بخشی از مقاله
چکیده
پایداری در بطن مفهوم کشاورزی ارگانیک نهفته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه ای به بررسی ضرورت توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران می پردازد. هدف، تبیین ضرورت توسعه کشاورزی ارگانیک با توجه به نیاز کشور، پتانسیل های موجود و حق مردم در استفاده از محصولات سالم است. یافته ها، نیاز کشور، پتانسیل های غنی موجود درکشور، بالارفتن آگاهی مردم و مطرح شدن حق استفاده از محصولات سالم را برای توسعه کشت ارگانیک تایید می کند که نیازمند حمایت دولت، ایجاد زمینه های صادرات محصولات ارگانیک و توجه به فناوری های نوین بوم سازگار است.
مقدمه و هدف
با گسترش تکنولوژی منابع کشاورزی در جهان طی پنجاه سال اخیر، تولید محصولاتی مثل گندم، برنج و ذرت بین 2/6 تا 3/6 برابر شده است. این افزایش با هزینه های زیاد منابع انرژی و از بین رفتن مواد مغذی خاک،کاهش حاصلخیزی خاک و تغییرات زیست محیطی حاصل شده است .[23] به همین دلیل در دهه های 1980 و 1990 بر اصلاح سیاست گذاری ها، شتاب گیری ها، تغییرات نهادی و توجه بیشتر به امنیت غذایی و پایداری محیط زیست تاکید شد .[10] نتیجه این تلاش ها را می توان در محدوده سیاست های وضع شده در خصوص توجه بیشتر به محیط زیست، گسترش جنبش ارگانیک و توسعه بازارهای عرضه محصولات ارگانیک مشاهده نمود
بر اساس نظر سنجی ها، بیش از 31 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی، در سراسر جهان به شیوه ارگانیک اداره می شود که حداقل شامل 623174 مزرعه است .[22] این میزان مرتبا در حال افزایش است. درباره گرایش به کشاورزی ارگانیک در ایران، شواهد موجود نشان می دهد که الگوی فعلی کشاورزی کشور نتوانسته است در تامین امنیت غذایی و حفاظت از محیط زیست موفق باشد. بنابراین ضرورت تغییر الگوی فعلی احساس می شود. از این رو می توان گفت که اکنون زمان توجه جدی به موضوع کشاورزی ارگانیک در ایران فرا رسیده است .[16] هدف مقاله حاضر، تبیین ضرورت توسعه کشاورزی ارگانیک با توجه به نیاز کشور، پتانسیل های موجود و حق مردم در استفاده از محصولات سالم است.
تئوری و پیشینه تحقیق
مدل های فعلی توسعه بر اساس نیل به رشد اقتصادی بالا، مصرف زیاد و ضایعات فراوان، زندگی بشر را نه تنها به سمت آرامش رهنمون نکرده، بلکه مسائل و مشکلات پیچیده ای را به ارمغان آورده است. بنابراین امروزه بر لزوم تغییر نحوه زندگی در جهت ایمنی و حفاظت وضعیت فعلی و بهبود آینده تاکید می شود، این مساله ضرورت توجه به بحث توسعه پایدار را آشکار می سازد
مفهوم توسعه پایدار در جریان تحولی خود در قالب مفاهیم متنوعی چون بیان چشم اندازها، تبادل ارزش ها، توسعه اخلاقی، بازسازماندهی اجتماعی، فرایند تحول به سمت آینده بهتر، به مخاطره نیانداختن کیفیت محیط زیست، توانمندسازی مردم، ایجاد ظرفیت های جدید، احترام به اطلاعات و دانش بومی، افزایش آگاهیها و اطلاعات، رسانیدن انسان به مرحله رضایت از زندگی خویش و آزادی انتخاب و برابری در دسترسی به فرصت ها مورد توجه قرار گرفته است که همگی به نوعی تبیین کننده ایده محوری توسعه پایدار یعنی »برآورده ساختن نیازهای نسل حاضر با در نظر گرفتن نیاز نسل های آتی« می باشد. این مفهوم با ایده ها و اصولی همراه است که عبارتند از: یکپارچگی اقتصادی- محیطی، تعهد بین نسل ها، عدالت اجتماعی، کیفیت زندگی و مشارکت
بر این اساس می توان گفت در واژه توسعه پایدار، نگرش همه جانبه و سینوپتیکی و فرایندی به تعامل انسان سازمان یافته با محیط زیست خویش - فضای زندگی - و الگوی حاصل از این تعامل در ابعاد سه گانه راهبردی اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی در جهت افزایش انتخاب مردم با گسترش دامنه دموکراتیک، تواناسازی مردم به منظور تصمیم گیری برای شکل دهی به فضای زیست، افزایش رفاه و خوشبختی، گسترش فرصت ها و ظرفیت های بالقوه، تواناسازی زنان، فقرا،کشاورزان مستقل و آزاد برای سازمان دهی فضای زیست خویش و همچنین تواناسازی برای انجام کار گروهی می باشد نهفته شده است که در آن صورت می توان گفت توانمندسازی و ظرفیت سازی و نهاد سازی به عنوان کانون و هسته مرکزی پارادایم جدید در این واژه مورد توجه است. ما در اینجا به دنبال چارچوبی از توسعه هستیم که مشکلات محیطی را با مسایل تامین نیازهای اساسی، عدالت اجتماعی، خوداتکایی محلی، توانمندسازی و ظرفیت سازی عمومی ارتباط دهیم. در این میان رویکرد مناسب با هدف تعادل بخشی به بخش کشاورزی، کشاورزی پایدار می باشد و با بررسی وضعیت کشور شاهد نیاز و از سوی دیگر پتانسیل های بالای آن برای توسعهکشاورزی ارگانیک به عنوان رهیافتی از کشاورزی پایدار می باشیم
