده آن را مستحق بدترین عذابها میداند: »از پراکندگی بپرهیزید و آگاه باشید که هرکس مردم را به این شعار تفرقه و جدایی دعوت کند، او را بکشید، هرچند زیر عمامه من باشد« - نهج البلاغه، خطبه - 127 و نیز تأکید می نماید که »مبادا در دین دورویی ورزید که همبستگی در راه حق گرچه کراهت داشته باشید، از پراکندگی در راه باطل گرچه مورد علاقه شما باشد، بهتر است؛ زیرا خداوند سبحان نه به گذشتگان و نه به آیندگان چیزی را با تفرقه عطا نفرموده است
ضرورت و اهمیت تحقق وحدت
ضرورت وحدت وقتی درک می شود که نگاه به زندگی، نگاه اجتماعی باشد. اسلام خواستار وحدت اجتماعی است ؛ چرا که اسلام دین توحیدی است و این مسئله - توحید - باید در ابعاد زندگی نشر کاملا نمایان باشد و شرک و تفرقه پرهیز کنند. وحدت در عقیده که مبتنی بر سه اصل است : توحید، نبوت و معاد. همه مسلمانان جهان به خدای واحد، پیامبر واحد، نماز و روزه واحد و حج واحدی اعتقاد دارند. وجود مقدس نبی مکرم اسلام که توانسته بزرگترین عامل وحدت در همه ادوار اسلامی باشد و همچنین اهل بیت عصمت - ع - که مورد قبول و احترام و محبت همه مسلمانان هستند، میتواند یکی از پایههای وحدت و تقریب بین مسلمانان باشد.