منظور از کشاورزی ارگانیک یک سری از اعمال مدیریتی سازگار با محیط زیست است که از کودهای شیمیایی و علف کش ها پرهیز می کند و تاکید زیادی بر چرخه مواد مغذی در مزرعه دارد که شامل تثبیت بیولوژیکی نیتروژن و تناوب محصول برای حمایت از حاصلخیزی خاک و افزایش میکرو ارگانیسم های موجود در خاک دارد
نورث برن در سال1940 اولین کسی بود که کلمه ارگانیک را به کار گرفت .[12] در ادامه با استفاده از مطالعات آلبرت هاوارد، اف. اچ. کینگ و دانشمندان دیگری چون ویلیام آلبرشت، رودالف اشتاینر و ای. ای. فایفر دانش بومی آسیایی، اروپایی و بومیان آمریکایی در هم ادغام شد و کشاورزی ارگانیک گسترش یافت. انتشار کتاب »بهار خاموش« اثر راشل کارسون در سال 1967 و اثرات مخرب کاربرد سموم شیمیایی از جمله د.د.ت در کشاورزی نیز سبب ترویج و توسعه کشاورزی ارگانیک در کشورهای توسعه یافته گردید
کشاورزی ارگانیک در حال تبدیل به یک موضوع مهم درکشاورزی تمامی کشورها فارغ از میزان توسعه یافتگی آن هاست. این نوع کشاورزی در کشورهای غربی مانند آمریکا، کانادا، اتحادیه اروپا و ژاپن به دلیل افزایش آگاهی مردم نسبت به خطرات ناشی از کشاورزی فشرده رایج، توسعه پیدا کرد. از دهه 1980 بود که تقاضا برای محصولات ارگانیک روند صعودی در پیش گرفت و در این دهه، بسیاری از دولت ها خصوصا دول اتحادیه اروپا بخش مهمی از سوبسیدهای خود را به این نوع کشاورزی اختصاص دادند کشاورزی مدرن ارگانیک واکنشی است در برابر الگوهای کشاورزی که دارای قابلیت زیادی در ضربه زدن به طبیعت و سلامت انسان هستند
کشور ما، چند سالی بیشتر نیست که در زمینه فرایند تولید تا عرضه محصولات ارگانیک نظام مند گردیده، این نظام مندی با تاسیس انجمن ارگانیک ایران و شعب آن، تدوین استاندارد تولید، فرآوری، برچسب گذاری و بازاریابی محصولات ارگانیک با شماره ملی 11000 و همچنین فرایند اعطای پروانه به کارگیری برند انجمن ارگانیک ایران سرعت گرفته است
طبق اطلاعات کمیته محصولات ارگانیک، کل سطح کشت محصولاتی که در کشور بدون استفاده از سموم و کودهای شیمیایی تولید شده اند، حدود 239462 هکتاراست که به ترتیب 1 و 7/2 درصد از کل سطوح زیر کشت محصولات زراعی و باغی کشور را تشکیل می دهد .[7] در ادامه، در جدول شماره - 1 - نمونه هایی از مطالعات در ارتباط با کشاورزی ارگانیک و پایدار آورده شده است.
جدول - : - 1 برخی تحقیقات در زمینه توسعه کشاورزی ارگانیک و پایدار
نتایج کاهش هزینه های درمانی، افزایش کمی و کیفی تولیدات
کشاورزی، افزایش صادرات و حفاظت از محیط زیست، نیازمند نگرش زیست محیطی و تولید کشاورزی به شیوه ای پایدار و ارگانیک است که این کار نیز مستلزم بهره مندی از یک سامانه ترویجی جامع نگر است.
حفظ محیط زیست و جنبه های اقتصادی ، دو معیار مهم برای پذیرش سیستم های مختلف کشاورزی می باشد . حفظ سلامت محیط زیست و منابع طبیعی اقتصادی تر از افزایش تولید است . بنابر این نباید افزایش تولید محصولات کشاورزی منجر به تخریب محیط زیست و هدر دادن منابع طبیعی کشور مثل آب و خاک شود.
در بین سه عامل بازدارنده - موانع اقتصادی، شناختی و اطلاعاتی، بینشی - ، موانع اقتصادی در اولویت اول است.
همچنین همبستگی مثبت و معنی داری بین موانع اقتصادی بر روند پیش برد کشاورزی ارگانیک و دیدگاه کارشناسان، در سطح یک درصد وجود دارد.
کشاورزی پایدار الهام گرفته از نظام های بومی بسیاری از کاستیهای کشاورزی مدرن را جبران خواهد کرد.
بکارگیری دانش بومی و ظرفیتهای محلی ضمن اینکه قابلیت های مناسبی برای افزایش سودآوری و ارتقای سطح زندگی افراد دارد، به توسعه پایدار نیز کمک می کند.
پژوهش حاضر با نگاهی به تحقیقات پیشین سعی دارد با رویکردی جدید به بررسی ضرورت های توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران پرداخته و جایگاه آن را با توجه به نیاز کشور، پتانسیل های موجود و حق مردم در استفاده از محصولات سالم مورد شناسایی و ارزیابی قرار دهد.
